Burgerlijk proces- en insolventierecht
Week 1A: infrastructuur, bevoegdheid van de rechter en
procesbeginselen
Wat is burgerlijk procesrecht?
- Burger vs burger (niet overheid)
- Spelregels van het burgerlijk geding
o Regels voor de gedingvoering voor de burgerlijke rechter
o Regels voor de tenuitvoerlegging van uitspraken
- Formeel en materieel privaatrecht:
o BPR: formeel privaatrecht (Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en Wet op de
rechterlijke organisatie) dit is het burgerlijk procesrecht
o Burgerlijk recht: materieel privaatrecht (Burgerlijk Wetboek)
Doel
- Doel: vaststelling en realisering van materiële rechten van burgers jegens elkaar
o Vaststelling van rechten:
Fase voorafgaand aan procedure (voorlopige regels)
Procedure
o Realisering van rechten:
Executie en tenuitvoerlegging (week 3B)
- Doel om naar de rechter te gaan: eigenrichting tegengaan
- Contentieuze jurisdictie/ eigenlijke rechtspraak:
o Berechting van geschillen door rechter
- Voluntaire (gracieuze) jurisdictie/ oneigenlijke rechtspraak:
o Geen sprake van een geschil, maar toch rechter nodig (bijv. echtscheiding terwijl
partijen het al eens zijn)
o Rechtsverhouding vaststellen of wijzigen, ook als partijen het eens zijn
o Voorziening wordt exclusief door rechter gegeven (bijv. echtscheiding kan alleen
door rechter uitgesproken worden)
Nederlandse bronnen
- Wetten, zoals:
o Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv)
o Wet op de rechterlijke organisatie (RO)
o Faillissementswet, Advocatenwet, Wet op de rechtsbijstand,
Gerechtsdeurwaarderswet etc.
- Procesreglementen
o Rechtersrecht (rechtspraak.nl)
o Rechters hebben de regels van bijv. Rv praktisch uitgewerkt
- Rechtspraak
o Hoge Raad
o Feitenrechtspraak (rechtbanken en hoven)
KEI
- KEI: kwaliteit en innovatie
o Digitaliseren van rechtspraak (is nog niet helemaal gelukt)
o Nieuwe regels van burgerlijk procesrecht (wel helemaal gelukt)
- 2016: KEI (Stb. 2016, 288-294)
o Versnelling, vereenvoudiging, digitalisering
- 1 maart 2017
o HR: invoering nieuw procesrecht en digitalisering (digitaal procederen)
- 1 september 2017
1
,Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Rb GLD en MNE: invoering nieuw procesrecht en digitalisering
o Landelijke invoering bepaalde bepalingen KEI
- 1 oktober 2019: Spoedwet KEI
o Landelijke invoering bepaalde bepalingen KEI
o Rb GLD en MNE: stoppen met digitaal en weer conform landelijk procesrecht
Spoedwet KEI 2019
- Sterkere regierol rechter
- Mondelinge behandeling: meer mogelijkheden
- Meer in weken 1B en 2A
Internationale bronnen
- Internationale regelingen, zoals
o EVRM
o Brussel I-bis verordening (EU)
- Internationale rechtspraak
o EHRM: pas het EVRM toe
o HvJ EU: doen ook uitspraken die voor burgerlijk procesrecht van toepassing zijn
Soorten civiele procedures
- Overheidsrechter (gaan we het vooral over hebben bij dit vak):
o Dagvaardingsprocedure (week 1B)
o Verzoekschriftprocedure (week 2A)
o Deelgeschilprocedure (nieuwer): partijen die in onderhandelingen zijn, maar uit een
onderdeel (deelgeschil) niet komen, dat onderdeel aan de rechter voorleggen
- Particuliere rechter (alternatieve vorm van rechtspraak):
o Arbitrage (‘scheidsgerecht’): anders dan de gewone rechter
o Bindend advies (vaststellingsovereenkomst (7:900 BW) tussen partijen)
Is geen rechtspraak, dus als iemand zich er niet aan houdt moet je alsnog
naar de rechter gaan
Bijv. Geschillencommissies, KiFID
o Collectieve actie: belangenstichting, voor een groep gedupeerden
Mediation
- Alternatief voor rechtspraak (in plaats van rechtspraak)
o Neutrale derde die partijen begeleidt bij het vinden van een oplossing in onderling
overleg (doet dus ook geen uitspraak)
- Belangrijke kenmerken: vrijwillig en vertrouwelijk
o Mediator kan zelfs gebruik maken van caucus: mediator praat steeds met één van de
partijen praat (heel vertrouwelijk, anders in de rechtbank: hoor en wederhoor)
- Opmars van mediation:
o 818 lid 2 Rv: verwijzing door rechter naar mediation
o Europese mediationrichtlijn
o NL mediationwetgeving in de maak
Taken van overheidsrechter
- Uitspraak doen (knopen doorhakken):
o Geschil beslechten (contentieuze jurisdictie)
o Voorziening geven (voluntaire jurisdictie)
- Schikking beproeven
o Iets wat partijen zelf nog bereiken op de zitting, onderhandelen en afspraken maken
- Verwijzen naar mediation of hulpvormen (hulpvorm: alleen voor familierecht)
o Hulpvorm: bijv. communicatieverbeteringstraject, begeleiden omgangstraject
- Conflictoplossing: in toenemende mate niet alleen aandacht voor juridische aspecten, maar
ook voor onderliggende belangen
2
,Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Conflict is breder dan het juridische geschil, kan bijv. gaan om onderlinge niet-
juridische dingen (bijv. waarom is iemand nou zo boos?)
Dagvaardingsprocedure
- Dagvaardingsprocedure:
o Wet: (vormen van) ‘vordering’ dan sprake van dagvaardingsprocedure
o In beginsel contentieuze zaken (geschil tussen partijen)
o Doorgaans rechtsbetrekkingen die ter vrije bepaling van partijen staan
o Terminologie:
Dagvaarding
Eiser: degene die procedure start
Gedaagde: wederpartij
Vonnis (in eerste aanleg) of arrest (in hoger beroep en cassatie): uitspraak
o Verloop: meer in week 1B
Verzoekschriftprocedure
- Verzoekschriftprocedure:
o Wet: (vormen van) ‘verzoek’ dan sprake van verzoekschriftprocedure
o Zowel voluntaire als contentieuze zaken
o Bijv.: personen- en familiezaken, arbeidszaken
o Ook rechtsbetrekkingen die niet ter vrije bepaling van partijen staan (bijv. het gezag
van ouders over hun kind na echtscheiding)
o Terminologie:
Verzoekschrift
Verzoeker: degene die procedure start
Belanghebbende/verweerder: wederpartij
Beschikking: uitspraak
o Verloop: meer in week 2A
Hoofdrolspelers
- Partijen: iemand moet de procedure starten
- Rechter
- Griffier: degene die aantekeningen maakt, concepten schrijft voor uitspraken
- Gerechtsdeurwaarder
- Advocaten of andere rechtshulpverleners
- Onafhankelijke raadgevers aan rechter (kunnen advies geven)
o OM
o Internationaal Juridisch Instituut of instantie in ander land
o Raad voor de Kinderbescherming
Partijen
- Materiële partij: degene wie de zaak aangaat (gewoon degene zelf)
- Formele partij: degene op wiens naam geprocedeerd wordt (bijv. wettelijke
vertegenwoordiger van minderjarige of bewindvoerder)
- Doorgaans vallen materiële en formele partij samen
- Voorbeeld van uitzondering
o Materiële procespartij: minderjarige, want procesonbekwaam
o Formele procespartij: wettelijk vertegenwoordiger (in beginsel ouders)
Gerechtsdeurwaarder
- Gerechtsdeurwaarderswet
- Twee gezichten: openbaar ambtenaar, maar voert ook zijn eigen bedrijf
- Taak: ambtshandelingen, zoals
o Betekenen van oproepingsbericht/dagvaarding
o Ontruimingen
o Beslagen
3
, Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Executoriale verkopingen
- Tuchtrechtspraak: moet waarborgen dat ze hun werk goed uitvoeren, hier zijn ze aan
gebonden
Advocaten
- Rechtsbijstand: voor, tijdens en na proces
- 18 Gw: recht op rechtsbijstand
o EHRM (Airey/Ierland): overheid moet advocaat betalen als iemand dat niet zelf kan
- Hoofdregel: verplichte procesvertegenwoordiging (79 lid 2 Rv en 278 lid 3 Rv)
o Advocaatzaken
o Toegang tot de rechter kan alleen door middel van de advocaat: kosten van
rechtsbijstand
- Uitzonderingen:
o Kantonzaken (79 lid 1 Rv): in persoon of bij gemachtigde (80 lid 1 Rv)
o Gedaagde in kort geding: ook in persoon (255 lid 1 Rv)
Rechterlijke indeling
- Elf rechtbanken (Amsterdam, Den Haag, Gelderland, Limburg, Midden-Nederland, Noord-
Holland, Noord-Nederland, Oost-Brabant, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant)
o Eerste aanleg
- Vier gerechtshoven (Amsterdam, Arnhem-Leeuwarden, Den Haag en 's-Hertogenbosch)
o Appelinstantie
- Hoge Raad (Den Haag)
Bevoegdheid rechter
- Internationale rechtsmacht (gaan we in dit vak niet verder op in)
o O.m. Brussel I-bis verordening (EU)
o Aanvullend: art. 1-14 Rv
o Nader in mastervak IPR (Internationaal Privaatrecht)
- Absolute bevoegdheid: welk soort gerecht (Rb/ Hof/ HR)?
- Relatieve bevoegdheid: waar?
Absolute bevoegdheid (soort)
- Eerste aanleg: rechtbank (42 RO) verschillende kamers:
o Kantonzaken (93-98 Rv en 47 RO): 25.000 euro of aardvorderingen (o.a.
arbeidszaken en huurzaken ongeacht hoogte van de vordering)
o Overige civiele zaken (niet-kantonzaken = civiele zaken)
o In beginsel enkelvoudige rechtspraak (15 Rv): rechter zit er in beginsel alleen met de
griffier, maar soms met drie rechters (meervoudige rechtspraak)
o Verkeerde kamer: verwijzing (71 Rv)
- Hoger beroep: gerechtshof (60 RO)
o In beginsel meervoudige rechtspraak, door drie raadsheren (16 Rv)
Rechter heet hier raadsheer (ook de vrouw)
- Cassatie: Hoge Raad (78-80 RO)
o Meervoudige rechtspraak, door in beginsel vijf raadsheren (17 Rv)
- Verkeerd gerecht: ambtshalve (uit zichzelf) onbevoegdverklaring en verwijzing door rechter
(72 en 73 Rv)
Relatieve bevoegdheid (waar)
- Dagvaardingsprocedure (99-110 Rv):
o Hoofdregel: woonplaats gedaagde (wederpartij) (99 Rv)
o Alternatieve bevoegdheid (100-107 Rv): de eiser kan kiezen tussen of de woonplaats
van de gedaagde of elders
o Exclusieve bevoegdheid (103 en 108 Rv): huurzaken, daar waar het gehuurde zich
bevindt
4
Week 1A: infrastructuur, bevoegdheid van de rechter en
procesbeginselen
Wat is burgerlijk procesrecht?
- Burger vs burger (niet overheid)
- Spelregels van het burgerlijk geding
o Regels voor de gedingvoering voor de burgerlijke rechter
o Regels voor de tenuitvoerlegging van uitspraken
- Formeel en materieel privaatrecht:
o BPR: formeel privaatrecht (Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en Wet op de
rechterlijke organisatie) dit is het burgerlijk procesrecht
o Burgerlijk recht: materieel privaatrecht (Burgerlijk Wetboek)
Doel
- Doel: vaststelling en realisering van materiële rechten van burgers jegens elkaar
o Vaststelling van rechten:
Fase voorafgaand aan procedure (voorlopige regels)
Procedure
o Realisering van rechten:
Executie en tenuitvoerlegging (week 3B)
- Doel om naar de rechter te gaan: eigenrichting tegengaan
- Contentieuze jurisdictie/ eigenlijke rechtspraak:
o Berechting van geschillen door rechter
- Voluntaire (gracieuze) jurisdictie/ oneigenlijke rechtspraak:
o Geen sprake van een geschil, maar toch rechter nodig (bijv. echtscheiding terwijl
partijen het al eens zijn)
o Rechtsverhouding vaststellen of wijzigen, ook als partijen het eens zijn
o Voorziening wordt exclusief door rechter gegeven (bijv. echtscheiding kan alleen
door rechter uitgesproken worden)
Nederlandse bronnen
- Wetten, zoals:
o Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv)
o Wet op de rechterlijke organisatie (RO)
o Faillissementswet, Advocatenwet, Wet op de rechtsbijstand,
Gerechtsdeurwaarderswet etc.
- Procesreglementen
o Rechtersrecht (rechtspraak.nl)
o Rechters hebben de regels van bijv. Rv praktisch uitgewerkt
- Rechtspraak
o Hoge Raad
o Feitenrechtspraak (rechtbanken en hoven)
KEI
- KEI: kwaliteit en innovatie
o Digitaliseren van rechtspraak (is nog niet helemaal gelukt)
o Nieuwe regels van burgerlijk procesrecht (wel helemaal gelukt)
- 2016: KEI (Stb. 2016, 288-294)
o Versnelling, vereenvoudiging, digitalisering
- 1 maart 2017
o HR: invoering nieuw procesrecht en digitalisering (digitaal procederen)
- 1 september 2017
1
,Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Rb GLD en MNE: invoering nieuw procesrecht en digitalisering
o Landelijke invoering bepaalde bepalingen KEI
- 1 oktober 2019: Spoedwet KEI
o Landelijke invoering bepaalde bepalingen KEI
o Rb GLD en MNE: stoppen met digitaal en weer conform landelijk procesrecht
Spoedwet KEI 2019
- Sterkere regierol rechter
- Mondelinge behandeling: meer mogelijkheden
- Meer in weken 1B en 2A
Internationale bronnen
- Internationale regelingen, zoals
o EVRM
o Brussel I-bis verordening (EU)
- Internationale rechtspraak
o EHRM: pas het EVRM toe
o HvJ EU: doen ook uitspraken die voor burgerlijk procesrecht van toepassing zijn
Soorten civiele procedures
- Overheidsrechter (gaan we het vooral over hebben bij dit vak):
o Dagvaardingsprocedure (week 1B)
o Verzoekschriftprocedure (week 2A)
o Deelgeschilprocedure (nieuwer): partijen die in onderhandelingen zijn, maar uit een
onderdeel (deelgeschil) niet komen, dat onderdeel aan de rechter voorleggen
- Particuliere rechter (alternatieve vorm van rechtspraak):
o Arbitrage (‘scheidsgerecht’): anders dan de gewone rechter
o Bindend advies (vaststellingsovereenkomst (7:900 BW) tussen partijen)
Is geen rechtspraak, dus als iemand zich er niet aan houdt moet je alsnog
naar de rechter gaan
Bijv. Geschillencommissies, KiFID
o Collectieve actie: belangenstichting, voor een groep gedupeerden
Mediation
- Alternatief voor rechtspraak (in plaats van rechtspraak)
o Neutrale derde die partijen begeleidt bij het vinden van een oplossing in onderling
overleg (doet dus ook geen uitspraak)
- Belangrijke kenmerken: vrijwillig en vertrouwelijk
o Mediator kan zelfs gebruik maken van caucus: mediator praat steeds met één van de
partijen praat (heel vertrouwelijk, anders in de rechtbank: hoor en wederhoor)
- Opmars van mediation:
o 818 lid 2 Rv: verwijzing door rechter naar mediation
o Europese mediationrichtlijn
o NL mediationwetgeving in de maak
Taken van overheidsrechter
- Uitspraak doen (knopen doorhakken):
o Geschil beslechten (contentieuze jurisdictie)
o Voorziening geven (voluntaire jurisdictie)
- Schikking beproeven
o Iets wat partijen zelf nog bereiken op de zitting, onderhandelen en afspraken maken
- Verwijzen naar mediation of hulpvormen (hulpvorm: alleen voor familierecht)
o Hulpvorm: bijv. communicatieverbeteringstraject, begeleiden omgangstraject
- Conflictoplossing: in toenemende mate niet alleen aandacht voor juridische aspecten, maar
ook voor onderliggende belangen
2
,Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Conflict is breder dan het juridische geschil, kan bijv. gaan om onderlinge niet-
juridische dingen (bijv. waarom is iemand nou zo boos?)
Dagvaardingsprocedure
- Dagvaardingsprocedure:
o Wet: (vormen van) ‘vordering’ dan sprake van dagvaardingsprocedure
o In beginsel contentieuze zaken (geschil tussen partijen)
o Doorgaans rechtsbetrekkingen die ter vrije bepaling van partijen staan
o Terminologie:
Dagvaarding
Eiser: degene die procedure start
Gedaagde: wederpartij
Vonnis (in eerste aanleg) of arrest (in hoger beroep en cassatie): uitspraak
o Verloop: meer in week 1B
Verzoekschriftprocedure
- Verzoekschriftprocedure:
o Wet: (vormen van) ‘verzoek’ dan sprake van verzoekschriftprocedure
o Zowel voluntaire als contentieuze zaken
o Bijv.: personen- en familiezaken, arbeidszaken
o Ook rechtsbetrekkingen die niet ter vrije bepaling van partijen staan (bijv. het gezag
van ouders over hun kind na echtscheiding)
o Terminologie:
Verzoekschrift
Verzoeker: degene die procedure start
Belanghebbende/verweerder: wederpartij
Beschikking: uitspraak
o Verloop: meer in week 2A
Hoofdrolspelers
- Partijen: iemand moet de procedure starten
- Rechter
- Griffier: degene die aantekeningen maakt, concepten schrijft voor uitspraken
- Gerechtsdeurwaarder
- Advocaten of andere rechtshulpverleners
- Onafhankelijke raadgevers aan rechter (kunnen advies geven)
o OM
o Internationaal Juridisch Instituut of instantie in ander land
o Raad voor de Kinderbescherming
Partijen
- Materiële partij: degene wie de zaak aangaat (gewoon degene zelf)
- Formele partij: degene op wiens naam geprocedeerd wordt (bijv. wettelijke
vertegenwoordiger van minderjarige of bewindvoerder)
- Doorgaans vallen materiële en formele partij samen
- Voorbeeld van uitzondering
o Materiële procespartij: minderjarige, want procesonbekwaam
o Formele procespartij: wettelijk vertegenwoordiger (in beginsel ouders)
Gerechtsdeurwaarder
- Gerechtsdeurwaarderswet
- Twee gezichten: openbaar ambtenaar, maar voert ook zijn eigen bedrijf
- Taak: ambtshandelingen, zoals
o Betekenen van oproepingsbericht/dagvaarding
o Ontruimingen
o Beslagen
3
, Burgerlijk proces- en insolventierecht
o Executoriale verkopingen
- Tuchtrechtspraak: moet waarborgen dat ze hun werk goed uitvoeren, hier zijn ze aan
gebonden
Advocaten
- Rechtsbijstand: voor, tijdens en na proces
- 18 Gw: recht op rechtsbijstand
o EHRM (Airey/Ierland): overheid moet advocaat betalen als iemand dat niet zelf kan
- Hoofdregel: verplichte procesvertegenwoordiging (79 lid 2 Rv en 278 lid 3 Rv)
o Advocaatzaken
o Toegang tot de rechter kan alleen door middel van de advocaat: kosten van
rechtsbijstand
- Uitzonderingen:
o Kantonzaken (79 lid 1 Rv): in persoon of bij gemachtigde (80 lid 1 Rv)
o Gedaagde in kort geding: ook in persoon (255 lid 1 Rv)
Rechterlijke indeling
- Elf rechtbanken (Amsterdam, Den Haag, Gelderland, Limburg, Midden-Nederland, Noord-
Holland, Noord-Nederland, Oost-Brabant, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant)
o Eerste aanleg
- Vier gerechtshoven (Amsterdam, Arnhem-Leeuwarden, Den Haag en 's-Hertogenbosch)
o Appelinstantie
- Hoge Raad (Den Haag)
Bevoegdheid rechter
- Internationale rechtsmacht (gaan we in dit vak niet verder op in)
o O.m. Brussel I-bis verordening (EU)
o Aanvullend: art. 1-14 Rv
o Nader in mastervak IPR (Internationaal Privaatrecht)
- Absolute bevoegdheid: welk soort gerecht (Rb/ Hof/ HR)?
- Relatieve bevoegdheid: waar?
Absolute bevoegdheid (soort)
- Eerste aanleg: rechtbank (42 RO) verschillende kamers:
o Kantonzaken (93-98 Rv en 47 RO): 25.000 euro of aardvorderingen (o.a.
arbeidszaken en huurzaken ongeacht hoogte van de vordering)
o Overige civiele zaken (niet-kantonzaken = civiele zaken)
o In beginsel enkelvoudige rechtspraak (15 Rv): rechter zit er in beginsel alleen met de
griffier, maar soms met drie rechters (meervoudige rechtspraak)
o Verkeerde kamer: verwijzing (71 Rv)
- Hoger beroep: gerechtshof (60 RO)
o In beginsel meervoudige rechtspraak, door drie raadsheren (16 Rv)
Rechter heet hier raadsheer (ook de vrouw)
- Cassatie: Hoge Raad (78-80 RO)
o Meervoudige rechtspraak, door in beginsel vijf raadsheren (17 Rv)
- Verkeerd gerecht: ambtshalve (uit zichzelf) onbevoegdverklaring en verwijzing door rechter
(72 en 73 Rv)
Relatieve bevoegdheid (waar)
- Dagvaardingsprocedure (99-110 Rv):
o Hoofdregel: woonplaats gedaagde (wederpartij) (99 Rv)
o Alternatieve bevoegdheid (100-107 Rv): de eiser kan kiezen tussen of de woonplaats
van de gedaagde of elders
o Exclusieve bevoegdheid (103 en 108 Rv): huurzaken, daar waar het gehuurde zich
bevindt
4
