Methodologie en toegepaste
biostatistiek 1
Blok 1: onderzoeksmethoden & -designs
Theorie
Kwantitatief onderzoek = onderzoek gericht op het onderzoeken van cijfermatige data om meetbare
patronen of verbanden te vinden.
Kwalitatief onderzoek = onderzoek gericht op het onderzoeken van beschrijvende data om betekenis,
ervaring en motieven te vinden.
Kwantitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek
Voorbeeld Een enquête onder 500 studenten Interviews met 10 studenten over
om te meten hoeveel uur per week hun motivatie om te studeren.
zij gemiddeld studeren.
Soort data Getallen Omschrijvingen
Rol van Minimale invloed op resultaten Onderdeel van het onderzoek en
onderzoeker beoordelen van de resultaten
Methodologie Systematisch (onderzoeksvraag → Systematisch (onderzoeksvraag →
gegevensverzameling → analyse → gegevensverzameling → analyse →
conclusie) conclusie)
Epidemiologie = wetenschap die zich bezighoudt met onderzoek naar gezondheid en ziekte bij mensen.
Het doel is om inzicht te krijgen in het vóórkomen, de oorzaken en de gevolgen van ziekten binnen een
populatie.
Binnen onderzoek is er altijd sprake van variabiliteit. Deze variatie maakt het moeilijk om volledig
objectieve (feitelijke) resultaten te verkrijgen. Voorbeelden van variatie binnen een onderzoek zijn:
- Mensen verschillen van elkaar
- Binnen een meetmethode kan variatie optreden
- Niet iedereen uit de populatie kan worden gemeten
- Verschillende factoren kunnen van invloed zijn
Daarom is het belangrijk om een methode te gebruiken waarmee een uitspraak zo betrouwbaar en valide
mogelijk gemaakt kan worden.
,Populatie/doelpopulatie = groep mensen waarin je geïnteresseerd bent (het totaal)
Steekproef/onderzoekspopulatie = deel van de populatie
dat wordt onderzocht om uitspraken te kunnen doen
over het geheel.
→ Wordt altijd beschreven binnen een onderzoek
(aantal, gemiddelde, etc.)
Om onderzoek te kunnen doen, moeten kenmerken meetbaar worden gemaakt. Deze kenmerken
worden ook wel variabelen genoemd. Dit zijn eigenschappen die kunnen verschillen tussen personen of
situaties, zoals leeftijd, geslacht, bloeddruk of opleidingsniveau.
Meten/operationalisatie = toekennen van een waarde/label aan een variabele bij een persoon of object.
Binnen een onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen twee typen variabelen:
• Categoriale/kwantitatieve variabelen = metingen in categorieën zonder getalswaarde.
o Nominaal: categorieën zonder volgorde.
Voorbeelden: geslacht (man/vrouw), bloedgroep, woonplaats, haarkleur.
o Ordinaal: categorieën met een logische volgorde, maar zonder meetbare afstand tussen de
categorieën.
Voorbeelden: opleidingsniveau (laag, middel, hoog), tevredenheid (oneens – neutraal –
eens), pijnscore (geen – matig – ernstig).
o Dichotoom: twee categorieën.
Voorbeelden: geslacht (man/vrouw), roker/niet-roker, ja/nee
Let op! Vaak worden categorieën gecodeerd met een cijfer (voorbeeld: geel = 1, rood = 2, blauw = 3). In
deze gevallen zijn het cijfers, maar het blijven categorieën!
→ manier om dit te testen: kun je het gemiddelde berekenen?
Voorbeeld: (1+3)/2, maar (geel+blauw)/2 = rood? Dit kan niet.
• Kwantitatieve variabelen = metingen hebben een (af te ronden) getalswaarde.
o Discreet: alleen hele getallen mogelijk, met duidelijke tussenstappen. Kan alleen bepaalde
afzonderlijke waarden aannemen.
Voorbeelden: aantal kinderen, aantal ziekenhuisbezoeken, aantal keren sporten per week.
o Continu: kan elke waarde binnen een bepaald bereik aannemen, ook decimalen.
Voorbeelden: lengte (cm), gewicht (kg), leeftijd (jaren)
➔ Vaak worden continue variabelen discreet gemeten (door af te ronden)
Voor het meten van variabelen is het belangrijk om te bepalen hoe het onderzoek wordt opgezet. Het
gekozen studiedesign bepaalt hoe de data worden verzameld, bij wie, en op welk moment. Afhankelijk
van het design kun je inzicht krijgen in verbanden tussen variabelen of zelfs oorzaak-gevolgrelaties. Bij
onderzoek wordt er onderscheidt gemaakt tussen twee soorten variabelen:
- Determinant: de factor waarvan je vermoedt dat deze een effect kan hebben op een uitkomst.
Voorbeelden roken, dieet, lichaamsbeweging
- Uitkomst: de variabele die je wilt onderzoeken of beïnvloed wordt door de determinant.
Voorbeelden: hartziekten, gewichtstoename, bloeddruk
,Onderzoekdesigns
Observationeel onderzoek = het bestuderen van één of meerdere kenmerken van een populatie in de
natuurlijke omgeving, zonder dat de onderzoeker ingrijpt of de situatie beïnvloedt.
• Transversaal onderzoek/cross-sectioneel = observationeel onderzoek waarbij de determinant en de
uitkomst op hetzelfde moment gemeten wordt.
➔ Voorbeeld: Een enquête onder volwassenen om te bepalen hoeveel mensen roken en hoeveel van
hen regelmatig last hebben van hoestklachten.
o Voordelen: relatief snel, relatief goedkoop, efficiënt
o Nadelen: kan geen oorzaak-gevolg bepalen
Uitkomst
Determinant
Tijd
• Patiënt-controle onderzoek/case-controle = observationeel onderzoek waarin mensen met een ziekte
(cases) worden vergeleken met mensen zonder ziekte (control) om te kijken of ze in het verleden aan
een bepaalde factor zijn blootgesteld.
➔ Deelnemers worden geselecteerd op uitkomst, niet op determinant.
➔ Retrospectief (= kijkt terug in de tijd)
➔ Voorbeeld: Patiënten met hartinfarct (cases) worden vergeleken met gezonde personen (controls)
om te onderzoeken of eerdere voeding samenhangt met het risico op hartinfarct.
o Voordelen: geschikt voor zeldzame uitkomsten (hierop wordt overigens geselecteerd), geeft
inzicht in oorzaak-gevolg
o Nadelen: kan fouten opleveren (recall bias, selectiebias), lastig om controle groep te
verkrijgen passend bij de cases.
Determinant Uitkomst
Tijd
, • (Prospectief) cohortonderzoek = observationeel onderzoek waarbij een groep mensen (cohort) over
een periode van tijd gevolgd worden om te zien wie een bepaalde ziekte/uitkomst ontwikkelt.
➔ Prospectief (= kijkt vooruit in de tijd)
➔ Voorbeeld: Een groep rokers en een groep niet-rokers wordt 10 jaar gevolgd om te onderzoeken
hoeveel mensen longziekten ontwikkelen.
o Voordelen: geeft inzicht in oorzaak-gevolg, minder selectieproblemen (uitkomst is overigens
nog niet bekend), biedt mogelijkheid op meerdere meetmomenten
o Nadelen: relatief duur, gevoelig voor (selectieve) uitval
Uitkomst Determinant
Tijd
Experimenteel onderzoek = onderzoek waarbij één of meerdere variabelen/kenmerken/determinanten
worden beïnvloed om te onderzoeken wat het effect hiervan is op de uitkomst.
• Randomized Controlled Trial (RCT) = experimenteel onderzoek waarbij proefpersonen willekeurig
worden toegewezen aan een interventie- of een controlegroep. Dit type onderzoek is bedoeld om
het effect van een interventie of behandeling op een uitkomst te meten, terwijl andere invloeden
zoveel mogelijk worden uitgesloten.
➔ (dubbele) blindering: deelnemers en/of de onderzoekers/behandelaren weten niet in welke
groep wie zit. Hierdoor kan bias door bijvoorbeeld vooroordelen voorkomen worden.
➔ Voorbeeld: Een nieuwe medicijnbehandeling voor hoge bloeddruk wordt vergeleken met een
placebo. De deelnemers worden random toegewezen aan de medicijngroep of de placebogroep.
o Voordelen: geeft inzicht in oorzaak-gevolg, invloed van andere invloeden wordt zoveel
mogelijk uitgesloten.
o Nadelen: relatief duur, duurt relatief lang, niet altijd ethisch uitvoerbaar, resultaten
kunnenmogelijk minder generaliseerbaar zijn voor de populatie als de grootte van de
steekproef beperkt is selectief is.
Groep 1:
Behandeling A
Steekproef
Groep 2:
Behandeling B
biostatistiek 1
Blok 1: onderzoeksmethoden & -designs
Theorie
Kwantitatief onderzoek = onderzoek gericht op het onderzoeken van cijfermatige data om meetbare
patronen of verbanden te vinden.
Kwalitatief onderzoek = onderzoek gericht op het onderzoeken van beschrijvende data om betekenis,
ervaring en motieven te vinden.
Kwantitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek
Voorbeeld Een enquête onder 500 studenten Interviews met 10 studenten over
om te meten hoeveel uur per week hun motivatie om te studeren.
zij gemiddeld studeren.
Soort data Getallen Omschrijvingen
Rol van Minimale invloed op resultaten Onderdeel van het onderzoek en
onderzoeker beoordelen van de resultaten
Methodologie Systematisch (onderzoeksvraag → Systematisch (onderzoeksvraag →
gegevensverzameling → analyse → gegevensverzameling → analyse →
conclusie) conclusie)
Epidemiologie = wetenschap die zich bezighoudt met onderzoek naar gezondheid en ziekte bij mensen.
Het doel is om inzicht te krijgen in het vóórkomen, de oorzaken en de gevolgen van ziekten binnen een
populatie.
Binnen onderzoek is er altijd sprake van variabiliteit. Deze variatie maakt het moeilijk om volledig
objectieve (feitelijke) resultaten te verkrijgen. Voorbeelden van variatie binnen een onderzoek zijn:
- Mensen verschillen van elkaar
- Binnen een meetmethode kan variatie optreden
- Niet iedereen uit de populatie kan worden gemeten
- Verschillende factoren kunnen van invloed zijn
Daarom is het belangrijk om een methode te gebruiken waarmee een uitspraak zo betrouwbaar en valide
mogelijk gemaakt kan worden.
,Populatie/doelpopulatie = groep mensen waarin je geïnteresseerd bent (het totaal)
Steekproef/onderzoekspopulatie = deel van de populatie
dat wordt onderzocht om uitspraken te kunnen doen
over het geheel.
→ Wordt altijd beschreven binnen een onderzoek
(aantal, gemiddelde, etc.)
Om onderzoek te kunnen doen, moeten kenmerken meetbaar worden gemaakt. Deze kenmerken
worden ook wel variabelen genoemd. Dit zijn eigenschappen die kunnen verschillen tussen personen of
situaties, zoals leeftijd, geslacht, bloeddruk of opleidingsniveau.
Meten/operationalisatie = toekennen van een waarde/label aan een variabele bij een persoon of object.
Binnen een onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen twee typen variabelen:
• Categoriale/kwantitatieve variabelen = metingen in categorieën zonder getalswaarde.
o Nominaal: categorieën zonder volgorde.
Voorbeelden: geslacht (man/vrouw), bloedgroep, woonplaats, haarkleur.
o Ordinaal: categorieën met een logische volgorde, maar zonder meetbare afstand tussen de
categorieën.
Voorbeelden: opleidingsniveau (laag, middel, hoog), tevredenheid (oneens – neutraal –
eens), pijnscore (geen – matig – ernstig).
o Dichotoom: twee categorieën.
Voorbeelden: geslacht (man/vrouw), roker/niet-roker, ja/nee
Let op! Vaak worden categorieën gecodeerd met een cijfer (voorbeeld: geel = 1, rood = 2, blauw = 3). In
deze gevallen zijn het cijfers, maar het blijven categorieën!
→ manier om dit te testen: kun je het gemiddelde berekenen?
Voorbeeld: (1+3)/2, maar (geel+blauw)/2 = rood? Dit kan niet.
• Kwantitatieve variabelen = metingen hebben een (af te ronden) getalswaarde.
o Discreet: alleen hele getallen mogelijk, met duidelijke tussenstappen. Kan alleen bepaalde
afzonderlijke waarden aannemen.
Voorbeelden: aantal kinderen, aantal ziekenhuisbezoeken, aantal keren sporten per week.
o Continu: kan elke waarde binnen een bepaald bereik aannemen, ook decimalen.
Voorbeelden: lengte (cm), gewicht (kg), leeftijd (jaren)
➔ Vaak worden continue variabelen discreet gemeten (door af te ronden)
Voor het meten van variabelen is het belangrijk om te bepalen hoe het onderzoek wordt opgezet. Het
gekozen studiedesign bepaalt hoe de data worden verzameld, bij wie, en op welk moment. Afhankelijk
van het design kun je inzicht krijgen in verbanden tussen variabelen of zelfs oorzaak-gevolgrelaties. Bij
onderzoek wordt er onderscheidt gemaakt tussen twee soorten variabelen:
- Determinant: de factor waarvan je vermoedt dat deze een effect kan hebben op een uitkomst.
Voorbeelden roken, dieet, lichaamsbeweging
- Uitkomst: de variabele die je wilt onderzoeken of beïnvloed wordt door de determinant.
Voorbeelden: hartziekten, gewichtstoename, bloeddruk
,Onderzoekdesigns
Observationeel onderzoek = het bestuderen van één of meerdere kenmerken van een populatie in de
natuurlijke omgeving, zonder dat de onderzoeker ingrijpt of de situatie beïnvloedt.
• Transversaal onderzoek/cross-sectioneel = observationeel onderzoek waarbij de determinant en de
uitkomst op hetzelfde moment gemeten wordt.
➔ Voorbeeld: Een enquête onder volwassenen om te bepalen hoeveel mensen roken en hoeveel van
hen regelmatig last hebben van hoestklachten.
o Voordelen: relatief snel, relatief goedkoop, efficiënt
o Nadelen: kan geen oorzaak-gevolg bepalen
Uitkomst
Determinant
Tijd
• Patiënt-controle onderzoek/case-controle = observationeel onderzoek waarin mensen met een ziekte
(cases) worden vergeleken met mensen zonder ziekte (control) om te kijken of ze in het verleden aan
een bepaalde factor zijn blootgesteld.
➔ Deelnemers worden geselecteerd op uitkomst, niet op determinant.
➔ Retrospectief (= kijkt terug in de tijd)
➔ Voorbeeld: Patiënten met hartinfarct (cases) worden vergeleken met gezonde personen (controls)
om te onderzoeken of eerdere voeding samenhangt met het risico op hartinfarct.
o Voordelen: geschikt voor zeldzame uitkomsten (hierop wordt overigens geselecteerd), geeft
inzicht in oorzaak-gevolg
o Nadelen: kan fouten opleveren (recall bias, selectiebias), lastig om controle groep te
verkrijgen passend bij de cases.
Determinant Uitkomst
Tijd
, • (Prospectief) cohortonderzoek = observationeel onderzoek waarbij een groep mensen (cohort) over
een periode van tijd gevolgd worden om te zien wie een bepaalde ziekte/uitkomst ontwikkelt.
➔ Prospectief (= kijkt vooruit in de tijd)
➔ Voorbeeld: Een groep rokers en een groep niet-rokers wordt 10 jaar gevolgd om te onderzoeken
hoeveel mensen longziekten ontwikkelen.
o Voordelen: geeft inzicht in oorzaak-gevolg, minder selectieproblemen (uitkomst is overigens
nog niet bekend), biedt mogelijkheid op meerdere meetmomenten
o Nadelen: relatief duur, gevoelig voor (selectieve) uitval
Uitkomst Determinant
Tijd
Experimenteel onderzoek = onderzoek waarbij één of meerdere variabelen/kenmerken/determinanten
worden beïnvloed om te onderzoeken wat het effect hiervan is op de uitkomst.
• Randomized Controlled Trial (RCT) = experimenteel onderzoek waarbij proefpersonen willekeurig
worden toegewezen aan een interventie- of een controlegroep. Dit type onderzoek is bedoeld om
het effect van een interventie of behandeling op een uitkomst te meten, terwijl andere invloeden
zoveel mogelijk worden uitgesloten.
➔ (dubbele) blindering: deelnemers en/of de onderzoekers/behandelaren weten niet in welke
groep wie zit. Hierdoor kan bias door bijvoorbeeld vooroordelen voorkomen worden.
➔ Voorbeeld: Een nieuwe medicijnbehandeling voor hoge bloeddruk wordt vergeleken met een
placebo. De deelnemers worden random toegewezen aan de medicijngroep of de placebogroep.
o Voordelen: geeft inzicht in oorzaak-gevolg, invloed van andere invloeden wordt zoveel
mogelijk uitgesloten.
o Nadelen: relatief duur, duurt relatief lang, niet altijd ethisch uitvoerbaar, resultaten
kunnenmogelijk minder generaliseerbaar zijn voor de populatie als de grootte van de
steekproef beperkt is selectief is.
Groep 1:
Behandeling A
Steekproef
Groep 2:
Behandeling B
