Begrippenlijst Kennisbasis Nederlands
Aanvankelijk lezen De fase in het leesonderwijs waarin kinderen de letters aanleren en
eenvoudige woorden hardop kunnen lezen. voor de meeste kinderen speelt
het aanvankelijk lezen zich af in groep 3.
Achtervoegsel Een gebonden morfeem dat achteraan in een woord voorkomt, bv -ig of -en.
Actieve/ De woorden die je gebruikt om met anderen te communiceren.
productieve
woordenschat
Afleiden Strategie voor het begrijpend lezen waarbij de lezer impliciete informatie uit
de tekst aanvult.
Akoestische De klank van een woord, zoals die ligt opgeslagen in het woordgeheugen.
identiteit
Alfabetisch Schriftsysteem waarbij taal wordt weergegeven door de afzonderlijke
schriftsysteem spraakklanken van een woord te noteren.
Amuseren Spreekdoel/tekstdoel waarbij de spreker/schrijver het doel heeft om de
toehoorders te vermaken, te boeien of te ontroeren.
Analogiestrategie Spellingstrategie waarbij een woord geschreven wordt door het te
vergelijken met een ander woord.
Analyseren Taalbeschouwingsstrategie waarbij een woord, zin of tekst uit elkaar gehaald
wordt in onderdelen, losse elementen.
Analyseren van Woordleerstrategie waarbij je achter de betekenis van een woord komt door
een woord het te analyseren in bekende woorden of door te letten op bekende voor- of
achtervoegsels.
Antoniem Woorden met een tegengestelde betekenis.
Argumentatieve Tekstsoort waarin de schrijver de lezer probeert te overtuigen van zijn
tekst standpunt.
Articulatorische De uitspraak van een woord, zoals die ligt opgeslagen in het
identiteit woordgeheugen.
Auditieve analyse De vaardigheid om in een woord afzonderlijke fonemen te onderscheiden.
Ook in het herkennen van afzonderlijke woorden in een zin en klankstukken
in een woord rekenen we tot de auditieve analyse.
Auditieve De vaardigheid om overeenkomsten en verschillen tussen klanken of
discriminatie woorden te kunnen vaststellen.
Auditieve De vaardigheid om te reflecteren op de klankvorm van een woord en niet op
objectivatie de betekenis.
Auditieve De vaardigheid om losse klanken samen te voegen tot een woord.
synthese
Auditieve Vaardigheden die betrekking hebben op het horen, ze spelen een rol bij het
vaardigheden aanvankelijk lezen en spellen. We kennen de volgende auditieve
vaardigheden: auditieve objectivatie, auditieve discriminatie, auditieve
analyse, auditieve synthese, temporeel ordenen en klankpositie bepalen.
Automatisering/ De vaardigheid van een lezer om het decoderen van woorden sneller te laten
automatiseren verlopen en efficiëntere leesstrategieën te gebruiken. Een lezer die leest met
behulp van clusters en spellingpatronen past een vorm van automatiseren
toe ten opzichte van de elementaire leeshandeling. Het lezen met behulp
van de visuele woordvorm, morfologisch analyse of met behulp van de
context is een vorm van automatisering.
BAVI Indeling van teksten in AVI-niveaus waar de leesbeleving voorop staat. Bij
het indelen van teksten wordt er rekening gehouden met de interesse van
kinderen, het thema van een tekst, de leeservaring en de complexiteit van
de verhaalopbouw.
Beginrijm Ook wel alliteratie genoemd. Een rijmvorm waarbij (bijna) alle woorden van
een dichtregel met dezelfde klank beginnen.
Beginnende De ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 tot en met 3 van de
geletterdheid basisschool.
Begrijpend lezen Domein van het taalonderwijs waarbij het gaat om het begrijpen van de
tekst en het achterhalen van de bedoeling.
Beoordelingscriter De criteria op grond waarvan boeken voor kinderen worden beoordeeld.
ia jeugdliteratuur Belangrijke criteria zijn: literaire criteria, pedagogische criteria en
ideologische criteria.
, Beschouwende Tekstsoort die gaat over wat iemand vindt van iets uit de werkelijkheid. De
tekst mening van de schrijver is van belang.
Betoogstructuur Een tekststructuur waarin een mening of standpunt wordt ondersteund met
argumenten.
Bottom-upmodel Theorie over het verloop van het leesproces die ervan uitgaat dat een lezer
begint met het waarnemen op het meest elementaire niveau, dat van de
letters, en vervolgens de hogere niveaus waarneemt van de woorden en de
zinnen in een tekst.
Brabbelen Fase in de prelinguale periode waarin de baby klankgroepen produceert zoals
dada, baba, mama en waarbij de klanken worden aangepast aan de
moedertaal.
Categoriseren Principe voor woordenschatverwerving dat kinderen gebruiken voor het leren
van woorden. Bij categoriseren combineer je betekenissen met elkaar en
breng je woorden onder bij de overkoepelende begrippen.
Classificeren Taalbeschouwingsstrategie waarbij taalverschijnselen worden ingedeeld in
een bepaalde (grammaticale) klasse.
Coderen Aspect van de stelvaardigheid formuleren, waarbij het gaat om het correct
toepassen van taalregels.
Cognitie Principe van informatieverwerking waarbij het gaat om het verwerken van
nieuwe informatie door het denken en koppelen aan bestaande kennis.
Belangrijk is ook het creëren van nieuwe kennis en het gebruiken van die
kennis. Het speelt een rol bij begrijpend lezen.
Communicatieve De functie van taal waarbij het gaat om het gebruik van de taal als
functie communicatiemiddel. Ook wel sociale functie genoemd. Er zijn vier
communicatieve of sociale functies van de taal: zelfhandhaving, zelfsturing,
sturing van anderen, structurering van het gesprek.
Communicatieve De vaardigheid van een taalgebruiker om in alle communicatieve situaties
competentie adequaat te communiceren. Deelcompetenties zijn de grammaticale
competentie, de tekstuele competentie, de strategische competentie en de
functionele competentie.
Concept De betekenis van een woord. De relaties tussen de klankvorm van een woord
en de betekenis is willekeurig.
Conceptualiserend De functie van taal waarbij het gaat om het gebruik van de taal als een
e / cognitieve hulpmiddel om gedachten te ordenen en greep te krijgen op de
functie werkelijkheid. Ook wel cognitieve functie genoemd. Er zijn drie
coceptualiserende of cognitieve functies: rapporteren, redeneren en
projecteren.
Copla Een Spaanse dichtvorm van vier regels met acht lettergrepen.
Creatieve Theorie over het ontstaan van taal, waarbij men ervan uitgaat dat kinderen
constructie niet simpelweg imiteren, maar zelf over een aangeboren taalvermogen
theorie beschikken waarmee ze op een creatieve manier zinnen kunnen bouwen.
Ook wel mentalisme genoemd.
Denkend schrijven Een schrijfstrategie waarbij de schrijver de opdracht analyseert en vertaalt in
één of meer problemen. Hij denkt na over de doelstelling en het publiek en
gaat na wat hij al weet van het onderwerp. tijdens het schrijven brengt hij
steeds veranderingen, wijzigingen, aanvullingen en verbeteringen in de tekst
aan. De verbeteringen hebben betrekking op alle aspecten van een tekst:
inhoud, structuur, taalgebruik en spelling.
Dialect Een variant van taal die in een bepaalde regio gesproken wordt.
Differentiatiefase De periode in de taalontwikkeling die loop van 2,5 jaar tot 5 jaar waarin de
taalontwikkeling op alle niveaus van de taal veel gedifferentieerder wordt.
kinderen leren vele nieuwe woordsoorten en de woordenschat breidt zich
sterk uit.
Directe Spellingstrategie waarbij het schrijven van woorden geautomatiseerd
spellingstrategie verloopt, zonder dat regels of vergelijkingen hoeven worden toegepast.
Directe Lezen met behulp van visuele woordvorm.
woordherkenning
Directieve tekst Tekstsoort waarin een bepaalde handeling of procedure wordt weergegeven.
Dyslexie De Gezondheidsraad spreekt van dyslexie als ‘de automatisering van de
woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen) zich niet, dan
wel zeer onvolledig op moeizaam ontwikkelt’.
Eénwoordzin De fase in de vroegliguale periode, waarin een kind ontdekt dat woorden
verwijzen naar de werkelijkheid. Een kind spreekt in zinnen van 1 woord.
Elementaire Strategie voor technisch lezen, waarbij de lezer de afzonderlijke grafemen
leeshandeling verklankt en vervolgens samenvoegt tot een woord. De elementaire
Aanvankelijk lezen De fase in het leesonderwijs waarin kinderen de letters aanleren en
eenvoudige woorden hardop kunnen lezen. voor de meeste kinderen speelt
het aanvankelijk lezen zich af in groep 3.
Achtervoegsel Een gebonden morfeem dat achteraan in een woord voorkomt, bv -ig of -en.
Actieve/ De woorden die je gebruikt om met anderen te communiceren.
productieve
woordenschat
Afleiden Strategie voor het begrijpend lezen waarbij de lezer impliciete informatie uit
de tekst aanvult.
Akoestische De klank van een woord, zoals die ligt opgeslagen in het woordgeheugen.
identiteit
Alfabetisch Schriftsysteem waarbij taal wordt weergegeven door de afzonderlijke
schriftsysteem spraakklanken van een woord te noteren.
Amuseren Spreekdoel/tekstdoel waarbij de spreker/schrijver het doel heeft om de
toehoorders te vermaken, te boeien of te ontroeren.
Analogiestrategie Spellingstrategie waarbij een woord geschreven wordt door het te
vergelijken met een ander woord.
Analyseren Taalbeschouwingsstrategie waarbij een woord, zin of tekst uit elkaar gehaald
wordt in onderdelen, losse elementen.
Analyseren van Woordleerstrategie waarbij je achter de betekenis van een woord komt door
een woord het te analyseren in bekende woorden of door te letten op bekende voor- of
achtervoegsels.
Antoniem Woorden met een tegengestelde betekenis.
Argumentatieve Tekstsoort waarin de schrijver de lezer probeert te overtuigen van zijn
tekst standpunt.
Articulatorische De uitspraak van een woord, zoals die ligt opgeslagen in het
identiteit woordgeheugen.
Auditieve analyse De vaardigheid om in een woord afzonderlijke fonemen te onderscheiden.
Ook in het herkennen van afzonderlijke woorden in een zin en klankstukken
in een woord rekenen we tot de auditieve analyse.
Auditieve De vaardigheid om overeenkomsten en verschillen tussen klanken of
discriminatie woorden te kunnen vaststellen.
Auditieve De vaardigheid om te reflecteren op de klankvorm van een woord en niet op
objectivatie de betekenis.
Auditieve De vaardigheid om losse klanken samen te voegen tot een woord.
synthese
Auditieve Vaardigheden die betrekking hebben op het horen, ze spelen een rol bij het
vaardigheden aanvankelijk lezen en spellen. We kennen de volgende auditieve
vaardigheden: auditieve objectivatie, auditieve discriminatie, auditieve
analyse, auditieve synthese, temporeel ordenen en klankpositie bepalen.
Automatisering/ De vaardigheid van een lezer om het decoderen van woorden sneller te laten
automatiseren verlopen en efficiëntere leesstrategieën te gebruiken. Een lezer die leest met
behulp van clusters en spellingpatronen past een vorm van automatiseren
toe ten opzichte van de elementaire leeshandeling. Het lezen met behulp
van de visuele woordvorm, morfologisch analyse of met behulp van de
context is een vorm van automatisering.
BAVI Indeling van teksten in AVI-niveaus waar de leesbeleving voorop staat. Bij
het indelen van teksten wordt er rekening gehouden met de interesse van
kinderen, het thema van een tekst, de leeservaring en de complexiteit van
de verhaalopbouw.
Beginrijm Ook wel alliteratie genoemd. Een rijmvorm waarbij (bijna) alle woorden van
een dichtregel met dezelfde klank beginnen.
Beginnende De ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 tot en met 3 van de
geletterdheid basisschool.
Begrijpend lezen Domein van het taalonderwijs waarbij het gaat om het begrijpen van de
tekst en het achterhalen van de bedoeling.
Beoordelingscriter De criteria op grond waarvan boeken voor kinderen worden beoordeeld.
ia jeugdliteratuur Belangrijke criteria zijn: literaire criteria, pedagogische criteria en
ideologische criteria.
, Beschouwende Tekstsoort die gaat over wat iemand vindt van iets uit de werkelijkheid. De
tekst mening van de schrijver is van belang.
Betoogstructuur Een tekststructuur waarin een mening of standpunt wordt ondersteund met
argumenten.
Bottom-upmodel Theorie over het verloop van het leesproces die ervan uitgaat dat een lezer
begint met het waarnemen op het meest elementaire niveau, dat van de
letters, en vervolgens de hogere niveaus waarneemt van de woorden en de
zinnen in een tekst.
Brabbelen Fase in de prelinguale periode waarin de baby klankgroepen produceert zoals
dada, baba, mama en waarbij de klanken worden aangepast aan de
moedertaal.
Categoriseren Principe voor woordenschatverwerving dat kinderen gebruiken voor het leren
van woorden. Bij categoriseren combineer je betekenissen met elkaar en
breng je woorden onder bij de overkoepelende begrippen.
Classificeren Taalbeschouwingsstrategie waarbij taalverschijnselen worden ingedeeld in
een bepaalde (grammaticale) klasse.
Coderen Aspect van de stelvaardigheid formuleren, waarbij het gaat om het correct
toepassen van taalregels.
Cognitie Principe van informatieverwerking waarbij het gaat om het verwerken van
nieuwe informatie door het denken en koppelen aan bestaande kennis.
Belangrijk is ook het creëren van nieuwe kennis en het gebruiken van die
kennis. Het speelt een rol bij begrijpend lezen.
Communicatieve De functie van taal waarbij het gaat om het gebruik van de taal als
functie communicatiemiddel. Ook wel sociale functie genoemd. Er zijn vier
communicatieve of sociale functies van de taal: zelfhandhaving, zelfsturing,
sturing van anderen, structurering van het gesprek.
Communicatieve De vaardigheid van een taalgebruiker om in alle communicatieve situaties
competentie adequaat te communiceren. Deelcompetenties zijn de grammaticale
competentie, de tekstuele competentie, de strategische competentie en de
functionele competentie.
Concept De betekenis van een woord. De relaties tussen de klankvorm van een woord
en de betekenis is willekeurig.
Conceptualiserend De functie van taal waarbij het gaat om het gebruik van de taal als een
e / cognitieve hulpmiddel om gedachten te ordenen en greep te krijgen op de
functie werkelijkheid. Ook wel cognitieve functie genoemd. Er zijn drie
coceptualiserende of cognitieve functies: rapporteren, redeneren en
projecteren.
Copla Een Spaanse dichtvorm van vier regels met acht lettergrepen.
Creatieve Theorie over het ontstaan van taal, waarbij men ervan uitgaat dat kinderen
constructie niet simpelweg imiteren, maar zelf over een aangeboren taalvermogen
theorie beschikken waarmee ze op een creatieve manier zinnen kunnen bouwen.
Ook wel mentalisme genoemd.
Denkend schrijven Een schrijfstrategie waarbij de schrijver de opdracht analyseert en vertaalt in
één of meer problemen. Hij denkt na over de doelstelling en het publiek en
gaat na wat hij al weet van het onderwerp. tijdens het schrijven brengt hij
steeds veranderingen, wijzigingen, aanvullingen en verbeteringen in de tekst
aan. De verbeteringen hebben betrekking op alle aspecten van een tekst:
inhoud, structuur, taalgebruik en spelling.
Dialect Een variant van taal die in een bepaalde regio gesproken wordt.
Differentiatiefase De periode in de taalontwikkeling die loop van 2,5 jaar tot 5 jaar waarin de
taalontwikkeling op alle niveaus van de taal veel gedifferentieerder wordt.
kinderen leren vele nieuwe woordsoorten en de woordenschat breidt zich
sterk uit.
Directe Spellingstrategie waarbij het schrijven van woorden geautomatiseerd
spellingstrategie verloopt, zonder dat regels of vergelijkingen hoeven worden toegepast.
Directe Lezen met behulp van visuele woordvorm.
woordherkenning
Directieve tekst Tekstsoort waarin een bepaalde handeling of procedure wordt weergegeven.
Dyslexie De Gezondheidsraad spreekt van dyslexie als ‘de automatisering van de
woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen) zich niet, dan
wel zeer onvolledig op moeizaam ontwikkelt’.
Eénwoordzin De fase in de vroegliguale periode, waarin een kind ontdekt dat woorden
verwijzen naar de werkelijkheid. Een kind spreekt in zinnen van 1 woord.
Elementaire Strategie voor technisch lezen, waarbij de lezer de afzonderlijke grafemen
leeshandeling verklankt en vervolgens samenvoegt tot een woord. De elementaire
