Volledige samenvatting Sociale Psychologie 24-25

SOCIALE
PSYCHOLOGIE

,Inhoudsopgave
H1: Inleiding ..................................................................................................................................................... 7

De mens is een sociaal dier ................................................................................................................................. 7

Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines ........................................................................................ 7
Definitie van sociale psychologie ................................................................................................................... 7
De kracht van de situatie ................................................................................................................................ 7
Sociale psychologie en verwante disciplines .................................................................................................. 8
Andere psychologische domeinen ................................................................................................................. 8
Sociale psychologie en mensenkennis ........................................................................................................... 9

De geschiedenis van de sociale psychologie ..................................................................................................... 10
De beginjaren van de sociale psychologie (1880-1935) ............................................................................... 10
De jaren van bevestiging (1936-1960).......................................................................................................... 10
Groei en debat (1960-1975) ......................................................................................................................... 11
Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (1975-heden) ........................................................................... 12

Sociale psychologie in de 21ste eeuw ................................................................................................................. 12
Hersenonderzoek ......................................................................................................................................... 12
Het internet .................................................................................................................................................. 12
Sociaal-culturele perspectieven ................................................................................................................... 12
Open wetenschap......................................................................................................................................... 13

H2: Onderzoeksmethoden ............................................................................................................................. 14

De ontwikkeling van hypothesen ...................................................................................................................... 14
Een goed idee ............................................................................................................................................... 14
Opzoeken van psychologische literatuur ..................................................................................................... 14

Het operationaliseren van variabelen ............................................................................................................... 14
Zelfbeschrijving ............................................................................................................................................ 15
Gedragsobservatie ....................................................................................................................................... 15

Ideeën testen: onderzoeksplannen ................................................................................................................... 16
Beschrijvend onderzoek ............................................................................................................................... 16
Correlationeel onderzoek: de relatie tussen variabelen .............................................................................. 16
Voor- en nadelen van correlationeel onderzoek ..................................................................................... 17
Experimenten: manipuleren van de situatie ................................................................................................ 17
Hoofdeffecten en interacties ................................................................................................................... 18
Statistische significantie ........................................................................................................................... 18
Interne en externe validiteit .................................................................................................................... 18

Ethiek en waarden in de sociale psychologie .................................................................................................... 18
Geïnformeerde toestemming ....................................................................................................................... 18
Debriefing ..................................................................................................................................................... 19
Waarden en wetenschap ............................................................................................................................. 19

H4: Sociale perceptie ...................................................................................................................................... 20

Het ruwe materiaal van de eerste indruk ......................................................................................................... 20
De waarnemer .............................................................................................................................................. 20


1

, Het uiterlijk ................................................................................................................................................... 20
Situaties ........................................................................................................................................................ 21
Gedrag .......................................................................................................................................................... 22
Gelaatsuitdrukkingen ............................................................................................................................... 22
Ander non-verbaal gedrag ....................................................................................................................... 23
Waarheid van leugen onderscheiden ...................................................................................................... 23

Attributie: van elementen tot disposities .......................................................................................................... 24
Attributietheorieën ...................................................................................................................................... 24
De theorie van corresponderende gevolgtrekkingen – Jones en David ....................................................... 24
Kelley’s covariatietheorie ............................................................................................................................. 25
Attributievertekeningen ............................................................................................................................... 26
De fundamentele attributiefout .............................................................................................................. 26
De fundamentele attributiefout als een perceptueel fenomeen ............................................................ 27
Attributies als culturele constructies ....................................................................................................... 28
Cognitieve heuristieken ........................................................................................................................... 28
Motivatievertekeningen .......................................................................................................................... 29

Integratie: van disposities tot impressies.......................................................................................................... 29
Enkele basisbevindingen .............................................................................................................................. 29
Integratie van kenmerken in een globale impressie .................................................................................... 30
Afwijkingen van het gemiddelde model ....................................................................................................... 31
Disposities van de waarnemer ................................................................................................................. 31
Effecten van primeren ............................................................................................................................. 31
Eigenschappen van de doelpersoon ........................................................................................................ 31

Cofirmatievertekening: van impressies naar de realiteit .................................................................................. 32
Persistentie van opvattingen ........................................................................................................................ 32
Confirmatorische hypothesetoetsing ........................................................................................................... 33
De zelfvervullende voorspelling ................................................................................................................... 33

Slotwoord .......................................................................................................................................................... 35

H5: Sociale beïnvloeding ................................................................................................................................ 36

Automatische sociale beïnvloeding .................................................................................................................. 36

Conformiteit ...................................................................................................................................................... 37
De klassieke studies ...................................................................................................................................... 37
Waarom conformeert men? ........................................................................................................................ 38
Reden ....................................................................................................................................................... 38
Uitkomst................................................................................................................................................... 39
Meerderheidsinvloed ................................................................................................................................... 39
Groepsgrootte: de macht van de getallen ............................................................................................... 39
Een medestander in onenigheid .............................................................................................................. 40
Opvallendheid van de normen ................................................................................................................. 40
Effecten van geslacht en cultuur.............................................................................................................. 41
Geslachtseffect is afhankelijk van ........................................................................................................ 41
Culturele invloeden ............................................................................................................................. 41
Minderheidsinvloed ..................................................................................................................................... 41
De macht van de stijl ................................................................................................................................ 41



2

, Differentiële of unimodale procesmodellen ................................................................................................ 42

Instemmen ........................................................................................................................................................ 42
Redenen geven ............................................................................................................................................. 43
‘Stel je eens voor’ ......................................................................................................................................... 43
De wederkerigheidsnorm ............................................................................................................................. 43
Tweestappen instemmingstechnieken ......................................................................................................... 44
De voet tussen de deur ............................................................................................................................ 44
Zodra de bal aan het rollen is................................................................................................................... 45
De deur tegen de neus ............................................................................................................................. 45
Het is nog niet klaar, hoor! ...................................................................................................................... 46
Assertiviteit .................................................................................................................................................. 46

Gehoorzaamheid............................................................................................................................................... 46
Milgrams onderzoek: krachtlijnen van vernietigende gehoorzaamheid ...................................................... 47
Het gehoorzame individu ......................................................................................................................... 48
De autoriteit ............................................................................................................................................. 48
Het slachtoffer ......................................................................................................................................... 48
De procedure ........................................................................................................................................... 48
Milgram in de 21e eeuw ............................................................................................................................... 49
Verzet ........................................................................................................................................................... 49

Epiloog: gehoorzaamheid in ‘real life’ .............................................................................................................. 49
Perspectieven over de menselijke natuur .................................................................................................... 49

H10: Agressie ................................................................................................................................................. 51

H11: De sociaal-psychologische basis van groepen ......................................................................................... 52

Kenmerken van groepen ................................................................................................................................... 52
Basisfuncties van groepen ............................................................................................................................ 52
De groep als veilige haven ............................................................................................................................ 52
Groepsgrootte .............................................................................................................................................. 52
Groepsterritorium ........................................................................................................................................ 53

Groepsstructuur ................................................................................................................................................ 53
Normen en rollen ......................................................................................................................................... 54
De affectieve structuur van de groep ........................................................................................................... 55
De communicatiestructuur........................................................................................................................... 55
Groepssamenstelling en diversiteit .............................................................................................................. 56

Macht en leiderschap........................................................................................................................................ 56
Macht ........................................................................................................................................................... 56
Klassieke leiderschapsbenaderingen ............................................................................................................ 57
Dynamische modellen van leiderschap ........................................................................................................ 58
Toxisch leiderschap ...................................................................................................................................... 59
Beslissingen van de leider ............................................................................................................................ 59

De aanwezigheid van andere groepen ............................................................................................................. 60
Impact op groepsgedrag............................................................................................................................... 60
Impact op leiderschap .................................................................................................................................. 61
Conflictescalatie ........................................................................................................................................... 61



3

, Onvermogen tot complex denken en vertekende percepties ................................................................. 61

Slotwoord .......................................................................................................................................................... 62

H12: Groepsprestaties .................................................................................................................................... 63

Collectieve processen ........................................................................................................................................ 63
Sociale facilitatie: als anderen ons opwinden .............................................................................................. 63
Sociaal lijntrekken: als anderen ons helpen ................................................................................................. 64
Collectieve processen: een integratie .......................................................................................................... 65

Onenigheid en verschillende opinies ................................................................................................................. 66
Opiniedevianten ........................................................................................................................................... 66
Sociale beslissingsschema’s: naar de essentie van groepsbeïnvloeding ...................................................... 67
Groepspolarisatie: de weg naar extreme posities ........................................................................................ 67

Prestaties in kleine, taakgerichte groepen........................................................................................................ 68
Groepsprestatie: het combineren van individuele bijdragen ....................................................................... 68
Brainstormen ................................................................................................................................................ 69
Vertekende steekproeftrekking: ideeën op tafel krijgen ............................................................................. 70
Groepsgeheugen: samen onthouden ........................................................................................................... 71
Heuristieken ................................................................................................................................................. 71
Strategieën die groepsefficiëntie verhogen ................................................................................................. 72

Groepsdenken: het perspectief verliezen .......................................................................................................... 72
Het groepsdenkenmodel .............................................................................................................................. 73
Empirische onderzoeken .............................................................................................................................. 73
Groepsdenken voorkomen ........................................................................................................................... 73

Slotwoord .......................................................................................................................................................... 74

H14: De diverse samenleving ......................................................................................................................... 75

Diversiteit .......................................................................................................................................................... 75
Is diversiteit wel het probleem? ................................................................................................................... 75
Hypersegregatie ........................................................................................................................................... 76

Interetnisch contact .......................................................................................................................................... 76
Contacthypothese ........................................................................................................................................ 76
Schooldesegregatie in de VS: een grootschalig contactexperiment ............................................................ 77
Langdurig contact en vriendschappen ......................................................................................................... 78
Cognitieve en affectieve gevolgen ............................................................................................................... 78
Cognitieve gevolgen ................................................................................................................................. 78
Affectieve gevolgen van het contact........................................................................................................ 80
Diversiteit en contact: de twee zijden van het verhaal ................................................................................ 80

Probleem met inter-etnisch contact ................................................................................................................. 80
Spontaan opzoeken ...................................................................................................................................... 80
Contactervaringen ........................................................................................................................................ 81
Sollicitatiesetting .......................................................................................................................................... 81
Na het contact .............................................................................................................................................. 82
Multiculturalisme: de goede benadering? ................................................................................................... 82
Multiculturalisme of assimilatie? ............................................................................................................. 83



4

, Samenleven: puzzelklas en affirmatieve actie .................................................................................................. 83
De ideale school ........................................................................................................................................... 83
Positieve actie: harde en zachte maatregelen ............................................................................................. 84
Aanvaarding van positieve actie door meerderheidsleden .......................................................................... 84
Tegenstanders van positieve actie ............................................................................................................... 84
Psychologie van voorkeursbehandeling (quota’s) ........................................................................................ 85

Effecten van goedbedoelde maatregelen, media en wetten & regels .............................................................. 86
Educatie ........................................................................................................................................................ 86
Media ........................................................................................................................................................... 86
Wetten en regels .......................................................................................................................................... 87
Invloed van omgeving en sociale normen .................................................................................................... 87

H15: Duurzaamheid........................................................................................................................................ 88

Eigenbelang of rekening houden met anderen? ............................................................................................... 88
Het gevangenendilemma ............................................................................................................................. 88
Middelendilemma’s ...................................................................................................................................... 89
Gereduceerde dilemma’s ............................................................................................................................. 90
Individuele verschillen in prosociale oriëntatie en vertrouwen ................................................................... 91
Sociale dilemma’s oplossen.......................................................................................................................... 92

Ecologisch handelen ......................................................................................................................................... 94
Psychische barrières ..................................................................................................................................... 94
Gedrag aanpassen ........................................................................................................................................ 95
Overtuigingen en gedrag.......................................................................................................................... 95
Gedrag met weinig versus veel impact .................................................................................................... 95
Gewoontegedrag ..................................................................................................................................... 96
Verbruik beperken en kiezen voor efficiënte oplossingen....................................................................... 96
Interventies .................................................................................................................................................. 96

Conflicten oplossen ........................................................................................................................................... 97
Het bevorderen van coöperatie ................................................................................................................... 97
Graduele wederzijdse initiatieven voor spanningsvermindering (GWIS) ................................................ 98
Onderhandelen ............................................................................................................................................ 98
De efficiënte onderhandelaar .................................................................................................................. 99
Communicatie .......................................................................................................................................... 99
Mediatie en arbitrage ............................................................................................................................ 100

Hebben of zijn ................................................................................................................................................. 100
Geld en materieel bezit .............................................................................................................................. 101
Betekenisvolle relaties ............................................................................................................................... 101

H16: De rechterlijke wereld .......................................................................................................................... 103

De selectie van de jury .................................................................................................................................... 103
De ondervraging van kandidaat-juryleden ................................................................................................. 103
De wetenschappelijke selectie van de jury ................................................................................................ 104

Het proces ....................................................................................................................................................... 104
Bekentenissen ............................................................................................................................................ 104
Politieverhoor ........................................................................................................................................ 104



5

, Valse bekentenissen .............................................................................................................................. 105
Bekentenissen en de jury ....................................................................................................................... 106
De polygraaf ............................................................................................................................................... 107
Getuigenissen ............................................................................................................................................. 108
Acquisitie................................................................................................................................................ 108
Opslag .................................................................................................................................................... 109
Herinnering ............................................................................................................................................ 109
Getuigenissen van kinderen ................................................................................................................... 110
Getuigenissen in de rechtszaal............................................................................................................... 111
De getuigendeskundige.......................................................................................................................... 112
Niet-toegelaten bewijsmateriaal ................................................................................................................ 112
Publiciteit voor het proces ..................................................................................................................... 112
Ontoelaatbaar materiaal ........................................................................................................................ 113

De beraadslaging door de jury ........................................................................................................................ 114
De groepsdynamica van beraadslaging ...................................................................................................... 114
De grootte van de jury................................................................................................................................ 115
De meerderheid beslist .............................................................................................................................. 115

Het straftoemetingsproces ............................................................................................................................. 115
Straftheorieën ............................................................................................................................................ 116
Retributivisme ........................................................................................................................................ 116
Utilitarisme............................................................................................................................................. 116
De rechterlijke persoonlijkheid .................................................................................................................. 117
Gerechtigheid ............................................................................................................................................. 117




6

, H1: Inleiding
De mens is een sociaal dier
- Allereerste boek van sociale psychologie = ‘social animal’ = iemand die heel de tijd bezig is met
het analyseren van sociaal gedrag
- We observeren anderen, analyseren hun gedrag en proberen te voorspellen hoe iemand zich zal
gedragen → we zijn verzot op nadenken over
- We hebben een grote interesse in anderen: we proberen continu het gedrag van anderen te
begrippen
o Ook in de media
- Sociale context oefent een sterke invloed uit op het gedrag

Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
Definitie van sociale psychologie
“Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens,
motivaties en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en hoe
wij zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen”
→ Bevat 3 kernelementen
- Wetenschappelijke studie
o Gaat over systematisch onderzoeken/observeren/analyseren
o Bedoeling: paketten kennis creëren om door te geven aan een andere
- Gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen
o Al die dingen moeten bekeken worden
o In psychologie heel beperkende kamers
- Anderen
o Dit woord maakt de sociale psychologie typisch sociaal
▪ Sociaal: brede betekenis in psychologie
• De sociale invloed van anderen op het individueel functioneren
▪ Ook niet-sociale factoren hebben een impact op de gedachten, gevoelens,
motivaties…
• Vb hitte maakt mensen agressiever
o Sociale aspect situeert zich hier in het gedrag: mensen die
agressief zijn, kjnnen anderen pijn doen
▪ Ook niet-sociale objecten worden bestudeerd
• = attitudes over objecten, deze worden beïnvloed door sociale factoren
o Vb wanneer een beroemdheid een bepaald product promoot,
stijgt de verkoop ervan

De kracht van de situatie
➔ We laten ons op continue wijze beïnvloeden door onze sociale omgeving



7

,- Experiment: presidentsverkiezingen Reagan vs Mondale
o Reagan heeft verkiezingen gewonnen → vraag: was het door zijn humor?
o Onderzoek: filmpje tonen waarin zijn humor tot uitdrukking komt → beoordeling
▪ Met oneliners en reactie: +- 60%
▪ Zonder onelinders maar met reactie: +- 60%
▪ Met oneliners zonder reactie: serieuze daling in beoordeling (+- 40%)
o Resultaat: de oneliners hebben Reagan niet gered, het is de reactie van anderen dat de
grootste invloed speelde
- Experiment: Bennington College study (door Newcomb)
o Onderzoek in meisjescollege: er was nogal progressieve wind in de school terwijl de
studentes uit conservatieve milieus kwamen. Newcomb mat de ideologische houdingen
van de studentes (na 1 jaar, 2 jaar…) en constateerden dat ze almaar meer progressiever
werden
o Resultaat: hoe langer men op die school zat, hoe linkser ze werden
o Ook op lange termijn (tussen de 20 en 40 jaar) zag hij dat de meisjes nog steeds
progressiever waren
▪ Hogeschooljaren = “beïnvloedbare jaren”
o Mogelijke verklaring: hoger onderwijs biedt een scala aan ervaringen aan die mensen van
de kerktoren minder hebben
▪ Vb er wordt meer autonomie en zelfstandigheid geëist van de studenten
▪ Ook de vrijheid, weg van huis zorgt dat een nieuwe wereld opent

Sociale psychologie en verwante disciplines
Sociologie: studie van een groep ( psychologie: studie van een individu)
- Studie van groepsfactoren: sociaal-economische status, nationaliteit, etnische achtergrond
- Verschil met sociale psychologie: SP maakt meer gebruik van experimenten
- Tegenwoordig: tendens om beide disciplines te combineren = multilevel analyse
o Nagaan of de verbanden tussen variabelen op individuele niveau mee bepaald worden
door variabelen gemeten op collectieve niveau
Persoonlijkheidspsychologie
- Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen
o Vb ‘is deze persoon vriendelijk?’
o  sociale psychologie: proberen te begrijpen hoe situaties een impact hebben op
personen ondanks hun verschillende persoonlijkheden (studie van cross-situationele
stabiliteit binnen situaties)
▪ Vb ‘vertonen personen over het algemeen slecht gedrag in de context van een
gevangenis?’
- Interactionisme = stroming die de nadruk legt op het feit dat er een dynamische wisselwerking is
tussen de individuele verschillen en de situatie, waarbij uitingen van individuele verschillen
afhankelijk zijn van de situatie


Andere psychologische domeinen


8

, Klinische psychologie
- Klinische psycholoog probeert personen met psychische problemen of stoornissen te begrijpen
- Het effect van verschillende therapieën voor reductie van vooroordelen bij antisociale personen
- Gaat over menselijk lijden en wat daarmee aan te vatten
- KP en SP vullen elkaar aan: vb proberen beiden te onderzoekekn hoe personen in sociale
situaties met angst en stress omgaan
Persoonlijkheidspsychologie
- Bestudeert mentale processen die betrekking hebben op informatieverwerking, zoals leren,
onthouden en redeneren
- Constructie van en vragenlijst om mannen met sterke vooroordelen te identificeren
- Gaat over informatieverwerking
Cognitieve psychologie
- Bestuderen de mens in relatie tot zijn werk en zijn (werk)organisatie
- Manipuleer blootstelling aan een lid van een sociale categorie en registreer automatische
gedachten
- Gaat over informatieverwerking
Sociale psychologie
- Manipuleer diverse soorten contact tussen allochtonen en autochtonen en registreer het effect
op vooroordelen

Sociale psychologie en mensenkennis
- Mensenkennis = ideeën over sociaal gedrag en sociale relaties die door vele anderen gedeeld
worden
o Steunt niet op empirische toetsing
- Wetenschappelijke kennis kan gelijk zijn aan mensenkennis of afwijken
- Experiment
o Als je kinderen beloont voor iets wat ze graag doen, dan zullen we verwachten dat ze die
activiteit naderhand vaker zullen uitvoeren: maar zullen zij door die beloning de activiteit
meer doen?
▪ Meer 22,7 %
▪ Evenveel 61,2 % → dit is het antwoord dat overeen komt met mensenkennis
klopt niet.
▪ Minder 16,1 % → soms klopt mensenkennis, soms niet: overjustificatie =
kleur ik nu graag omdat ik graag kleur of omdat ik een beloning krijg, men
twijfelt aan de eigen oprechte interesse.
• MAAR in werkelijkheid zullen ze die activiteit minder doen
- Experiment
o Het herhaaldelijk zien van een persoon, een schilderij, een gebouw zal je waardering
ervoor…
▪ Verhogen 63,1 % mensenkennis stemt overeen met de wetenschappelijke
kennis
▪ Niet wijzigen



9