etiologische criminologie samenvatting

ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE
HOOFDSTUK 1: INLEIDENDE BEDENKEKINGEN OVER CRIMINOLOG IE EN ETIOLOGIE

1. WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?

Etiologie:

 Zoektocht naar oorzakelijke determinanten/ de oorzaken van criminaliteit of regelovertredend gedrag
 Onderdeel van de criminologie
 Richt zich op waarom mensen regels overtreden om doelen te bereiken

Sutherland: historisch belangrijke definitie in 3 componenten:

 A) Sociologie van het wetgevingsproces
 B) Sociologie van de criminaliteit (wetgeving, sociale en psychologische factoren)
 C) Sociologie van de straf en het strafsysteem (waarom en hoe we straffen)
=> DE CRIMINOLOGIE IS DUS STREK BEÏNVLOED GEWEEST DOOR DE SOCIOLOGIE

De 8 belangrijke domeinen van de etiologische criminologie volgens de definitie:

 1. Explanation – Verklaring van criminaliteit en regelovertreding
 2. Prevention – Voorkomen van criminaliteit
 3. Control – Controle van regelovertreding (grens tussen preventie en controle?).
 4. Treatment – Aanpak van delinquentie, daders en slachtoffers
 5. Measurement – Methodologische vragen: hoe meten we crimineel gedrag en determinanten doorheen de
tijd, op een betrouwbare en geldige manier?
 6. Detection – Opsporen van criminaliteit, ook gedrag dat vaak onder de radar blijft
 7. Legislation – Wetgeving bepaalt wat strafbaar is
 8. Practice – strafrecht, gerecht en gevangeniswezen → theorie vertalen naar praktijk = complexe opgave

2. CRIMINALITEIT ALS BEWEGEND DOELWIT?

Wat is een bewegend doelwit?

 Criminaliteit is een moving target: het verandert voortdurend en neemt nieuwe vormen aan
=> criminaliteit verandert ook steeds en blijft deels ongrijpbaar
 Beeldspraak: een bewegende schietschijf is moeilijk te raken
=> net zoals criminaliteit moeilijk te vatten is

Criminaliteit wordt gezien vanuit verschillende perspectieven

 Juristen, penologen en historici: criminaliteit = inbreuk tegen juridische regels
 Biologen en psychologen: criminaliteit = antisociaal gedrag
 Sociologen en culturele antropologen: criminaliteit = deviantie (afwijking van sociale normen)

Evolutionaire invalshoek (biologen, psychologen en criminologen)

 Criminaliteit verklaard vanuit evolutionaire mechanismen:
o 1. Altruïsme- en coöperatiefalen
o 2. Gevolg van geëvolueerde modules
o 3. Gevolg van maladaptieve kenmerken (mismatch)
 Kernideeën
o Criminaliteit kan verbonden zijn met adaptieve kenmerken zoals conformiteit.
o Vragen blijven: hoe worden niet-adaptieve kenmerken (maladaptaties, bijproducten) in stand
gehouden?

,  Belangrijke denkers
o G. Williams / R. Dawkins → zelfzuchtige genentheorie
o W. Hamilton → verwantschapsselectie
o R. Trivers → wederkerig altruïsme
o R. Alexander → indirecte wederkerigheid
o H. Gintis → indirecte wederkerigheid + straffen

Er is al heel erg veel gediscussieerd geweest over wat “criminaliteit” nu echt betekent

 Normaal vs abnormaal
o Normaal: wat binnen een bepaalde marge valt bij meetbare kenmerken (bv. persoonlijkheid)
o Abnormaal: wat zich aan de uiterste randen van een verdeling bevindt; statistisch, medisch of
maatschappelijk afwijkend
 Consensusvisie vs conflictvisie
o Consensus: criminaliteit als iets waarover brede maatschappelijke overeenstemming bestaat
(meerderheid + 1?)
o Conflict: criminaliteit als uitkomst van machtsstrijd en belangenconflicten

De pyramide van Hagan (1977)

 Criminaliteit kan geanalyseerd worden langs 3 dimensies:
o 1. Evaluation of social harm – Hoeveel schade veroorzaakt een feit?
o 2. Severity of societal response – Hoe ernstig reageert de samenleving (sancties, strafmaat)?
o 3. Consensus over norm – In welke mate is er overeenstemming over de norm die overtreden wordt?
 Belangrijkste inzichten:
o Aan de basis van elk probleem ligt de aard van het feit: hoe groot is de schade voor dader, slachtoffer
en maatschappij?
o Er is een verschil tussen gedragingen die veel schade veroorzaken voor velen en gedragingen die
beperkte schade veroorzaken voor enkelen




Criminologie als objectwetenschap

 Criminologie richt zich op een object (criminaliteit).
o Dat object is veranderlijk, kan uitbreiden en nieuwe vormen aannemen → maakt de studie complexer
(anders dan bv. psychologie, waar het object stabieler is)
 Fouten vermijden
o Naturalistische fout: verkeerde assumpties trekken uit wat in de natuur bestaat (bv.
geslachtsverschillen in agressie)
o Moralistische fout: morele oordelen verwarren met wetenschappelijke analyse
o Belangrijk: maak geen denkfouten bij het bestuderen van determinanten van crimineel gedrag
 Etiologie
o Interesse in oorzaken van handelingen die een vorm van regelovertreding inhouden
o Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijke definities
o Prototype: Per-Olof H. Wikström → criminaliteit = handeling die ingaat tegen een regel en leidt tot
maatschappelijke veroordeling

,Mala in se vs Mala prohibita

 Mala in se
o Handelingen die in bijna alle samenlevingen afgekeurd worden
o Hoog consensusniveau, vaak zware straffen, grote maatschappelijke schade
o Voorbeelden: moord, verkrachting
 Mala prohibita
o Handelingen die enkel strafbaar zijn omdat ze door de wet verboden zijn
o Minder consensus, vaak mildere straffen, beperkte of discutabele schade
o Voorbeelden: bepaalde vormen van middelengebruik, regels die in de tijd of per samenleving kunnen
veranderen

=> Kernprobleem

o Criminaliteit als bewegend doelwit: wat in de ene periode/samenleving als “crimineel” geldt (mala
prohibita), kan elders of later aanvaard worden
o Oorzaken en definities van mala prohibita zijn dus moeilijker te achterhalen dan bij mala in se




Sociale schadelijkheid = kerncriterium in de
definitie van criminaliteit: daden die maatschappelijke schade veroorzaken

Verzoeningspoging van Robert Agnew

 Voorstel: criminaliteit definiëren als “blameworthy harms, condemned by the public, sanctioned by the state.”
 Hiermee combineert Agnew:
o De sociale schadelijkheid van een handeling
o De publieke veroordeling
o De formele sanctie door de staat

Belang voor etiologisch onderzoek

 Onderzoek naar oorzaken van criminaliteit moet steeds rekening houden met de mate van sociale
schadelijkheid van een gedrag

, Prisma van Lanier en Henry (1998)

 Variant op het Hagan’s model
 Toont verschillende soorten blameworthy harms
 Dimensies:
o Mate van zichtbaarheid (hoog ↔ verborgen)
o Mate van consensus (hoog ↔ laag)
o Mate van schade (relatief ↔ extreem)
o Sociale positie van daders (machtelozen ↔ machtigen)
 Kerninzichten:
o Vaak meer consensus over criminaliteit van de onderklasse dan over misdrijven van de bovenklasse
o Begrip “blameworthy harms” is bruikbaar binnen en buiten de etiologie
o Voorbeeld: milieucriminaliteit → schade niet meteen zichtbaar, maar publieke opinie verandert en
leidt tot herdefiniëring als crimineel gedrag

Wordt criminaliteit nu gezien als een sociale constructie of ontologische categorie?

 Sociale constructie of ontologische categorie?
o Criminaliteit kan gezien worden als een sociale constructie: bepaald door maatschappelijke en
juridische afspraken
o Tegelijk gaat het om reële handelingen met reële gevolgen → daarom ook een ontologische
categorie van gedrag
 Thomas Theorem
o “If men define situations as real, they are real in their consequences.”
o Toegepast: ook al is criminaliteit sociaal geconstrueerd, de gevolgen van criminele handelingen zijn
concreet en tastbaar

Definitie van criminaliteit volgens Mario Bunge

 Criminaliteit = handelingen die schade veroorzaken, basisrechten schenden of de uitvoering van basisplichten
hinderen
o Kan zowel opzettelijk als uit nalatigheid gebeuren
o Klemtoon op mensenrechten
 Intentionaliteit als vraagstuk
o Cruciaal in strafrechtelijke betekenis van criminaliteit
o Voorbeeld:
 Met intentie → moord
 Zonder intentie → doodslag
o Intentionaliteit en verantwoordelijkheid linken aan het debat over vrije wil (komt later terug)