Pre-master BMG Erasmus Universiteit Rotterdam - Kwalitatief onderzoek -
GW5617PM
Verplegen tijdens een pandemie
Een studie naar de ervaringen van verpleegkundigen met Covid-
patiënten.
28 juni 2020
Anniek van den Berg (360066) · Irene van Erp (528188) · Merel van Raamt
(548883)
Docent: Gijs Steinmann
Samenvatting
Een kwalitatieve studie is uitgevoerd naar de ervaringen van verpleegkundigen
met het verplegen van COVID-patiënten op de Intensive Care. Ondanks de
ingrijpende ervaringen hebben de verpleegkundigen ook positieve ervaringen
gehad, zoals maatschappelijke erkenning. Deze ervaringen zijn gedestilleerd tot
een tweedeling van factoren die het mentaal welzijn mogelijk hebben beïnvloed.
Bevorderende factoren werden genoemd zoals steun, professionaliteit van de
verpleegkundigen en de organisatie van het ziekenhuis. Belemmerende factoren
waren het onbekend werkterrein, het onzekere verloop van het virus en de
emotionele betrokkenheid van de verpleegkundigen bij identificatie met de
patiënt. Deze factoren kunnen worden beïnvloed door de individuele copingstijl.
Als deze emotie- of probleemgericht en toenaderend is, kan dit mogelijk een
bevorderend effect hebben op het mentaal welzijn op de lange termijn. Wanneer
bevorderende factoren structureel ontbreken en de extreme werkdruk blijft
voortbestaan voor de verpleegkundigen, kan het negatieve gevolgen hebben
voor het mentaal welzijn op de lange termijn.
INLEIDING
Het COVID-19 virus zorgt sinds 11 maart 2020 voor een pandemie. Op 27
februari 2020 werd de eerste besmetting in Nederland geconstateerd
(Rottinghuis, 2020). Na een aantal hygiënemaatregelen, worden op 12 maart
door de Nederlandse overheid strenge maatregelen getroffen (Rijksoverheid.nl,
z.d.). Het voorkomen van onvoldoende intensive care (IC)-capaciteit in de zorg en
het beschermen van de kwetsbaren stond hierbij voorop. In verband met het
dreigende tekort aan IC-bedden zijn tevens triage richtlijnen opgesteld (NVIC,
2020b) en zijn verpleegkundigen die daar normaal niet werkzaam zijn op de IC
ingezet.
Wereldwijd klonken noodkreten van verpleegkundigen over de intensiviteit
van het werk en het dreigende tekort aan capaciteit (o.a. NOS, 2020; Kuo, 2020;
Wapenaar, 2020). De Nederlandse Vereniging voor IC benadrukt het belang van
steun voor zorgpersoneel, met name voor werknemers die normaal niet op de IC
werken (NVIC, 2020a). Psychologen waarschuwen voor mogelijke gevolgen voor
het mentaal welzijn van zorgpersoneel en de risico’s op het ontwikkelen van PTSS
vanwege de heftige ervaringen die zij meemaken (Van den Berg, 2020).
De nieuwe situatie sinds het uitbreken van het COVID-19 virus roept veel
vragen op. De gevolgen zijn groot, maar de aard, omvang en de duur van de
effecten zijn onbekend. In hoeverre zouden de ervaringen van COVID-
1
, verpleegkundigen schadelijk kunnen zijn voor het mentaal welzijn? Het mentale
welzijn heeft niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook voor de geleverde kwaliteit
en capaciteit van de verpleegkundige zorg grote gevolgen. In een sector waar al
krapte heerste, is grote behoefte aan IC-verpleegkundigen (Van Oostveen,
Vriends, Van Veen & Vermeulen, 2020).
Dit onderzoek richt zich op beschouwingen van ervaringen van verpleegkundigen
werkzaam op de intensive care ten tijde van de COVID-19. Het doel van deze
studie is het verkrijgen van inzicht in de mogelijk gevolgen op het welzijn van IC-
verpleegkundigen tijdens de COVID-19 pandemie. Tevens geeft het weer hoe
verpleegkundigen hiermee omgaan, mogelijke aanwezige risicofactoren op
langdurige psychische klachten worden in kaart gebracht.
Dit artikel start met een inbedding van het onderwerp in de literatuur, het
theoretisch kader. Dit wordt gevolgd door de methoden; hierin staat de
methodologische aanpak van het onderzoek beschreven. Vervolgens worden de
resultaten gepresenteerd. Startend bij de ervaringen van de verpleegkundigen,
gevolgd door de bevorderende- en belemmerende factoren voor het mentaal
welzijn en tot slot het effect hiervan op de lange termijn. Het artikel wordt
afgesloten met een conclusie.
THEORETISCH KADER
Mentaal welzijn
Mentaal welzijn kent veel definities die verwijzen naar cognitief, emotioneel en
sociaal welzijn (GGD, 2020). Volgens de WHO is er geen officiële definitie van
mentaal welzijn. Opvoeding, culturele verschillen en subjectieve evaluaties
maken het moeilijk om voor een individu te bepalen wat geestelijk gezond is
(Land, 2018). De auteurs Nastasi en Borja (2016) vermijden de term mentaal
welzijn, omwille van de negatieve invloed die het met zich meebrengt. Zij
spreken juist over psychisch welzijn om een positief perspectief te vormen.
Nastasi en Borja (2016) hebben een model ontwikkeld gebaseerd op de
assumptie dat psychisch welzijn wordt bepaald door zowel individuele als
culturele factoren.
Onder individuele factoren benoemen Nastasi en Borja (2016) dat zowel
iemands persoonlijke omgeving, als de competenties (coping) die iemand
verworven heeft om met bepaalde situaties om te gaan van belang zijn (Nastasi
& Borja, 2016). De huidige situatie met COVID-19 kan in het model geschaard
worden onder sociaal culturele stressoren. Sociaal-culturele hulpbronnen, zoals
familie, vrienden, maar ook mentale ondersteuning vanuit een werkgever, spelen
een rol bij het omgaan met deze stressoren. Dit alles vindt plaats binnen een
context van culturele normen en wordt beïnvloed door de omgeving, ouders en
media. (Nastasi & Borja, 2016). Bij het toepassen van dit model op de COVID-19
situatie voor verpleegkundigen komt het belang van sociale interactie tussen
collega’s en de waarden en normen van een ziekenhuis(afdeling) naar voren. Een
belangrijk element voor mentaal welzijn van een verpleegkundige is de sfeer die
de afdeling uitademt. De dynamiek tussen de collegae, de samenwerking en de
verstandhouding is daarin van belang (Vlogaert, 2019). Het algemeen welzijn op
de werkvloer kan van invloed zijn op het fysiek- en psychische comfort van de
medewerker (Bohlmeijer, Bolier, Westerhof & Walburg, 2013). Tevens blijkt dat
wanneer deze items aanwezig zijn binnen de organisatie het mentaal welzijn van
de werknemers vergroot (Vischer, 2008). De onvoorspelbaarheid van het virus
lijkt dit fysiek- en psychisch te verstoren, doordat verpleegkundigen zich begeven
op onbekend terrein.
Unexplored territory
2
GW5617PM
Verplegen tijdens een pandemie
Een studie naar de ervaringen van verpleegkundigen met Covid-
patiënten.
28 juni 2020
Anniek van den Berg (360066) · Irene van Erp (528188) · Merel van Raamt
(548883)
Docent: Gijs Steinmann
Samenvatting
Een kwalitatieve studie is uitgevoerd naar de ervaringen van verpleegkundigen
met het verplegen van COVID-patiënten op de Intensive Care. Ondanks de
ingrijpende ervaringen hebben de verpleegkundigen ook positieve ervaringen
gehad, zoals maatschappelijke erkenning. Deze ervaringen zijn gedestilleerd tot
een tweedeling van factoren die het mentaal welzijn mogelijk hebben beïnvloed.
Bevorderende factoren werden genoemd zoals steun, professionaliteit van de
verpleegkundigen en de organisatie van het ziekenhuis. Belemmerende factoren
waren het onbekend werkterrein, het onzekere verloop van het virus en de
emotionele betrokkenheid van de verpleegkundigen bij identificatie met de
patiënt. Deze factoren kunnen worden beïnvloed door de individuele copingstijl.
Als deze emotie- of probleemgericht en toenaderend is, kan dit mogelijk een
bevorderend effect hebben op het mentaal welzijn op de lange termijn. Wanneer
bevorderende factoren structureel ontbreken en de extreme werkdruk blijft
voortbestaan voor de verpleegkundigen, kan het negatieve gevolgen hebben
voor het mentaal welzijn op de lange termijn.
INLEIDING
Het COVID-19 virus zorgt sinds 11 maart 2020 voor een pandemie. Op 27
februari 2020 werd de eerste besmetting in Nederland geconstateerd
(Rottinghuis, 2020). Na een aantal hygiënemaatregelen, worden op 12 maart
door de Nederlandse overheid strenge maatregelen getroffen (Rijksoverheid.nl,
z.d.). Het voorkomen van onvoldoende intensive care (IC)-capaciteit in de zorg en
het beschermen van de kwetsbaren stond hierbij voorop. In verband met het
dreigende tekort aan IC-bedden zijn tevens triage richtlijnen opgesteld (NVIC,
2020b) en zijn verpleegkundigen die daar normaal niet werkzaam zijn op de IC
ingezet.
Wereldwijd klonken noodkreten van verpleegkundigen over de intensiviteit
van het werk en het dreigende tekort aan capaciteit (o.a. NOS, 2020; Kuo, 2020;
Wapenaar, 2020). De Nederlandse Vereniging voor IC benadrukt het belang van
steun voor zorgpersoneel, met name voor werknemers die normaal niet op de IC
werken (NVIC, 2020a). Psychologen waarschuwen voor mogelijke gevolgen voor
het mentaal welzijn van zorgpersoneel en de risico’s op het ontwikkelen van PTSS
vanwege de heftige ervaringen die zij meemaken (Van den Berg, 2020).
De nieuwe situatie sinds het uitbreken van het COVID-19 virus roept veel
vragen op. De gevolgen zijn groot, maar de aard, omvang en de duur van de
effecten zijn onbekend. In hoeverre zouden de ervaringen van COVID-
1
, verpleegkundigen schadelijk kunnen zijn voor het mentaal welzijn? Het mentale
welzijn heeft niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook voor de geleverde kwaliteit
en capaciteit van de verpleegkundige zorg grote gevolgen. In een sector waar al
krapte heerste, is grote behoefte aan IC-verpleegkundigen (Van Oostveen,
Vriends, Van Veen & Vermeulen, 2020).
Dit onderzoek richt zich op beschouwingen van ervaringen van verpleegkundigen
werkzaam op de intensive care ten tijde van de COVID-19. Het doel van deze
studie is het verkrijgen van inzicht in de mogelijk gevolgen op het welzijn van IC-
verpleegkundigen tijdens de COVID-19 pandemie. Tevens geeft het weer hoe
verpleegkundigen hiermee omgaan, mogelijke aanwezige risicofactoren op
langdurige psychische klachten worden in kaart gebracht.
Dit artikel start met een inbedding van het onderwerp in de literatuur, het
theoretisch kader. Dit wordt gevolgd door de methoden; hierin staat de
methodologische aanpak van het onderzoek beschreven. Vervolgens worden de
resultaten gepresenteerd. Startend bij de ervaringen van de verpleegkundigen,
gevolgd door de bevorderende- en belemmerende factoren voor het mentaal
welzijn en tot slot het effect hiervan op de lange termijn. Het artikel wordt
afgesloten met een conclusie.
THEORETISCH KADER
Mentaal welzijn
Mentaal welzijn kent veel definities die verwijzen naar cognitief, emotioneel en
sociaal welzijn (GGD, 2020). Volgens de WHO is er geen officiële definitie van
mentaal welzijn. Opvoeding, culturele verschillen en subjectieve evaluaties
maken het moeilijk om voor een individu te bepalen wat geestelijk gezond is
(Land, 2018). De auteurs Nastasi en Borja (2016) vermijden de term mentaal
welzijn, omwille van de negatieve invloed die het met zich meebrengt. Zij
spreken juist over psychisch welzijn om een positief perspectief te vormen.
Nastasi en Borja (2016) hebben een model ontwikkeld gebaseerd op de
assumptie dat psychisch welzijn wordt bepaald door zowel individuele als
culturele factoren.
Onder individuele factoren benoemen Nastasi en Borja (2016) dat zowel
iemands persoonlijke omgeving, als de competenties (coping) die iemand
verworven heeft om met bepaalde situaties om te gaan van belang zijn (Nastasi
& Borja, 2016). De huidige situatie met COVID-19 kan in het model geschaard
worden onder sociaal culturele stressoren. Sociaal-culturele hulpbronnen, zoals
familie, vrienden, maar ook mentale ondersteuning vanuit een werkgever, spelen
een rol bij het omgaan met deze stressoren. Dit alles vindt plaats binnen een
context van culturele normen en wordt beïnvloed door de omgeving, ouders en
media. (Nastasi & Borja, 2016). Bij het toepassen van dit model op de COVID-19
situatie voor verpleegkundigen komt het belang van sociale interactie tussen
collega’s en de waarden en normen van een ziekenhuis(afdeling) naar voren. Een
belangrijk element voor mentaal welzijn van een verpleegkundige is de sfeer die
de afdeling uitademt. De dynamiek tussen de collegae, de samenwerking en de
verstandhouding is daarin van belang (Vlogaert, 2019). Het algemeen welzijn op
de werkvloer kan van invloed zijn op het fysiek- en psychische comfort van de
medewerker (Bohlmeijer, Bolier, Westerhof & Walburg, 2013). Tevens blijkt dat
wanneer deze items aanwezig zijn binnen de organisatie het mentaal welzijn van
de werknemers vergroot (Vischer, 2008). De onvoorspelbaarheid van het virus
lijkt dit fysiek- en psychisch te verstoren, doordat verpleegkundigen zich begeven
op onbekend terrein.
Unexplored territory
2
