Nederlandse literatuurgeschiedenis
1500-1700
Na de middeleeuwen ging men heel anders over de wereld denken, men beschouwde de nieuwe
tijd als een wedergeboorte van de mens, die uit de duistere middeleeuwen was ontwaakt. Voor
deze nieuwe wereld speelde vijf factoren een belangrijke rol:
• Mensen concentreren zich steeds meer op het leven op aarde, terwijl men zich in de
Middeleeuwen vooral bezighield met het leven na de dood.
• Ook ging men anders over de wereld denken door allerlei nieuwe uitvindingen, ontdekkingen en
inzichten.
• Door de boekdrukkunst konden steeds meer mensen lezen over deze nieuwe inzichten.
Hierdoor ontstond ook de geloofsstrijd: Veel mensen spraken schande van de rijkdom van
monniken en pausen en ergerden zich aan de a atenhandel1. Vooral Luther verzette zich tegen
de kerk en deze a atenhandel: volgens hem was diep geloof de enige manier om in de hemel te
komen. Dankzij de boekdrukkunst zijn deze stellingen onder de mensen gekomen. Deze
geloofsstrijd leidt uiteindelijk tot de Tachtigjarige Oorlog. Willem van Oranje moest namelijk in
Brussel komen wonen voor een katholieke heropvoeding, Karel V wilde niet dat dit deel van zijn
rijk werd overgenomen door de protestanten. Willem had goed contact met Karel, maar
meningsverschillen met Karel's opvolger (Filips 2) leidde tot de Tachtigjarige Oorlog.
• De val van het Byzantijnse Rijk zorgde ervoor dat handelaren op zoek gingen naar nieuwe routes
naar het oosten, wat uitmondde in de ontdekkingsreizen. Deze reizen werden gezien als het
startpunt van het koloniale tijdperk. Dit zorgde tot vele reizen naar Azië wat leidde naar de
kennis van nieuwe culturen en bloeiende handel in nieuwe grondsto en. Deze
handelssuccessen leidden tot de Gouden Eeuw. Amsterdam werd hierdoor een grote
handelsstad en de helft van de inwoners waren buitenlanders. Zij waren om verschillende
redenen naar de stad gekomen: vanwege oorlogsgeweld in eigen land, geloofsvervolging of
voor werk. Voor die laatste groep werd de VOC een belangrijke werkgever. Deze organisatie
dreef op grote schaal handel met Azië en kon veel zeelieden, soldaten en andere werklieden
gebruiken.
• Het idee over de mens veranderde. In de middeleeuwen werd de mens beschouwd als een
anoniem onderdeel van de gemeenschap. Maar nu begon men de mens steeds meer als een
uniek individu te zien, dat zich op zoveel mogelijk gebieden moest ontwikkelen. Het ideaal werd
de 'Homo Universalis', een alleskunner en allesweter.
Wat betreft de taal werd het Frans steeds belangrijker door de toenemende internationale handel
en omdat de taal hoog in aanzien stond. Een Franstalige uitspraak van Willem van Oranje (‘je
maintiendrai’) is later zelfs op het Nederlandse wapen terechtgekomen. De vertaling luidt ‘ik zal
handhaven’ en dus opkomen voor zijn land. De Franse taal kreeg ook kritiek:
- Taalpuristen waren bang dat de Nederlandse taal zou verarmen
- Mensen vonden het in deze oorlogstijd niet gepast om een andere taal te gebruiken: het
belemmerde het eenheidsgevoel
Wat men in de tijd van de Grieken en Romeinen mooi vond in de kunst en het leven, werd nu weer
populair, vooral bij de kunstenaars en wetenschappers. Dat betekende dat de meeste
kunstenaars in de renaissance klassieke werken als voorbeeld namen en deze probeerden te
evenaren of zelfs te verbeteren.
Literatuur was er vooral 'ter leering ende vermaeck': toneelstukken, liederen en gedichten
bevatten over het algemeen een opvoedkundige boodschap.
• Toneelstukken voor het gewone volk werden buiten opgevoerd. Vaak werd een een houten
podium neergezet, waar een toneelgezelschap voorstellingen gaf. Met name komedies2 en
1 Brieven waarmee gelovigen volgens de kerk sneller in de hemel kwamen
2 Toneelstuk over actuele zaken waar het publiek om moet lachen.
fl fl ff
1500-1700
Na de middeleeuwen ging men heel anders over de wereld denken, men beschouwde de nieuwe
tijd als een wedergeboorte van de mens, die uit de duistere middeleeuwen was ontwaakt. Voor
deze nieuwe wereld speelde vijf factoren een belangrijke rol:
• Mensen concentreren zich steeds meer op het leven op aarde, terwijl men zich in de
Middeleeuwen vooral bezighield met het leven na de dood.
• Ook ging men anders over de wereld denken door allerlei nieuwe uitvindingen, ontdekkingen en
inzichten.
• Door de boekdrukkunst konden steeds meer mensen lezen over deze nieuwe inzichten.
Hierdoor ontstond ook de geloofsstrijd: Veel mensen spraken schande van de rijkdom van
monniken en pausen en ergerden zich aan de a atenhandel1. Vooral Luther verzette zich tegen
de kerk en deze a atenhandel: volgens hem was diep geloof de enige manier om in de hemel te
komen. Dankzij de boekdrukkunst zijn deze stellingen onder de mensen gekomen. Deze
geloofsstrijd leidt uiteindelijk tot de Tachtigjarige Oorlog. Willem van Oranje moest namelijk in
Brussel komen wonen voor een katholieke heropvoeding, Karel V wilde niet dat dit deel van zijn
rijk werd overgenomen door de protestanten. Willem had goed contact met Karel, maar
meningsverschillen met Karel's opvolger (Filips 2) leidde tot de Tachtigjarige Oorlog.
• De val van het Byzantijnse Rijk zorgde ervoor dat handelaren op zoek gingen naar nieuwe routes
naar het oosten, wat uitmondde in de ontdekkingsreizen. Deze reizen werden gezien als het
startpunt van het koloniale tijdperk. Dit zorgde tot vele reizen naar Azië wat leidde naar de
kennis van nieuwe culturen en bloeiende handel in nieuwe grondsto en. Deze
handelssuccessen leidden tot de Gouden Eeuw. Amsterdam werd hierdoor een grote
handelsstad en de helft van de inwoners waren buitenlanders. Zij waren om verschillende
redenen naar de stad gekomen: vanwege oorlogsgeweld in eigen land, geloofsvervolging of
voor werk. Voor die laatste groep werd de VOC een belangrijke werkgever. Deze organisatie
dreef op grote schaal handel met Azië en kon veel zeelieden, soldaten en andere werklieden
gebruiken.
• Het idee over de mens veranderde. In de middeleeuwen werd de mens beschouwd als een
anoniem onderdeel van de gemeenschap. Maar nu begon men de mens steeds meer als een
uniek individu te zien, dat zich op zoveel mogelijk gebieden moest ontwikkelen. Het ideaal werd
de 'Homo Universalis', een alleskunner en allesweter.
Wat betreft de taal werd het Frans steeds belangrijker door de toenemende internationale handel
en omdat de taal hoog in aanzien stond. Een Franstalige uitspraak van Willem van Oranje (‘je
maintiendrai’) is later zelfs op het Nederlandse wapen terechtgekomen. De vertaling luidt ‘ik zal
handhaven’ en dus opkomen voor zijn land. De Franse taal kreeg ook kritiek:
- Taalpuristen waren bang dat de Nederlandse taal zou verarmen
- Mensen vonden het in deze oorlogstijd niet gepast om een andere taal te gebruiken: het
belemmerde het eenheidsgevoel
Wat men in de tijd van de Grieken en Romeinen mooi vond in de kunst en het leven, werd nu weer
populair, vooral bij de kunstenaars en wetenschappers. Dat betekende dat de meeste
kunstenaars in de renaissance klassieke werken als voorbeeld namen en deze probeerden te
evenaren of zelfs te verbeteren.
Literatuur was er vooral 'ter leering ende vermaeck': toneelstukken, liederen en gedichten
bevatten over het algemeen een opvoedkundige boodschap.
• Toneelstukken voor het gewone volk werden buiten opgevoerd. Vaak werd een een houten
podium neergezet, waar een toneelgezelschap voorstellingen gaf. Met name komedies2 en
1 Brieven waarmee gelovigen volgens de kerk sneller in de hemel kwamen
2 Toneelstuk over actuele zaken waar het publiek om moet lachen.
fl fl ff
