HOOFDSTUK 1: DE BASIS VAN SOCIOLOGIE
Les 1: sociologie als wetenschap
1. Wat is sociologie?
Sociologie is de wetenschap van de maatschappij.
Zoekt verklaringen voor gedrag van individuen en gropen van mensen.
Deze verklaringen worden gezocht in de maatschappelijke invloeden die ze
ondergaan.
2. Waar komt de sociologie vandaan?
Industriële revolutie als initiator van maatschappelijke veranderingen.
2.1 Grondleggers van de (westerse) sociologie
Emile Durkheim Max Weber Karl Marx
Solidariteit Mentaliteit Macht en ongelijkheid
Hoe blijft gemeenschapsgevoel Op welke manier heeft Hoe draagt de efficiëntie van
en solidariteit voortbestaan in rationaliteit invloed op de het productieproces bij aan
een geïndustrialiseerde mentaliteit van de ongelijkheid en armoede in de
omgeving? maatschappij? samenleving?
2.2 Niet westers perspectief
Ibn Khaldun (1332 – 1406)
Hij beschreef de transformatie van de Arabische
samenleving van Badawa (agrarische
gemeenschap) naar Hadara (stedelijke
gemeenschap).
Asabiyah (sociale solidariteit) speelt een cruciale
rol in de samenleving.
3. Sociologie als wetenschap
3.1 De sociologie is een wetenschap
Sociologen zijn op zoek naar patronen en verklaringen van processen in de samenleving. Dit
doen ze door middel van concrete waarnemingen (empirie).
Voorbeeld: je bent geïnteresseerd in het fenomeen ‘Hikikomori’. Om dit fenomeen beter te begrijpen
spreek je met meerdere personen die zich hebben onttrokken uit de maatschappij om te achterhalen
wat hen ertoe heeft bewogen zich af te zonderen en gaat op zoek naar overeenkomsten en
verschillen in hun ervaringen. Je probeert een patroon te ontdekken en te verklaren wat de
achterliggende oorzaken kunnen zijn door systematisch onderzoek uit te voeren.
Pagina 1 van 41
,3.2 Sociologie gaat over de maatschappij
Sociologen onderscheiden groepen om daarvan het gedrag te verklaren op basis van
maatschappelijke invloeden.
Voorbeeld: als socioloog ben je vooral benieuwd naar groepen mensen en de patronen en structuren
die de sociale verbanden in deze groep definiëren. De ‘Hikikomori’ vormen een groep: dit lijkt in eerste
zicht een duidelijk afgebakende groep. Maar, hoe meer vragen je stelt, hoe lastiger deze groep te
definiëren valt. Lijden deze mensen aan een syndroom dat uniek is in Japan? Zijn er in andere delen
van de wereld ook Hikikomori? Moet je jezelf ook tot deze groep rekenen als je een week thuis
opgesloten wil zijn?
3.3 Sociologie is een gedragswetenschap
Sociologen kijken naar sociale verbanden en stellen vast dat deze een voorwaarde zijn van
menselijk gedrag. Ze bekijken hoe sociale verbanden doorsijpelen in menselijk gedrag.
Voorbeeld: een Hikikomori is op het eerste zicht onttrokken uit de maatschappij, maar staat alsnog
sterk in verbinding met de maatschappij Men staat nog dagelijks in contact met anderen via het
internet, woont in een huis, heeft kleren aan en denkt/spreekt/typt in een taal,… Hoewel een
Hikikomori misschien geen vrienden of familie heeft, is deze persoon toch verbonden met de wereld.
3.4 Sociologie vraagt om sociologische verbeeldingskracht
‘Sociologische verbeelding is het vermogen om afstand te nemen van onze dagdagelijkse
levens en er anders naat te kijken, los van de routines en vertrouwde blik.’
Voorbeeld: in dit geval zie je de Hikikomori niet als uniek en uitzonderlijk geval, maar probeer je je blik
te verruimen en op zoek te gaan naar eventuele patronen in het gedrag en de oorzaken hiervan te
zoeken in de sociale verbanden die deze persoon heeft (gehad). Bv: op school met klasgenoten en
docenten, met familieleden, maar ook op een hoger niveau; welke normen en waarden zijn leidend in
de samenleving?
3.5 Sociologie is er vooral om te begrijpen
Sociologie is een wetenschap en is daarom geïnteresseerd in het begrijpen en analyseren
van sociale problemen en kwesties. Ze richt zich op de vraag wat de oorzaken zijn van deze
problemen om zo een completer en genuanceerder beeld te krijgen, maar doet geen
uitspraken over hoe je deze problemen moet aanpakken.
Voorbeeld: sociologen geven als mogelijke oorzaak van sociale isolement in Japan de sterke
conformistische tendensen in het land, maar doen geen uitspraak over op welke manier conformisme
zou moeten veranderen.
3.6 Functies sociologie
Ideologiekritiek: blootleggen van bestaande (machts)verhoudingen.
Beheersfunctie: geeft inzicht in menselijk gedrag en maakt daardoor besturen van de
samenleving mogelijk (beleidsvorming).
Ordeningsfunctie: schept overzicht in een min of meer onoverzichtelijke werkelijkheid.
Les 2: het speelveld, rollen en posities
1. De samenleving als speelveld
1.1 3 kernvragen sociologie
1) Hoe en waarom leven mensen samen in diverse sociale verbanden? (bv:
kenmerken samenlevingsverbanden gezinnen, verenigingen, steden,…)
2) Door welke wetmatigheden wordt dat samenleven gestuurd?
3) Waarom ervaren mensen dit samenleven als vanzelfsprekend?
Pagina 2 van 41
,1.2 Waarom is Sociologie belangrijk voor SW?
Beter begrip van de menselijke samenleving (sociologische verklaringen en analyses)
Kennis gebruiken om sociale problemen aan te pakken.
Waarom maken mensen bepaalde keuzes en waar komt dat gedrag vandaan?
(individueel – groep)
“Waar sociologie analyseert en verklaart daar handelt de sociaal werker”
1.3 De samenleving als speelveld
Speelveld: samenleving (sociale verbanden)
Spelregels: regels, wetten, taboes,
beleefdheidsregels, Gas-pv’s,…
Spel: wijze van samenleven.
Spelers: actoren (mensen), organisaties,
instituties,…
Het spel bekeken vanuit de tribune:
Speelveld: samenlevingen (verbanden) & de temporele & sociale ruimte rond het
speelveld.
Spelregels: geboden en verboden, gewoonten, taboes, straffen of belonen…
verschillend naar tijd en plaats.
Spel: sociaal handelen, sociale relaties, posities, rollen en status, interactie en
communicatie, verwachtingen,…
Spelers: actoren (mensen), organisaties, instituties,…
1.4 Sociaal gedrag als rollenspel
We spelen allemaal theater:
a) Dramaturgische benadering
Erving Goffman (1959) vergelijkt sociale interacties met een toneelstuk. Mensen zijn acteurs
die verschillende rollen spelen afhankelijk van de sociale context.
De manier waarop iemand zich presenteert is afhankelijk van het publiek en de situatie.
b) Zelfpresentatie
Mensen proberen een gewenste publieke identiteit te creëren om sociale doelen te bereiken.
Dit kan variëren van het maken van een goede eerste indruk tot het onderhouden van een
bepaald imago in langdurige relaties.
Mensen willen een identiteit bereiken. Bv: sociale media (vergelijken met een theaterstuk)
Chicago school of Sociology: beïnvloeding sociale en fysieke ruimte waar individuen
wonen, bv: criminaliteit.
Goffman wordt vaak beschouwd als een pionier in de studie van face-to-face
interacties en microsociologie. Zijn werk legt de nadruk op hoe individuen zichzelf
presenteren in sociale situaties en hoe deze presentaties sociale interacties
beïnvloeden.
We zetten heel de dag verschillende versies van onszelf neer.
Afhankelijk van welke rol je speelt, gedraag je je anders.
Pagina 3 van 41
, 1.5 Het sociologisch begrip interactie
= omgang met andere in de letterlijke zin.
Basisvorm sociaal contact: reageren van mensen op elkaar, zodat het handelen van
de ene persoon een directe aanleiding is voor het handelen van de andere persoon
beeld vormen van de andere.
Variaties in interacties: tussen weinig of veel personen, verbaal, niet verbaal of beide
tegelijk zijn, direct of indirect,…
Symbolisch interactionisme: communiceren en interageren aan de hand van symbolen
(handelen van persoon op micro niveau). Bv: klank, gebaar,…
1.6 Verschillende rollen
Verschillende versies van onszelf.
In verschillende situaties andere versies van onszelf neerzetten. Bv: onderdaniger,
taalgebruik, beleefder, andere lichaamshouding,…
Voorbeelden: sjerp burgemeester, galajurk eindejaarsfeest,…
1.7 Attributen
Toebehoren die rol helpen vorm geven.
Rolattribuut als statussymbool (influencers).
Voorbeelden: politie in uniform, priester,…
1.8 Wat is het belang van rollen?
Ordelijk verlopen van interacties (formeel – informeel)
De rollen die in een situatie worden gespeeld, laten verwachtingen toe over wat gaat
gebeuren in een bepaalde situatie.
Verschillende versies van onszelf die er voor zorgen dat sociale interactie “goed
verloopt”.
Inlossen van verwachtingen om rolovertreding te vermijden.
Rollen zijn complementair (wederzijdse verwachtingen).
o Bv: docent – student, winkelier – kassa, SW’er – cliënt
“Civil disattention”, negeren uit beleefdheid.
o Wanneer de handeling is afgerond, laat je de bijbehorende rol los en ga je je
gedragen volgens de verwachtingen van de volgende situatie waarin je je bevindt.
1.9 Aan elke sociale rol is een positie verbonden
Sociale rol:
Een rol is een geheel van normen (verwachtingen), functioneren samenleving.
Gekoppeld aan een bepaalde positie en status.
Ingebed in een bepaalde cultuur eigen aan plaats, tijd en context. Bv: gender.
Positie:
De plaats die iemand in een groep inneemt in verhouding tot andere posities.
Neemt toe binnen gecompliceerde maatschappij.
a) Maatschappelijke positie
De maatschappelijke positie van een persoon wordt bepaald door de macht, status en
inkomen die zij hebben en hoe hoog zij op de maatschappelijke ladder staan.
b) Politieke positie
Mensen kunnen politieke posities bekleden, zoals politici, ambtenaren en bestuurders.
c) Beroep
Pagina 4 van 41
Les 1: sociologie als wetenschap
1. Wat is sociologie?
Sociologie is de wetenschap van de maatschappij.
Zoekt verklaringen voor gedrag van individuen en gropen van mensen.
Deze verklaringen worden gezocht in de maatschappelijke invloeden die ze
ondergaan.
2. Waar komt de sociologie vandaan?
Industriële revolutie als initiator van maatschappelijke veranderingen.
2.1 Grondleggers van de (westerse) sociologie
Emile Durkheim Max Weber Karl Marx
Solidariteit Mentaliteit Macht en ongelijkheid
Hoe blijft gemeenschapsgevoel Op welke manier heeft Hoe draagt de efficiëntie van
en solidariteit voortbestaan in rationaliteit invloed op de het productieproces bij aan
een geïndustrialiseerde mentaliteit van de ongelijkheid en armoede in de
omgeving? maatschappij? samenleving?
2.2 Niet westers perspectief
Ibn Khaldun (1332 – 1406)
Hij beschreef de transformatie van de Arabische
samenleving van Badawa (agrarische
gemeenschap) naar Hadara (stedelijke
gemeenschap).
Asabiyah (sociale solidariteit) speelt een cruciale
rol in de samenleving.
3. Sociologie als wetenschap
3.1 De sociologie is een wetenschap
Sociologen zijn op zoek naar patronen en verklaringen van processen in de samenleving. Dit
doen ze door middel van concrete waarnemingen (empirie).
Voorbeeld: je bent geïnteresseerd in het fenomeen ‘Hikikomori’. Om dit fenomeen beter te begrijpen
spreek je met meerdere personen die zich hebben onttrokken uit de maatschappij om te achterhalen
wat hen ertoe heeft bewogen zich af te zonderen en gaat op zoek naar overeenkomsten en
verschillen in hun ervaringen. Je probeert een patroon te ontdekken en te verklaren wat de
achterliggende oorzaken kunnen zijn door systematisch onderzoek uit te voeren.
Pagina 1 van 41
,3.2 Sociologie gaat over de maatschappij
Sociologen onderscheiden groepen om daarvan het gedrag te verklaren op basis van
maatschappelijke invloeden.
Voorbeeld: als socioloog ben je vooral benieuwd naar groepen mensen en de patronen en structuren
die de sociale verbanden in deze groep definiëren. De ‘Hikikomori’ vormen een groep: dit lijkt in eerste
zicht een duidelijk afgebakende groep. Maar, hoe meer vragen je stelt, hoe lastiger deze groep te
definiëren valt. Lijden deze mensen aan een syndroom dat uniek is in Japan? Zijn er in andere delen
van de wereld ook Hikikomori? Moet je jezelf ook tot deze groep rekenen als je een week thuis
opgesloten wil zijn?
3.3 Sociologie is een gedragswetenschap
Sociologen kijken naar sociale verbanden en stellen vast dat deze een voorwaarde zijn van
menselijk gedrag. Ze bekijken hoe sociale verbanden doorsijpelen in menselijk gedrag.
Voorbeeld: een Hikikomori is op het eerste zicht onttrokken uit de maatschappij, maar staat alsnog
sterk in verbinding met de maatschappij Men staat nog dagelijks in contact met anderen via het
internet, woont in een huis, heeft kleren aan en denkt/spreekt/typt in een taal,… Hoewel een
Hikikomori misschien geen vrienden of familie heeft, is deze persoon toch verbonden met de wereld.
3.4 Sociologie vraagt om sociologische verbeeldingskracht
‘Sociologische verbeelding is het vermogen om afstand te nemen van onze dagdagelijkse
levens en er anders naat te kijken, los van de routines en vertrouwde blik.’
Voorbeeld: in dit geval zie je de Hikikomori niet als uniek en uitzonderlijk geval, maar probeer je je blik
te verruimen en op zoek te gaan naar eventuele patronen in het gedrag en de oorzaken hiervan te
zoeken in de sociale verbanden die deze persoon heeft (gehad). Bv: op school met klasgenoten en
docenten, met familieleden, maar ook op een hoger niveau; welke normen en waarden zijn leidend in
de samenleving?
3.5 Sociologie is er vooral om te begrijpen
Sociologie is een wetenschap en is daarom geïnteresseerd in het begrijpen en analyseren
van sociale problemen en kwesties. Ze richt zich op de vraag wat de oorzaken zijn van deze
problemen om zo een completer en genuanceerder beeld te krijgen, maar doet geen
uitspraken over hoe je deze problemen moet aanpakken.
Voorbeeld: sociologen geven als mogelijke oorzaak van sociale isolement in Japan de sterke
conformistische tendensen in het land, maar doen geen uitspraak over op welke manier conformisme
zou moeten veranderen.
3.6 Functies sociologie
Ideologiekritiek: blootleggen van bestaande (machts)verhoudingen.
Beheersfunctie: geeft inzicht in menselijk gedrag en maakt daardoor besturen van de
samenleving mogelijk (beleidsvorming).
Ordeningsfunctie: schept overzicht in een min of meer onoverzichtelijke werkelijkheid.
Les 2: het speelveld, rollen en posities
1. De samenleving als speelveld
1.1 3 kernvragen sociologie
1) Hoe en waarom leven mensen samen in diverse sociale verbanden? (bv:
kenmerken samenlevingsverbanden gezinnen, verenigingen, steden,…)
2) Door welke wetmatigheden wordt dat samenleven gestuurd?
3) Waarom ervaren mensen dit samenleven als vanzelfsprekend?
Pagina 2 van 41
,1.2 Waarom is Sociologie belangrijk voor SW?
Beter begrip van de menselijke samenleving (sociologische verklaringen en analyses)
Kennis gebruiken om sociale problemen aan te pakken.
Waarom maken mensen bepaalde keuzes en waar komt dat gedrag vandaan?
(individueel – groep)
“Waar sociologie analyseert en verklaart daar handelt de sociaal werker”
1.3 De samenleving als speelveld
Speelveld: samenleving (sociale verbanden)
Spelregels: regels, wetten, taboes,
beleefdheidsregels, Gas-pv’s,…
Spel: wijze van samenleven.
Spelers: actoren (mensen), organisaties,
instituties,…
Het spel bekeken vanuit de tribune:
Speelveld: samenlevingen (verbanden) & de temporele & sociale ruimte rond het
speelveld.
Spelregels: geboden en verboden, gewoonten, taboes, straffen of belonen…
verschillend naar tijd en plaats.
Spel: sociaal handelen, sociale relaties, posities, rollen en status, interactie en
communicatie, verwachtingen,…
Spelers: actoren (mensen), organisaties, instituties,…
1.4 Sociaal gedrag als rollenspel
We spelen allemaal theater:
a) Dramaturgische benadering
Erving Goffman (1959) vergelijkt sociale interacties met een toneelstuk. Mensen zijn acteurs
die verschillende rollen spelen afhankelijk van de sociale context.
De manier waarop iemand zich presenteert is afhankelijk van het publiek en de situatie.
b) Zelfpresentatie
Mensen proberen een gewenste publieke identiteit te creëren om sociale doelen te bereiken.
Dit kan variëren van het maken van een goede eerste indruk tot het onderhouden van een
bepaald imago in langdurige relaties.
Mensen willen een identiteit bereiken. Bv: sociale media (vergelijken met een theaterstuk)
Chicago school of Sociology: beïnvloeding sociale en fysieke ruimte waar individuen
wonen, bv: criminaliteit.
Goffman wordt vaak beschouwd als een pionier in de studie van face-to-face
interacties en microsociologie. Zijn werk legt de nadruk op hoe individuen zichzelf
presenteren in sociale situaties en hoe deze presentaties sociale interacties
beïnvloeden.
We zetten heel de dag verschillende versies van onszelf neer.
Afhankelijk van welke rol je speelt, gedraag je je anders.
Pagina 3 van 41
, 1.5 Het sociologisch begrip interactie
= omgang met andere in de letterlijke zin.
Basisvorm sociaal contact: reageren van mensen op elkaar, zodat het handelen van
de ene persoon een directe aanleiding is voor het handelen van de andere persoon
beeld vormen van de andere.
Variaties in interacties: tussen weinig of veel personen, verbaal, niet verbaal of beide
tegelijk zijn, direct of indirect,…
Symbolisch interactionisme: communiceren en interageren aan de hand van symbolen
(handelen van persoon op micro niveau). Bv: klank, gebaar,…
1.6 Verschillende rollen
Verschillende versies van onszelf.
In verschillende situaties andere versies van onszelf neerzetten. Bv: onderdaniger,
taalgebruik, beleefder, andere lichaamshouding,…
Voorbeelden: sjerp burgemeester, galajurk eindejaarsfeest,…
1.7 Attributen
Toebehoren die rol helpen vorm geven.
Rolattribuut als statussymbool (influencers).
Voorbeelden: politie in uniform, priester,…
1.8 Wat is het belang van rollen?
Ordelijk verlopen van interacties (formeel – informeel)
De rollen die in een situatie worden gespeeld, laten verwachtingen toe over wat gaat
gebeuren in een bepaalde situatie.
Verschillende versies van onszelf die er voor zorgen dat sociale interactie “goed
verloopt”.
Inlossen van verwachtingen om rolovertreding te vermijden.
Rollen zijn complementair (wederzijdse verwachtingen).
o Bv: docent – student, winkelier – kassa, SW’er – cliënt
“Civil disattention”, negeren uit beleefdheid.
o Wanneer de handeling is afgerond, laat je de bijbehorende rol los en ga je je
gedragen volgens de verwachtingen van de volgende situatie waarin je je bevindt.
1.9 Aan elke sociale rol is een positie verbonden
Sociale rol:
Een rol is een geheel van normen (verwachtingen), functioneren samenleving.
Gekoppeld aan een bepaalde positie en status.
Ingebed in een bepaalde cultuur eigen aan plaats, tijd en context. Bv: gender.
Positie:
De plaats die iemand in een groep inneemt in verhouding tot andere posities.
Neemt toe binnen gecompliceerde maatschappij.
a) Maatschappelijke positie
De maatschappelijke positie van een persoon wordt bepaald door de macht, status en
inkomen die zij hebben en hoe hoog zij op de maatschappelijke ladder staan.
b) Politieke positie
Mensen kunnen politieke posities bekleden, zoals politici, ambtenaren en bestuurders.
c) Beroep
Pagina 4 van 41
