Table of Contents
WEEK 1: General introduction and motivation....................................................................3
Introducing sport psychology: Chapter 1 (Moran & Toner, 2017).................................................3
Defining the practice of sport and performance psychology (Portenga et al., 2017).....................6
Self-determination theory in sport and exercise: Chapter 3 (Standage & Ryan, 2020)..................9
Social media in sport: Chapter 13 (Ruser & Steinfeldt, 2022)......................................................11
Meaning and meaninglessness in elite sports: Chapter 3 (Beckmann, 2023)..............................13
WEEK 2: Perfectionism, goals and self-efficacy.................................................................15
Perfectionism in sport, dance and exercise: chapter 7 (Hill et al., 2020).....................................15
Achievement goals and self-regulation in the sport context: chapter 30 (Van Yperen, 2021).....17
The application of goal setting theory to goal setting interventions in sport: A systematic review
(Jeong et al., 2021).....................................................................................................................20
Efficacy beliefs in physical activity settings: chapter 4 (Jackson et al., 2020)...............................23
WEEK 3: Mental health, emotions and focus....................................................................25
Stress in elite sports (Hobson et al., 2023)..................................................................................25
Mental health in atletes: chapter 1 (Nixdorf et al., 2023)...........................................................27
Emotion and sport performance: chapter 13 (Janelle et al., 2020)..............................................29
Staying focused in sport: chapter 5 (Moran & Toner, 2017)........................................................31
Optimizing attentional focus: chapter 31 (Wulf & Lewthwaite, 2020).........................................34
WEEK 4: Psychological skills training................................................................................37
Dare to prepare for reality: Helping national orienteering team athletes handle adversity
(Henriksen, 2018).......................................................................................................................37
Helping athletes make good decisions (Reinebo et al., 2019).....................................................41
Performance Profiling: Theoretical Foundations, Applied Implementations and Practitioner
Reflections. (Bird et al., 2021).....................................................................................................45
Self talk and emotions in sport (Fritsch et al., 2021)...................................................................49
From simulation to motor execution (Guillot et al., 2021)..........................................................53
The efficacy of psychological skills training (Lange-Smith et al., 2023)........................................56
WEEK 5: Team dynamics..................................................................................................59
Psychology of group dynamics (Beauchamp et al., 2020)............................................................59
Team confidence in sports (Fransen et al., 2017)........................................................................63
The social influence of emotions within sport teams (Friesen et al., 2021).................................67
WEEK 6: Expertise development and talent selection........................................................70
What lies beneath the surface? Investigating expertise in sport (Moran & Toner, 2017)............70
Talent selection: Making decisions and prognoses about athletes (Lath et al., 2020).................72
,WEEK 7: Mindset and resilience........................................................................................75
Resilience in Sports: A Multidisciplinary, Dynamic, and Personalized Perspective (Den Hartigh et
al., 2022).....................................................................................................................................75
What Can Be Learned From Growth Mindset Controversies? (Yeager & Dweck, 2020)...............78
, WEEK 1: General introduction and
motivation
Introducing sport psychology: Chapter 1 (Moran &
Toner, 2017)
Sportpsychologie is een relatief jonge discipline die zich bezighoudt met de wisselwerking
tussen psychologische processen en sportprestaties. Het vakgebied onderzoekt enerzijds
hoe psychologische factoren zoals motivatie, emotie, persoonlijkheid en aandacht
sportprestaties beïnvloeden, en anderzijds hoe sportdeelname kan bijdragen aan
psychologisch welzijn, persoonlijke groei en gezondheid. Sportpsychologie beweegt zich
daarmee op het grensvlak van psychologie en sportwetenschappen.
De auteurs benadrukken dat sportpsychologie op twee manieren kan worden opgevat: als
een academisch domein, waarin wetenschappers theorieën en modellen ontwikkelen en
toetsen, en als een toegepast domein, waarin professionals praktische interventies
gebruiken om atleten, coaches en teams te ondersteunen. Het onderscheid is van belang,
omdat er in de praktijk vaak spanning bestaat tussen wetenschappelijke strengheid en
toepasbaarheid.
Historische ontwikkeling
De geschiedenis van sportpsychologie begint in de vroege twintigste eeuw. In de Verenigde
Staten was Coleman Griffith een van de pioniers. Hij richtte in de jaren dertig het eerste
laboratorium voor sportpsychologisch onderzoek op en werkte met professionele
sportteams, zoals de Chicago Cubs. Griffith onderzocht onder meer aandacht, motivatie en
leerprocessen en wordt vaak de “vader van de sportpsychologie” genoemd. Tegelijkertijd
waren er ook in Rusland, Japan en Europa vroege onderzoekers die zich bezighielden met
mentale aspecten van sport. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het vakgebied meer
institutionele vorm, met de oprichting van onderzoeksinstituten, professionele verenigingen
en wetenschappelijke tijdschriften. In de jaren zestig en zeventig vond een sterke groei
plaats in universiteiten, en sportpsychologie kreeg internationaal steeds meer erkenning. De
laatste decennia is het vakgebied verder uitgebreid, mede dankzij nieuwe technologieën
zoals biofeedback en neuro-imaging, en door de toenemende vraag naar mentale
begeleiding in de topsport.
Centrale vragen en thema’s
Het hoofdstuk behandelt de kernvragen waarmee sportpsychologie zich bezighoudt. Een
belangrijke vraag is wat succesvolle atleten onderscheidt van minder succesvolle.
Onderzoek laat zien dat mentale vaardigheden zoals doelgerichtheid (goal setting),
positieve en regulerende zelfspraak (self-talk), verbeeldingskracht (imagery of visualization),
en het vermogen om emoties en aandacht te reguleren hierbij een sleutelrol spelen. Een
tweede vraag is waarom sporters soms falen onder druk, een fenomeen dat bekendstaat als
choking under pressure. Factoren als verhoogde angst, negatieve gedachten of verkeerde
aandachtsfocus spelen hierin een rol. Ook motivatie vormt een centraal thema.
Sportpsychologie onderzoekt welke soorten motivatie – intrinsiek (vanuit plezier of
, interesse) of extrinsiek (vanuit externe druk of beloning) – leiden tot volharding, betere
prestaties en meer welzijn.
Naast prestaties richt sportpsychologie zich ook op de psychologische kosten en baten van
sport. Deelname kan bijdragen aan zelfvertrouwen, stressreductie en sociale
verbondenheid, maar kan ook leiden tot negatieve uitkomsten zoals burnout,
eetstoornissen of depressie, vooral wanneer prestatiedruk extreem hoog is. Een ander
belangrijk vraagstuk betreft blessures: stress en copingstrategieën beïnvloeden zowel het
risico op blessures als de snelheid van herstel.
Onderzoeksmethoden
Sportpsychologie maakt gebruik van diverse methodologische benaderingen. Experimenteel
onderzoek wordt ingezet om variabelen te controleren en causale verbanden aan te tonen,
bijvoorbeeld het effect van angst op prestaties in gecontroleerde omstandigheden.
Psychometrische methoden, zoals vragenlijsten, worden gebruikt om constructen als
motivatie, angst of persoonlijkheid te meten. Daarnaast worden kwalitatieve methoden –
zoals diepte-interviews, observaties en casestudies – ingezet om rijke, contextuele inzichten
te verkrijgen in de ervaringen van sporters. Psychofysiologische metingen, waaronder
hartslagmonitoring, huidgeleiding en hersenactiviteit (EEG, fMRI), maken het mogelijk de
relatie tussen lichaam en geest tijdens sportprestaties te onderzoeken. Steeds vaker worden
ook mixed-methods benaderingen toegepast, waarbij kwantitatieve en kwalitatieve
methoden gecombineerd worden.
Belangrijke concepten en theorieën
Een kernbegrip in sportpsychologie is arousal, de fysiologische en psychologische activatie
van het individu. De relatie tussen arousal en prestatie is complex. Klassieke modellen zoals
de Inverted-U Hypothesis stellen dat prestaties optimaal zijn bij een gemiddeld
arousalniveau, terwijl te weinig of te veel arousal prestaties schaadt. De Catastrophe Theory
nuanceert dit door te stellen dat bij hoge cognitieve angst een kleine stijging in fysiologische
arousal kan leiden tot een plotselinge en dramatische prestatie-ineenstorting.
Ook attentional focus is een sleutelthema. Sporters moeten hun aandacht op relevante
prikkels kunnen richten en irrelevante informatie negeren. Afleiding of overmatige interne
focus kan prestaties negatief beïnvloeden. Imagery, ofwel het mentaal verbeelden van
bewegingen en prestaties, is een veelgebruikte techniek in de praktijk en blijkt effectief in
het verbeteren van vaardigheden, zelfvertrouwen en concentratie. Self-talk, het interne
dialoog van de sporter, kan regulerend werken door negatieve gedachten te vervangen door
positieve en taakgerichte instructies.
Persoonlijkheidsonderzoek richt zich op de vraag in hoeverre stabiele kenmerken, zoals
extraversie of neuroticisme, samenhangen met sportprestaties en sportkeuze. Een
gerelateerd concept is mental toughness, dat verwijst naar het vermogen van sporters om
door te zetten en te presteren onder druk. Ook teamprocessen zijn belangrijk:
groepscohesie, communicatie en leiderschap spelen een cruciale rol in teamsporten.
Toepassingen en praktijk
De toegepaste sportpsychologie richt zich op interventies die atleten en teams
ondersteunen. Coaches en psychologen gebruiken technieken zoals goal setting, relaxation
WEEK 1: General introduction and motivation....................................................................3
Introducing sport psychology: Chapter 1 (Moran & Toner, 2017).................................................3
Defining the practice of sport and performance psychology (Portenga et al., 2017).....................6
Self-determination theory in sport and exercise: Chapter 3 (Standage & Ryan, 2020)..................9
Social media in sport: Chapter 13 (Ruser & Steinfeldt, 2022)......................................................11
Meaning and meaninglessness in elite sports: Chapter 3 (Beckmann, 2023)..............................13
WEEK 2: Perfectionism, goals and self-efficacy.................................................................15
Perfectionism in sport, dance and exercise: chapter 7 (Hill et al., 2020).....................................15
Achievement goals and self-regulation in the sport context: chapter 30 (Van Yperen, 2021).....17
The application of goal setting theory to goal setting interventions in sport: A systematic review
(Jeong et al., 2021).....................................................................................................................20
Efficacy beliefs in physical activity settings: chapter 4 (Jackson et al., 2020)...............................23
WEEK 3: Mental health, emotions and focus....................................................................25
Stress in elite sports (Hobson et al., 2023)..................................................................................25
Mental health in atletes: chapter 1 (Nixdorf et al., 2023)...........................................................27
Emotion and sport performance: chapter 13 (Janelle et al., 2020)..............................................29
Staying focused in sport: chapter 5 (Moran & Toner, 2017)........................................................31
Optimizing attentional focus: chapter 31 (Wulf & Lewthwaite, 2020).........................................34
WEEK 4: Psychological skills training................................................................................37
Dare to prepare for reality: Helping national orienteering team athletes handle adversity
(Henriksen, 2018).......................................................................................................................37
Helping athletes make good decisions (Reinebo et al., 2019).....................................................41
Performance Profiling: Theoretical Foundations, Applied Implementations and Practitioner
Reflections. (Bird et al., 2021).....................................................................................................45
Self talk and emotions in sport (Fritsch et al., 2021)...................................................................49
From simulation to motor execution (Guillot et al., 2021)..........................................................53
The efficacy of psychological skills training (Lange-Smith et al., 2023)........................................56
WEEK 5: Team dynamics..................................................................................................59
Psychology of group dynamics (Beauchamp et al., 2020)............................................................59
Team confidence in sports (Fransen et al., 2017)........................................................................63
The social influence of emotions within sport teams (Friesen et al., 2021).................................67
WEEK 6: Expertise development and talent selection........................................................70
What lies beneath the surface? Investigating expertise in sport (Moran & Toner, 2017)............70
Talent selection: Making decisions and prognoses about athletes (Lath et al., 2020).................72
,WEEK 7: Mindset and resilience........................................................................................75
Resilience in Sports: A Multidisciplinary, Dynamic, and Personalized Perspective (Den Hartigh et
al., 2022).....................................................................................................................................75
What Can Be Learned From Growth Mindset Controversies? (Yeager & Dweck, 2020)...............78
, WEEK 1: General introduction and
motivation
Introducing sport psychology: Chapter 1 (Moran &
Toner, 2017)
Sportpsychologie is een relatief jonge discipline die zich bezighoudt met de wisselwerking
tussen psychologische processen en sportprestaties. Het vakgebied onderzoekt enerzijds
hoe psychologische factoren zoals motivatie, emotie, persoonlijkheid en aandacht
sportprestaties beïnvloeden, en anderzijds hoe sportdeelname kan bijdragen aan
psychologisch welzijn, persoonlijke groei en gezondheid. Sportpsychologie beweegt zich
daarmee op het grensvlak van psychologie en sportwetenschappen.
De auteurs benadrukken dat sportpsychologie op twee manieren kan worden opgevat: als
een academisch domein, waarin wetenschappers theorieën en modellen ontwikkelen en
toetsen, en als een toegepast domein, waarin professionals praktische interventies
gebruiken om atleten, coaches en teams te ondersteunen. Het onderscheid is van belang,
omdat er in de praktijk vaak spanning bestaat tussen wetenschappelijke strengheid en
toepasbaarheid.
Historische ontwikkeling
De geschiedenis van sportpsychologie begint in de vroege twintigste eeuw. In de Verenigde
Staten was Coleman Griffith een van de pioniers. Hij richtte in de jaren dertig het eerste
laboratorium voor sportpsychologisch onderzoek op en werkte met professionele
sportteams, zoals de Chicago Cubs. Griffith onderzocht onder meer aandacht, motivatie en
leerprocessen en wordt vaak de “vader van de sportpsychologie” genoemd. Tegelijkertijd
waren er ook in Rusland, Japan en Europa vroege onderzoekers die zich bezighielden met
mentale aspecten van sport. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het vakgebied meer
institutionele vorm, met de oprichting van onderzoeksinstituten, professionele verenigingen
en wetenschappelijke tijdschriften. In de jaren zestig en zeventig vond een sterke groei
plaats in universiteiten, en sportpsychologie kreeg internationaal steeds meer erkenning. De
laatste decennia is het vakgebied verder uitgebreid, mede dankzij nieuwe technologieën
zoals biofeedback en neuro-imaging, en door de toenemende vraag naar mentale
begeleiding in de topsport.
Centrale vragen en thema’s
Het hoofdstuk behandelt de kernvragen waarmee sportpsychologie zich bezighoudt. Een
belangrijke vraag is wat succesvolle atleten onderscheidt van minder succesvolle.
Onderzoek laat zien dat mentale vaardigheden zoals doelgerichtheid (goal setting),
positieve en regulerende zelfspraak (self-talk), verbeeldingskracht (imagery of visualization),
en het vermogen om emoties en aandacht te reguleren hierbij een sleutelrol spelen. Een
tweede vraag is waarom sporters soms falen onder druk, een fenomeen dat bekendstaat als
choking under pressure. Factoren als verhoogde angst, negatieve gedachten of verkeerde
aandachtsfocus spelen hierin een rol. Ook motivatie vormt een centraal thema.
Sportpsychologie onderzoekt welke soorten motivatie – intrinsiek (vanuit plezier of
, interesse) of extrinsiek (vanuit externe druk of beloning) – leiden tot volharding, betere
prestaties en meer welzijn.
Naast prestaties richt sportpsychologie zich ook op de psychologische kosten en baten van
sport. Deelname kan bijdragen aan zelfvertrouwen, stressreductie en sociale
verbondenheid, maar kan ook leiden tot negatieve uitkomsten zoals burnout,
eetstoornissen of depressie, vooral wanneer prestatiedruk extreem hoog is. Een ander
belangrijk vraagstuk betreft blessures: stress en copingstrategieën beïnvloeden zowel het
risico op blessures als de snelheid van herstel.
Onderzoeksmethoden
Sportpsychologie maakt gebruik van diverse methodologische benaderingen. Experimenteel
onderzoek wordt ingezet om variabelen te controleren en causale verbanden aan te tonen,
bijvoorbeeld het effect van angst op prestaties in gecontroleerde omstandigheden.
Psychometrische methoden, zoals vragenlijsten, worden gebruikt om constructen als
motivatie, angst of persoonlijkheid te meten. Daarnaast worden kwalitatieve methoden –
zoals diepte-interviews, observaties en casestudies – ingezet om rijke, contextuele inzichten
te verkrijgen in de ervaringen van sporters. Psychofysiologische metingen, waaronder
hartslagmonitoring, huidgeleiding en hersenactiviteit (EEG, fMRI), maken het mogelijk de
relatie tussen lichaam en geest tijdens sportprestaties te onderzoeken. Steeds vaker worden
ook mixed-methods benaderingen toegepast, waarbij kwantitatieve en kwalitatieve
methoden gecombineerd worden.
Belangrijke concepten en theorieën
Een kernbegrip in sportpsychologie is arousal, de fysiologische en psychologische activatie
van het individu. De relatie tussen arousal en prestatie is complex. Klassieke modellen zoals
de Inverted-U Hypothesis stellen dat prestaties optimaal zijn bij een gemiddeld
arousalniveau, terwijl te weinig of te veel arousal prestaties schaadt. De Catastrophe Theory
nuanceert dit door te stellen dat bij hoge cognitieve angst een kleine stijging in fysiologische
arousal kan leiden tot een plotselinge en dramatische prestatie-ineenstorting.
Ook attentional focus is een sleutelthema. Sporters moeten hun aandacht op relevante
prikkels kunnen richten en irrelevante informatie negeren. Afleiding of overmatige interne
focus kan prestaties negatief beïnvloeden. Imagery, ofwel het mentaal verbeelden van
bewegingen en prestaties, is een veelgebruikte techniek in de praktijk en blijkt effectief in
het verbeteren van vaardigheden, zelfvertrouwen en concentratie. Self-talk, het interne
dialoog van de sporter, kan regulerend werken door negatieve gedachten te vervangen door
positieve en taakgerichte instructies.
Persoonlijkheidsonderzoek richt zich op de vraag in hoeverre stabiele kenmerken, zoals
extraversie of neuroticisme, samenhangen met sportprestaties en sportkeuze. Een
gerelateerd concept is mental toughness, dat verwijst naar het vermogen van sporters om
door te zetten en te presteren onder druk. Ook teamprocessen zijn belangrijk:
groepscohesie, communicatie en leiderschap spelen een cruciale rol in teamsporten.
Toepassingen en praktijk
De toegepaste sportpsychologie richt zich op interventies die atleten en teams
ondersteunen. Coaches en psychologen gebruiken technieken zoals goal setting, relaxation
