Politicologie
Inleiding
Belang van politiek in de samenleving
-het heeft een grote impact in ons leven
desondanks beperkte ‘maakbaarheid’ van de samenleving via politiek.
nationale politiek neemt in kracht af: rechtspluralisme.
-Meer EU regels
-Grote bedrijven die mee politieke inspraak krijgen
Belang van politiek te bestuderen
-regelmaat ontdekken in politieke fenomenen
-complexe politieke werkelijkheid formaliseren
-Instituties en rollen determineren gedrag, en vice versa
-Patronen ontdekken door te vergelijken, twee wijzen:
-Groot aantal observaties
-Selectie van beperkt aantal specifieke gevallen
Het belang van politiek te bestuderen in de rechtenopleiding
-recht volgt uit politiek: vb federale overheid die nieuwe regels maakt
-recht begrenst/versnelt politiek:
-vb GW hof dat bepaalde regels vernietigt in het domein onderwijs omdat ze de
vrijheid van
onderwijs beperken
-rechter kan druk op regering zetten om bepaalde regels ergens over uit te
vaardigen. Vb achter
pandemiewet
-het rechtssysteem is een machtsfactor en het is ideologisch gekleurd:
-N-VA die bv te activistische rechters wil terugfluiten
-recht wordt politiek gebruikt:
-vb klimaat waarover een zaak wordt aangespannen tegen de overheid.
1. politiek
1.1 wat is politiek
,politiek = ordenen en besturen van territoriaal afgebakende samenleving dmv
machtsuitoefening.
brede def: het bestaat overal waar er regels bestaan (dus ook bv scholen,
bedrijven,
verenigingen als ‘schools of democracy’ = bepaalde groepen die
deelnemen aan politiek)
territoriaal: omvattend en dwingend (=gemeenten, EU, VN)
niet-territoriaal: functioneel en vrijblijvend(er) (=Kerk = evolutief)
ordenen + besturen: staatsinrichting, gedrag sturen, beleid voeren
1.2 Evolutie reikwijdte van politiek
-19de eeuw: nachtwakersstaat
-politiek heeft beperkte aangelegenheden en dus beperkte ingrijping in leven
mensen
-voornamelijk beschermen grenzen en reguleren van defensie
-basisregels = burgerlijke rechten en vrijheden
-20 eeuw: sociale welvaartstaat
ste
-politiek = ingrijpende aangelegenheid
-arbeidsbewegingen die ingaan tegen gevolgen van vrij eco handelen door sociale
bescherming te
vragen (o.a. ziekte en werkeloosheid bescherming.)
-naast defensie ook werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg…. Regelen
-21ste eeuw: regulerende staat
-politiek = allesomvattende impact op leven
-bijvoorbeeld privacy en omgaan met persoonsgegevens.
-Langs de andere kant: ruimtelijke onteigening van de staat
= rechtspluralisme.
=> de grens tussen privaat en publieke domein verdunt: waar moet de overheid zich mee
bezighouden en waarmee niet.
vb roken verbieden in auto waar kinderen bij in zitten = beschermen vs
inperken vrijheid
,2. machtsuitoefening
2.1 wat is macht
=> Bindende regels kunnen uitvaardigen = politieke regelgeving functioneert alleen
wanneer ze wordt opgelegd aan het volk.
gevolg van niet-naleving: sancties, dwangmiddelen burgerlijke
ongehoorzaamheid
We volgen regels zonder na te denken, we hebben ze geïnternaliseerd: vb
gordel, rechts rijden…
=> Regels opleggen en afdwingen dmv machtsuitoefening.
2.2 Burgerlijke ongehoorzaamheid
=> Publieke, niet-gewelddadige en bewuste daad die ingaat tegen de wet en die tot doel
heeft een wijziging in beleid of wetgeving te realiseren:
-In de vorm van protest (= op actieve manier laten merken dat we het ergens niet
eens mee zijn)
-op een vreedzame manier (= geen geweld)
- En aanvaarden vd gevolgen die hangen aan niet naleving van de bindende
regels. (grijze-zone)
-Woord werd eerst gebruikt in de VS door Thoreau: geen belastingen willen betalen voor
de oorlog.
-Ze aanvaarden de wet wel maar tegelijk zijn er belangrijke morele principes die hen
dwingen de wet te overtreden. Wat die morele principes zijn kunnen veranderen
doorheen de tijd. Bv nu milieu belangrijk
2.3 macht versus gezag
=> Wanneer burgers zich bijna geen vragen stellen bij de machtsuitoefening = gezag
Weber: -Macht = wil opleggen en aan anderen en afdwingen indien ze het niet eens
zouden zijn.
-Gezag = machtsuitoefening die aanvaard wordt = legitiem
=> 3 vormen van gezag:
-traditioneel gezag (=de koning, gehoorzamen wat hij zegt door de
traditie/gewoonte die achter
de persoon zit
-Charismatisch gezag (=Bart de Wever; Latijnse uitspraken = mensen
bewonderen zijn visie)
-Rationeel-legalistisch gezag (=respect voor de regels: men aanvaard de
regels die er bestaan
rond verkiezingen waardoor men ook uitspraken vd partijen aanvaard die
verkozen worden.
Scharpf: 3 types die zorgen voor democratische legitimiteit bij machtsuitoefening uit rat-
leg gezag
-input legitimiteit: gaat over participatie vd burger bij politieke beleid via
verkiezingen
-throughput leg: kwaliteit (openheid, eerlijkheid, deugdelijkheid) van
besluitvormingsproces.
Burgers moeten het gevoel hebben dat er goede en afgewogen beslissingen
worden genomen.
-output: is het beleid probleemoplossend, geen perverse effecten….
, 2.4 macht omdenken
Lukes: 3 faces of power:
-beslissen en bevelen = de directe zichtbare machtsuitoefening (Marx en Weber:
zichtbare)
-met sancties en dwangmiddelen de naleving van macht afdwingen
-vb maximum snelheid auto anders boete
-Agenda-setting = welke thema’s komen nooit aan bod en welke altijd (Baratz en
Bachrach: onzichtbare)
-pos: aandacht voor aantal creëren voor bepaalde thema’s
-neg: Bepaalde thema’s die worden tegengehouden en zijn (bijna) nooit onderwerp
van debat
-vb koppels vs alleenstaanden / reguleren luchtverontreiniging vs vrijwaren
werkgelegenheid
maar moet niet altijd in politiek zijn: ook bv burgers van straat die vinden dat er
te snel gereden
wordt, kan opgepikt worden door krant en dwingt daardoor beetje
gemeenteraad om in te grijpen
-ideologische hegemonie = Bestaan orde waarin we ons bevinden zien we als
vanzelfsprekend
-Er worden hierrond geen kritiek gegeven.
-Onzichtbaar: er wordt bepaald wat er gedacht moet worden
-We stellen ons bijna nooit vragen bij kapitalisme.
Sen: ongelijkheid = macht waardoor mensen niet al hun menselijke capaciteiten kunnen
ontwikkelen
Het is dus ook een soort van machtsuitoefening
bv samenleving waarin bepaalde groepen geen gelijke toegang hebben tot
arbeidsmarkt
= geen volledige vrijheid
2.5 macht meten
Dahl over macht: het is het feit dat een persoon ervoor kan zorgen dat een ander een
handeling stelt die hij normaal niet zou stellen. De mogelijkheid tot het af te dwingen
volstaat, het hoeft niet echt te gebeuren.
Veel machtsuitoefening = onzichtbaar: -anticipatie op gevolgen v. acties (ik wil geen
boete = juist rijden)
-agendasetting en ideologische hegemonie.
Macht is ook wisselwerking (machtsstrijd tussen actoren):
-causaliteit van macht moeilijk vast te stellen (waarom sommige thema’s geen
agenda-setting)
-Macht bij 1 actor = problematisch
Moeilijk om te onderzoeken wie er allemaal macht heeft: welke macht heeft bv een
nieuwsanker dat onderzoek van wetenschapper over politiek thema bespreekt.
2.6 macht van de staat
Proces van staatsvorming: natiestaat is doorheen de tijd gegroeid, steeds grotere greep
op dagelijks leven.
Verschillende stappen in dit proces:
1. De staat beschikt over een Steeds grotere concentratie van machtsmiddelen
(geld) ten
Inleiding
Belang van politiek in de samenleving
-het heeft een grote impact in ons leven
desondanks beperkte ‘maakbaarheid’ van de samenleving via politiek.
nationale politiek neemt in kracht af: rechtspluralisme.
-Meer EU regels
-Grote bedrijven die mee politieke inspraak krijgen
Belang van politiek te bestuderen
-regelmaat ontdekken in politieke fenomenen
-complexe politieke werkelijkheid formaliseren
-Instituties en rollen determineren gedrag, en vice versa
-Patronen ontdekken door te vergelijken, twee wijzen:
-Groot aantal observaties
-Selectie van beperkt aantal specifieke gevallen
Het belang van politiek te bestuderen in de rechtenopleiding
-recht volgt uit politiek: vb federale overheid die nieuwe regels maakt
-recht begrenst/versnelt politiek:
-vb GW hof dat bepaalde regels vernietigt in het domein onderwijs omdat ze de
vrijheid van
onderwijs beperken
-rechter kan druk op regering zetten om bepaalde regels ergens over uit te
vaardigen. Vb achter
pandemiewet
-het rechtssysteem is een machtsfactor en het is ideologisch gekleurd:
-N-VA die bv te activistische rechters wil terugfluiten
-recht wordt politiek gebruikt:
-vb klimaat waarover een zaak wordt aangespannen tegen de overheid.
1. politiek
1.1 wat is politiek
,politiek = ordenen en besturen van territoriaal afgebakende samenleving dmv
machtsuitoefening.
brede def: het bestaat overal waar er regels bestaan (dus ook bv scholen,
bedrijven,
verenigingen als ‘schools of democracy’ = bepaalde groepen die
deelnemen aan politiek)
territoriaal: omvattend en dwingend (=gemeenten, EU, VN)
niet-territoriaal: functioneel en vrijblijvend(er) (=Kerk = evolutief)
ordenen + besturen: staatsinrichting, gedrag sturen, beleid voeren
1.2 Evolutie reikwijdte van politiek
-19de eeuw: nachtwakersstaat
-politiek heeft beperkte aangelegenheden en dus beperkte ingrijping in leven
mensen
-voornamelijk beschermen grenzen en reguleren van defensie
-basisregels = burgerlijke rechten en vrijheden
-20 eeuw: sociale welvaartstaat
ste
-politiek = ingrijpende aangelegenheid
-arbeidsbewegingen die ingaan tegen gevolgen van vrij eco handelen door sociale
bescherming te
vragen (o.a. ziekte en werkeloosheid bescherming.)
-naast defensie ook werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg…. Regelen
-21ste eeuw: regulerende staat
-politiek = allesomvattende impact op leven
-bijvoorbeeld privacy en omgaan met persoonsgegevens.
-Langs de andere kant: ruimtelijke onteigening van de staat
= rechtspluralisme.
=> de grens tussen privaat en publieke domein verdunt: waar moet de overheid zich mee
bezighouden en waarmee niet.
vb roken verbieden in auto waar kinderen bij in zitten = beschermen vs
inperken vrijheid
,2. machtsuitoefening
2.1 wat is macht
=> Bindende regels kunnen uitvaardigen = politieke regelgeving functioneert alleen
wanneer ze wordt opgelegd aan het volk.
gevolg van niet-naleving: sancties, dwangmiddelen burgerlijke
ongehoorzaamheid
We volgen regels zonder na te denken, we hebben ze geïnternaliseerd: vb
gordel, rechts rijden…
=> Regels opleggen en afdwingen dmv machtsuitoefening.
2.2 Burgerlijke ongehoorzaamheid
=> Publieke, niet-gewelddadige en bewuste daad die ingaat tegen de wet en die tot doel
heeft een wijziging in beleid of wetgeving te realiseren:
-In de vorm van protest (= op actieve manier laten merken dat we het ergens niet
eens mee zijn)
-op een vreedzame manier (= geen geweld)
- En aanvaarden vd gevolgen die hangen aan niet naleving van de bindende
regels. (grijze-zone)
-Woord werd eerst gebruikt in de VS door Thoreau: geen belastingen willen betalen voor
de oorlog.
-Ze aanvaarden de wet wel maar tegelijk zijn er belangrijke morele principes die hen
dwingen de wet te overtreden. Wat die morele principes zijn kunnen veranderen
doorheen de tijd. Bv nu milieu belangrijk
2.3 macht versus gezag
=> Wanneer burgers zich bijna geen vragen stellen bij de machtsuitoefening = gezag
Weber: -Macht = wil opleggen en aan anderen en afdwingen indien ze het niet eens
zouden zijn.
-Gezag = machtsuitoefening die aanvaard wordt = legitiem
=> 3 vormen van gezag:
-traditioneel gezag (=de koning, gehoorzamen wat hij zegt door de
traditie/gewoonte die achter
de persoon zit
-Charismatisch gezag (=Bart de Wever; Latijnse uitspraken = mensen
bewonderen zijn visie)
-Rationeel-legalistisch gezag (=respect voor de regels: men aanvaard de
regels die er bestaan
rond verkiezingen waardoor men ook uitspraken vd partijen aanvaard die
verkozen worden.
Scharpf: 3 types die zorgen voor democratische legitimiteit bij machtsuitoefening uit rat-
leg gezag
-input legitimiteit: gaat over participatie vd burger bij politieke beleid via
verkiezingen
-throughput leg: kwaliteit (openheid, eerlijkheid, deugdelijkheid) van
besluitvormingsproces.
Burgers moeten het gevoel hebben dat er goede en afgewogen beslissingen
worden genomen.
-output: is het beleid probleemoplossend, geen perverse effecten….
, 2.4 macht omdenken
Lukes: 3 faces of power:
-beslissen en bevelen = de directe zichtbare machtsuitoefening (Marx en Weber:
zichtbare)
-met sancties en dwangmiddelen de naleving van macht afdwingen
-vb maximum snelheid auto anders boete
-Agenda-setting = welke thema’s komen nooit aan bod en welke altijd (Baratz en
Bachrach: onzichtbare)
-pos: aandacht voor aantal creëren voor bepaalde thema’s
-neg: Bepaalde thema’s die worden tegengehouden en zijn (bijna) nooit onderwerp
van debat
-vb koppels vs alleenstaanden / reguleren luchtverontreiniging vs vrijwaren
werkgelegenheid
maar moet niet altijd in politiek zijn: ook bv burgers van straat die vinden dat er
te snel gereden
wordt, kan opgepikt worden door krant en dwingt daardoor beetje
gemeenteraad om in te grijpen
-ideologische hegemonie = Bestaan orde waarin we ons bevinden zien we als
vanzelfsprekend
-Er worden hierrond geen kritiek gegeven.
-Onzichtbaar: er wordt bepaald wat er gedacht moet worden
-We stellen ons bijna nooit vragen bij kapitalisme.
Sen: ongelijkheid = macht waardoor mensen niet al hun menselijke capaciteiten kunnen
ontwikkelen
Het is dus ook een soort van machtsuitoefening
bv samenleving waarin bepaalde groepen geen gelijke toegang hebben tot
arbeidsmarkt
= geen volledige vrijheid
2.5 macht meten
Dahl over macht: het is het feit dat een persoon ervoor kan zorgen dat een ander een
handeling stelt die hij normaal niet zou stellen. De mogelijkheid tot het af te dwingen
volstaat, het hoeft niet echt te gebeuren.
Veel machtsuitoefening = onzichtbaar: -anticipatie op gevolgen v. acties (ik wil geen
boete = juist rijden)
-agendasetting en ideologische hegemonie.
Macht is ook wisselwerking (machtsstrijd tussen actoren):
-causaliteit van macht moeilijk vast te stellen (waarom sommige thema’s geen
agenda-setting)
-Macht bij 1 actor = problematisch
Moeilijk om te onderzoeken wie er allemaal macht heeft: welke macht heeft bv een
nieuwsanker dat onderzoek van wetenschapper over politiek thema bespreekt.
2.6 macht van de staat
Proces van staatsvorming: natiestaat is doorheen de tijd gegroeid, steeds grotere greep
op dagelijks leven.
Verschillende stappen in dit proces:
1. De staat beschikt over een Steeds grotere concentratie van machtsmiddelen
(geld) ten
