Week 1: psychopathologie en angststoornissen
Hoofdstuk 1: inleiding
Definities
Psychopathologie = het veld binnen de psychologie dat zich vaak bezighoudt met afwijkingen van
normaal dagelijks psychisch functioneren ➔ abnormaal gedrag.
- Het beïnvloedt iemand dagelijks leven negatief.
Klinische psychologie = het onderzoek naar psychopathologie en de behandeling van
psychopathologie.
Psychopathologische aandoeningen uiten zich vaak in veranderingen in persoonlijkheid en gedrag,
waardoor men vroeger vaak dacht dat mensen bezeten waren door kwade geesten en demonen ➔
demonologie.
- Behandelingen bestonden meestal uit pijnlijke martelingen en ceremonies om de kwade
geesten uit het lichaam te verjagen dit gebeurde tot de 18e eeuw.
Het medisch model
somatogene hypothese = In de 19e eeuw werd het duidelijk dat abnormaal gedrag biologische
oorzaken had en vaak ontstond na een beroerte of infectie. Men concludeerde dat psychische ziektes
misschien een medische oorzaak hebben.
Het medisch model = hierbij gaat men ervan uit dat psychopathologische aandoeningen een
biologische oorzaak hebben en met medicatie en chirurgische ingrepen te behandelen zijn. Uit het
medische model is de psychiatrie ontstaan.
Enkele tekortkomingen van het medisch model
- Het medisch model impliceert dat psychopathologie wordt veroorzaakt door iets wat niet
naar behoren werkt, zoals een hormonale disbalans, hersendisfunctie of onderontwikkeling.
- Gezonde mensen met normale leerprocessen kunnen ook bizar gedrag ontwikkelen.
- Het medisch model probeert alle complexe psychologische en emotionele aspecten van
psychopathologie terug te brengen op simpele biologische verklaringen, terwijl dit lang niet
altijd alles verklaart ➔ biologische reductionisme.
De ontwikkeling van zorgvoorziening
Philippe Pinel (Bicêtre Hospital, Parijs)
• Kettingen & boeien verwijderd.
• Patiënten ➔ behandeld als zieke mensen i.p.v. dieren.
• Morele behandeling: begrip, verantwoordelijkheid, bezigheidstherapie.
• Probleem: soms social breakdown syndrome (agressie, uitdagend gedrag, slechte hygiëne).
Milieutherapie
• Gericht op zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, productiviteit.
• Minder kans op terugval.
Token economy
• Gebaseerd op operante conditionering.
• Goed gedrag wordt beloond door gewilde dingen (bv. chocolade).
Heden
• Geen langdurige opname.
• Preventieprogramma’s & maatschappelijke steun ➔ snellere re-integratie.
• Langdurige opname vervangen door vroegtijdige interventie & zorg in de gemeenschap.
• Psychofarmacologie ➔ zelfstandig leven beter mogelijk.
,Wat is psychopathologie?
Afwijking van de statistische norm
In veel gevallen wordt iets pas als afwijkend beschouwd wanneer het significant afwijkt van de
gemiddelde statistische norm. Bijv. zwakbegaafdheid
- Nadeel: toch is een statistisch afwijking van het normale niet per se psychopathologisch.
Afwijking van de sociale norm
Vaak neigt men ernaar om gedrag als psychopathologisch te definiëren wanneer het ver van het
sociaal acceptabele af ligt.
- Nadeel: dit is erg lastig omdat cultuur een grote invloed heeft op wat als normaal wordt
beschouwd en wat niet. Ook heeft cultuur invloed op de vatbaarheid van een persoon voor
bepaalde stoornissen.
Onaangepast gedrag
Het is verleidelijk om psychopathologie te omschrijven als gedrag dat ertoe leidt dat mensen niet in
het dagelijks leven kunnen functioneren. In buitengewone vormen kan onaangepast gedrag zelf
schadelijk zijn voor de persoon en haar omgeving ➔ harmful dysfunction.
- Nadeel: het probleem hiermee is alleen dat niet elke vorm van onaangepast gedrag direct
psychopathologisch gedrag is. niet elke moordenaar heeft een psychopathologische stoornis.
Persoonlijk lijden
Een van de meest voorkomende voorwaarden om aan een psychologische stoornis te voldoen is dat
men er zodanig last van ondervindt dat het in sociaal, academisch en/of professioneel opzicht
beperkend is.
- Voordeel: dat het een subjectieve benadering is van personen en hun klachten. Zo kan iemand
de voorkeur geven aan alleen zijn en weinig sociale contacten onderhouden en toch heel
gelukkig zijn, zonder dat zijn gedrag als psychopathologisch wordt beschouwd. Het levert
diegene toch geen stress of lijden op.
Biologische verklarende modellen
Diathese-stress model = dit model stelt dat psychische gezondheidsproblemen ontstaan door de
interactie tussen genetische aanleg en omgevingsstressoren.
Verschillende onderzoeksmethoden die binnen het biologisch model van psychopathologie worden
gebruikt:
• Concordantiestudies: Onderzoeken de kans dat familieleden symptomen van
psychopathologie vertonen. Hoe meer genetisch verwant mensen zijn, hoe
waarschijnlijker het is dat ze dezelfde symptomen vertonen;
• Tweelingstudies: Vergelijken de kans dat monozygotische tweelingen dizygotische
tweelingen psychopathologie ontwikkelen. Als MZ-tweelingen een grotere kans hebben
om dezelfde symptomen te vertonen, ondersteunt dit een genetische invloed;
• Genetic linkage analyse: Deze methode vergelijkt het erfelijkheidspatroon van bekende
eigenschappenmet psychopathologische symptomen. Als beide eigenschappen samen
geërfd worden, kan het zijn dat de genen die deze kenmerken bepalen, zich op hetzelfde
chromosoom bevinden;
• Moleculaire genetica: Probeert specifieke genen te identificeren die betrokken kunnen
zijn bij het overdragen van psychopathologie-symptomen;
• Epigenetica: Onderzoekt hoe omgevingsfactoren de expressie van genen kunnen
beïnvloeden, wat kan bijdragen aan het ontstaan van psychische aandoeningen.
Bijvoorbeeld, vroege levensstress kan genen activeren die betrokken zijn bij
posttraumatische stressstoornis (PTSS), waardoor mensen een verhoogd risico hebben
om later in hun leven PTSS te ontwikkelen.
,Neurowetenschappen
Ook neurowetenschappen vormen een biologisch model voor de psychopathologie. Ons brein wordt
gezien als de oorsprong van onze gedachten en gedrag.
Frontale kwabben ➔ meest invloedrijk op het gebied van persoonlijkheid, gedrag en situaties.
Psychopathologische klachten gaan vaak gepaard met een mankement in de frontale kwabben.
Amygdala ➔ beïnvloedt emoties en emotie gerelateerd gedrag.
Verder zijn neurotransmitters ook gelinkt aan verschillende psychopathologische gedragingen.
- Afwijkingen in de hoeveelheid norepinefrine en GABA zijn gelinkt aan angst gerelateerde
stoornissen.
- Afwijkingen in de hoeveelheid dopamine aan schizofrenie en psychotische symptomen
- Afwijkingen in de hoeveelheid serotonine net als noradrenaline aan stemmingsstoornissen.
Psychologische verklarende modellen
Psychologische modellen ➔ benaderen mensen met psychische klachten meer als personen die
ziektesymptomen hebben ontwikkeld als reactie op stressvolle gebeurtenissen of conflicten.
Psychische aandoeningen zijn normale reacties om met dergelijke gebeurtenissen om te gaan en zijn
niet het gevolg van kapotte of gestoorde cognitieve mechanismen.
Psychoanalytica
• Onderzoek naar hysterische symptomen via hypnose ➔ praten over trauma verlicht
klachten.
• Persoonlijkheid:
- Id = instinctieve driften, verlangens
- Ego = controle, verdedigingsmechanismen
- Superego = normen en waarden
• Conflicten tussen deze krachten ➔ psychopathologie.
• Psychoseksuele ontwikkelingsfasen ➔ stagnatie kan leiden tot stoornissen.
Gedragsmodel
• Psychopathologie = aangeleerd gedrag (klassieke en operante conditionering).
• Toepassing: verklaring van fobieën, PTSS, parafilieën, verslaving.
• Therapie: gedragstherapie en gedragsmodificatie (afleren of aanpassen van gedrag).
• Beperkingen: oorzaken niet altijd makkelijk te achterhalen of af te leren.
Cognitief model
• Stress en psychopathologie door irrationele overtuigingen en hoge verwachtingen van
zichzelf.
• Vergelijking met ideaal-ik → leidt tot negatieve emoties.
• Therapie: cognitieve gedragstherapie (irrationele overtuigingen opsporen en aanpassen).
• Breed toepasbaar bij diverse stoornissen.
Het humanistisch-existentialistische model
• Mens = van nature goed.
• Psychopathologie voorkomen/genezen via zelfbewustzijn, eigenwaarde en levensdoelen.
• Therapie (Carl Rogers): cliëntgerichte therapie → empathie, onvoorwaardelijke positieve
houding, ondersteunende omgeving.
• Beperkingen: effectiviteit beperkt aangetoond, maar veel ideeën zijn geïntegreerd in de
praktijk.
Stigmatisering van psychopathologie
Soorten stigmatisering
Sociaal stigma = vooroordelen en discriminatie vanuit de omgeving
, Zelfstigma = internaliseren van deze vooroordelen ➔ schaamte, isolatie, slechtere behandeling
Oorzaken stigmatisering
Stigmatisering wordt vaak veroorzaakt door het beeld dat men heeft van mensen met een
psychopathologische stoornis. Mensen geloven al snel dat individuen met een psychologische
stoornis gevaarlijk, gewelddadig en onvoorspelbaar zijn. Verder suggereert het medisch model dat
psychopathologie wordt veroorzaakt door een defect, wat deze patiënten dus onderscheidt van
‘normale’ mensen. Dit onderscheid wordt versterkt door de diagnose en het etiket wat mensen
hierbij opgeplakt krijgen.
Verwijderen van stigmatisering
Het is belangrijk dat stigmatisering tegen wordt gegaan, omdat het veel invloed kan hebben op de
kwaliteit van leven, behandelingsuitkomsten en sociale contacten. Het tegengaan van stigmatisering
kan gedaan worden door houdingen van mensen te veranderen, gedrag te promoten dat samengaat
met een anti-stigma benadering of de wil van mensen om mentale problemen te uiten te verbeteren.
Hoofdstuk 5: angst en psychopathologie
Angst
De ervaring van angst heeft fysieke symptomen tot gevolg:
• Spanning van de spieren
• Droge mond
• Trillen
Chronische angst gaat samen met:
• Duizeligheid
• Vermoeidheid
• Seksuele problemen
Angststoornis (anxiety disorder) = iemand met een angststoornis reageert buitenproportioneel op
een bedreigende situatie of gebeurtenis en dit kan de kwaliteit van leven ernstig verminderen.
Wat zijn specifieke fobieën?
Specifieke fobieën ➔ worden gedefinieerd als overdreven, onrechtvaardige angsten die door
specifieke objecten of situaties getriggerd worden. Deze angst uit zich meestal in paniek, wat ervoor
zorgt dat de persoon strategieën ontwikkelt om de situatie of het object te ontwijken.
Fobische overtuigingen (phobic bleliefs) = ideeën over wat er zal gebeuren als de trigger toeslaat ➔
‘wanneer ik te dichtbij kom, zal de spin me bijten.’
Criteria volgens de DSM-5:
• Het ontwijken of met veel angst doorstaan van de situatie;
• De angst is niet in proportie;
• Symptomen kunne niet verklaard worden door andere stoornissen en duren minimaal zes
maanden;
• De fobie veroorzaakt aanzienlijke lijdensdruk en moeilijkheden in sociale of
beroepsactiviteiten.
Vier categorieën volgens de DSM-5:
1. Angst voor bloed, verwondingen en injecties;
2. Situationele angsten, zoals liften, vliegtuigen en kleine ruimtes;
3. Dieren;
4. Natuurlijke omstandigheden zoals onweer, hoogtes en water.
Hoofdstuk 1: inleiding
Definities
Psychopathologie = het veld binnen de psychologie dat zich vaak bezighoudt met afwijkingen van
normaal dagelijks psychisch functioneren ➔ abnormaal gedrag.
- Het beïnvloedt iemand dagelijks leven negatief.
Klinische psychologie = het onderzoek naar psychopathologie en de behandeling van
psychopathologie.
Psychopathologische aandoeningen uiten zich vaak in veranderingen in persoonlijkheid en gedrag,
waardoor men vroeger vaak dacht dat mensen bezeten waren door kwade geesten en demonen ➔
demonologie.
- Behandelingen bestonden meestal uit pijnlijke martelingen en ceremonies om de kwade
geesten uit het lichaam te verjagen dit gebeurde tot de 18e eeuw.
Het medisch model
somatogene hypothese = In de 19e eeuw werd het duidelijk dat abnormaal gedrag biologische
oorzaken had en vaak ontstond na een beroerte of infectie. Men concludeerde dat psychische ziektes
misschien een medische oorzaak hebben.
Het medisch model = hierbij gaat men ervan uit dat psychopathologische aandoeningen een
biologische oorzaak hebben en met medicatie en chirurgische ingrepen te behandelen zijn. Uit het
medische model is de psychiatrie ontstaan.
Enkele tekortkomingen van het medisch model
- Het medisch model impliceert dat psychopathologie wordt veroorzaakt door iets wat niet
naar behoren werkt, zoals een hormonale disbalans, hersendisfunctie of onderontwikkeling.
- Gezonde mensen met normale leerprocessen kunnen ook bizar gedrag ontwikkelen.
- Het medisch model probeert alle complexe psychologische en emotionele aspecten van
psychopathologie terug te brengen op simpele biologische verklaringen, terwijl dit lang niet
altijd alles verklaart ➔ biologische reductionisme.
De ontwikkeling van zorgvoorziening
Philippe Pinel (Bicêtre Hospital, Parijs)
• Kettingen & boeien verwijderd.
• Patiënten ➔ behandeld als zieke mensen i.p.v. dieren.
• Morele behandeling: begrip, verantwoordelijkheid, bezigheidstherapie.
• Probleem: soms social breakdown syndrome (agressie, uitdagend gedrag, slechte hygiëne).
Milieutherapie
• Gericht op zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, productiviteit.
• Minder kans op terugval.
Token economy
• Gebaseerd op operante conditionering.
• Goed gedrag wordt beloond door gewilde dingen (bv. chocolade).
Heden
• Geen langdurige opname.
• Preventieprogramma’s & maatschappelijke steun ➔ snellere re-integratie.
• Langdurige opname vervangen door vroegtijdige interventie & zorg in de gemeenschap.
• Psychofarmacologie ➔ zelfstandig leven beter mogelijk.
,Wat is psychopathologie?
Afwijking van de statistische norm
In veel gevallen wordt iets pas als afwijkend beschouwd wanneer het significant afwijkt van de
gemiddelde statistische norm. Bijv. zwakbegaafdheid
- Nadeel: toch is een statistisch afwijking van het normale niet per se psychopathologisch.
Afwijking van de sociale norm
Vaak neigt men ernaar om gedrag als psychopathologisch te definiëren wanneer het ver van het
sociaal acceptabele af ligt.
- Nadeel: dit is erg lastig omdat cultuur een grote invloed heeft op wat als normaal wordt
beschouwd en wat niet. Ook heeft cultuur invloed op de vatbaarheid van een persoon voor
bepaalde stoornissen.
Onaangepast gedrag
Het is verleidelijk om psychopathologie te omschrijven als gedrag dat ertoe leidt dat mensen niet in
het dagelijks leven kunnen functioneren. In buitengewone vormen kan onaangepast gedrag zelf
schadelijk zijn voor de persoon en haar omgeving ➔ harmful dysfunction.
- Nadeel: het probleem hiermee is alleen dat niet elke vorm van onaangepast gedrag direct
psychopathologisch gedrag is. niet elke moordenaar heeft een psychopathologische stoornis.
Persoonlijk lijden
Een van de meest voorkomende voorwaarden om aan een psychologische stoornis te voldoen is dat
men er zodanig last van ondervindt dat het in sociaal, academisch en/of professioneel opzicht
beperkend is.
- Voordeel: dat het een subjectieve benadering is van personen en hun klachten. Zo kan iemand
de voorkeur geven aan alleen zijn en weinig sociale contacten onderhouden en toch heel
gelukkig zijn, zonder dat zijn gedrag als psychopathologisch wordt beschouwd. Het levert
diegene toch geen stress of lijden op.
Biologische verklarende modellen
Diathese-stress model = dit model stelt dat psychische gezondheidsproblemen ontstaan door de
interactie tussen genetische aanleg en omgevingsstressoren.
Verschillende onderzoeksmethoden die binnen het biologisch model van psychopathologie worden
gebruikt:
• Concordantiestudies: Onderzoeken de kans dat familieleden symptomen van
psychopathologie vertonen. Hoe meer genetisch verwant mensen zijn, hoe
waarschijnlijker het is dat ze dezelfde symptomen vertonen;
• Tweelingstudies: Vergelijken de kans dat monozygotische tweelingen dizygotische
tweelingen psychopathologie ontwikkelen. Als MZ-tweelingen een grotere kans hebben
om dezelfde symptomen te vertonen, ondersteunt dit een genetische invloed;
• Genetic linkage analyse: Deze methode vergelijkt het erfelijkheidspatroon van bekende
eigenschappenmet psychopathologische symptomen. Als beide eigenschappen samen
geërfd worden, kan het zijn dat de genen die deze kenmerken bepalen, zich op hetzelfde
chromosoom bevinden;
• Moleculaire genetica: Probeert specifieke genen te identificeren die betrokken kunnen
zijn bij het overdragen van psychopathologie-symptomen;
• Epigenetica: Onderzoekt hoe omgevingsfactoren de expressie van genen kunnen
beïnvloeden, wat kan bijdragen aan het ontstaan van psychische aandoeningen.
Bijvoorbeeld, vroege levensstress kan genen activeren die betrokken zijn bij
posttraumatische stressstoornis (PTSS), waardoor mensen een verhoogd risico hebben
om later in hun leven PTSS te ontwikkelen.
,Neurowetenschappen
Ook neurowetenschappen vormen een biologisch model voor de psychopathologie. Ons brein wordt
gezien als de oorsprong van onze gedachten en gedrag.
Frontale kwabben ➔ meest invloedrijk op het gebied van persoonlijkheid, gedrag en situaties.
Psychopathologische klachten gaan vaak gepaard met een mankement in de frontale kwabben.
Amygdala ➔ beïnvloedt emoties en emotie gerelateerd gedrag.
Verder zijn neurotransmitters ook gelinkt aan verschillende psychopathologische gedragingen.
- Afwijkingen in de hoeveelheid norepinefrine en GABA zijn gelinkt aan angst gerelateerde
stoornissen.
- Afwijkingen in de hoeveelheid dopamine aan schizofrenie en psychotische symptomen
- Afwijkingen in de hoeveelheid serotonine net als noradrenaline aan stemmingsstoornissen.
Psychologische verklarende modellen
Psychologische modellen ➔ benaderen mensen met psychische klachten meer als personen die
ziektesymptomen hebben ontwikkeld als reactie op stressvolle gebeurtenissen of conflicten.
Psychische aandoeningen zijn normale reacties om met dergelijke gebeurtenissen om te gaan en zijn
niet het gevolg van kapotte of gestoorde cognitieve mechanismen.
Psychoanalytica
• Onderzoek naar hysterische symptomen via hypnose ➔ praten over trauma verlicht
klachten.
• Persoonlijkheid:
- Id = instinctieve driften, verlangens
- Ego = controle, verdedigingsmechanismen
- Superego = normen en waarden
• Conflicten tussen deze krachten ➔ psychopathologie.
• Psychoseksuele ontwikkelingsfasen ➔ stagnatie kan leiden tot stoornissen.
Gedragsmodel
• Psychopathologie = aangeleerd gedrag (klassieke en operante conditionering).
• Toepassing: verklaring van fobieën, PTSS, parafilieën, verslaving.
• Therapie: gedragstherapie en gedragsmodificatie (afleren of aanpassen van gedrag).
• Beperkingen: oorzaken niet altijd makkelijk te achterhalen of af te leren.
Cognitief model
• Stress en psychopathologie door irrationele overtuigingen en hoge verwachtingen van
zichzelf.
• Vergelijking met ideaal-ik → leidt tot negatieve emoties.
• Therapie: cognitieve gedragstherapie (irrationele overtuigingen opsporen en aanpassen).
• Breed toepasbaar bij diverse stoornissen.
Het humanistisch-existentialistische model
• Mens = van nature goed.
• Psychopathologie voorkomen/genezen via zelfbewustzijn, eigenwaarde en levensdoelen.
• Therapie (Carl Rogers): cliëntgerichte therapie → empathie, onvoorwaardelijke positieve
houding, ondersteunende omgeving.
• Beperkingen: effectiviteit beperkt aangetoond, maar veel ideeën zijn geïntegreerd in de
praktijk.
Stigmatisering van psychopathologie
Soorten stigmatisering
Sociaal stigma = vooroordelen en discriminatie vanuit de omgeving
, Zelfstigma = internaliseren van deze vooroordelen ➔ schaamte, isolatie, slechtere behandeling
Oorzaken stigmatisering
Stigmatisering wordt vaak veroorzaakt door het beeld dat men heeft van mensen met een
psychopathologische stoornis. Mensen geloven al snel dat individuen met een psychologische
stoornis gevaarlijk, gewelddadig en onvoorspelbaar zijn. Verder suggereert het medisch model dat
psychopathologie wordt veroorzaakt door een defect, wat deze patiënten dus onderscheidt van
‘normale’ mensen. Dit onderscheid wordt versterkt door de diagnose en het etiket wat mensen
hierbij opgeplakt krijgen.
Verwijderen van stigmatisering
Het is belangrijk dat stigmatisering tegen wordt gegaan, omdat het veel invloed kan hebben op de
kwaliteit van leven, behandelingsuitkomsten en sociale contacten. Het tegengaan van stigmatisering
kan gedaan worden door houdingen van mensen te veranderen, gedrag te promoten dat samengaat
met een anti-stigma benadering of de wil van mensen om mentale problemen te uiten te verbeteren.
Hoofdstuk 5: angst en psychopathologie
Angst
De ervaring van angst heeft fysieke symptomen tot gevolg:
• Spanning van de spieren
• Droge mond
• Trillen
Chronische angst gaat samen met:
• Duizeligheid
• Vermoeidheid
• Seksuele problemen
Angststoornis (anxiety disorder) = iemand met een angststoornis reageert buitenproportioneel op
een bedreigende situatie of gebeurtenis en dit kan de kwaliteit van leven ernstig verminderen.
Wat zijn specifieke fobieën?
Specifieke fobieën ➔ worden gedefinieerd als overdreven, onrechtvaardige angsten die door
specifieke objecten of situaties getriggerd worden. Deze angst uit zich meestal in paniek, wat ervoor
zorgt dat de persoon strategieën ontwikkelt om de situatie of het object te ontwijken.
Fobische overtuigingen (phobic bleliefs) = ideeën over wat er zal gebeuren als de trigger toeslaat ➔
‘wanneer ik te dichtbij kom, zal de spin me bijten.’
Criteria volgens de DSM-5:
• Het ontwijken of met veel angst doorstaan van de situatie;
• De angst is niet in proportie;
• Symptomen kunne niet verklaard worden door andere stoornissen en duren minimaal zes
maanden;
• De fobie veroorzaakt aanzienlijke lijdensdruk en moeilijkheden in sociale of
beroepsactiviteiten.
Vier categorieën volgens de DSM-5:
1. Angst voor bloed, verwondingen en injecties;
2. Situationele angsten, zoals liften, vliegtuigen en kleine ruimtes;
3. Dieren;
4. Natuurlijke omstandigheden zoals onweer, hoogtes en water.
