Geschiedenis
Hs. 6 De tijd van de regenten en vorsten 3
6.1 Een wereldeconomie 3
6.2 De gouden eeuw van Nederland 4
6.3 Het absolutisme 5
6.4 De wetenschappelijke revolutie 6
Hs. 7 De tijd van pruiken en revoluties 7
7.1 De verlichting 7
7.2 Het ancien régime 9
7.3 De democratische revolutie 9
7.4 Kolonialisme en slavernij 11
Hs. 8 De tijd van de burgers en stoommachines 12
8.1 De industriële revolutie 12
8.2 Politiek-maatschappelijke stromingen 14
8.3 Democratisering 15
8.4 De emancipatiebewegingen 16
8.5 De sociale kwestie 17
8.6 Het moderne imperialisme 19
Hs. 9 De tijd van de wereldoorlogen 21
9.1 De Eerste Wereldoorlog 21
9.2 De economische wereldcrisis 22
9.3 De totalitaire systemen 24
9.4 Propaganda en communicatie 25
9.5 De Tweede Wereldoorlog 26
9.6 De Holocaust 27
9.7 De bezetting van Nederland 28
9.8 Verzet tegen het kolonialisme 29
Hs. 10 De tijd van de televisie en computer 31
10.1 Dekolonisatie 31
10.2 De Koude Oorlog 32
10.3 Welvaart en cultuur 36
10.4 Eenheid en verdeeldheid in Europa 37
10.5 Pluriforme en multiculturele samenlevingen 39
10.6 Naar de wereld van nu 40
, Tijdvak Periode
1 De jagers en boeren (tot 3000 v.c.) Prehistorie
2 De Grieken en Romeinen (300 v.c. tot 500 n.c) Oudheid
3 De monniken en ridders (500 tot 1000) Vroege middeleeuwen
4 De steden en staten (1000 tot 1500) Late middeleeuwen
5 Ontdekkers en hervormers (1500 tot 1600) Vroegmoderne tijd (Nieuwe middeleeuwen)
6 Regenten en vorsten (1600 tot 1700) Vroegmoderne tijd (De gouden eeuw)
7 Pruiken en revoluties (1700 tot 1800) Vroegmoderne tijd
8 De burgers en stoommachines (1800 tot 1900) Moderne tijd
9 De wereldoorlogen Moderne tijd
10 Televisie en computer Moderne tijd
6 Tijd van regenten en vorsten (1600-1700)
6a het streven van vorsten naar absolute macht
In de 17e eeuw streden Europese vorsten met hun onderdanen om de verdeling van de macht. Veel vorsten
streefden naar absolute macht. In Frankrijk ontstond een absolute monarchie, terwijl Engeland een
constitutionele monarchie werd.
6b de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een van de weinige republieken in Europa. De
Republiek bestond uit zeven zelfstandige gewesten en later veroverde gebieden, die door de Staten-
Generaal werden bestuurd. Naar buiten toe trad de Republiek op als eenheid. De macht was in handen van
regenten, die voor een groot deel werden benoemd uit de rijke stedelijke burgerij. De 17e eeuw was voor
Nederland een gouden eeuw, een tijd van grote economische voorspoed en bloei van kunst en wetenschap.
6c wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
In de 17e eeuw kwam het handelskapitalisme tot bloei en ontstonden wereldwijde handelsnetwerken. In de
groeiende wereldeconomie speelde de Verenigde Oost-Indische Compagnie een hoofdrol. De
West-Indische Compagnie was actief in gebieden rond de Atlantische Oceaan.
6d de wetenschappelijke revolutie
In de 17e eeuw leidde een nieuwe onderzoekende houding tot de wetenschappelijke revolutie. In de exacte
wetenschappen kwamen theorieën en wetten tot stand op grond van redeneren, waarnemen en
,experimenteren. Bij de Europese expansie en in oorlogvoering werden veel nieuwe ontdekkingen en
uitvindingen toegepast.
7 Tijd van pruiken en revoluties (1700-1800)
7a rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
De wetenschappelijke revolutie in westerse landen leidde in de 18e eeuw tot groot optimisme over de
mogelijkheid om met behulp van het verstand alles te begrijpen en te verbeteren. Verlichte denkers
ontwikkelden nieuwe, vaak revolutionaire ideeën op het terrein van godsdienst, politiek, economie en
samenleving.
7b voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse
verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)
De uit de middeleeuwen stammende standenmaatschappij bleef in Europese landen bestaan tot het einde
van de 18e eeuw. In een aantal landen hielden koningen vast aan het absoluut koningschap.Onder invloed
van de verlichting voerden vorsten in andere landen hervormingen door.
7c uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de
daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
Vanaf de 16e eeuw vergrootten Europeanen hun kolonies in Amerika en legden ze er plantages aan die
produceerden voor de Europese markt. Voor het zware plantagewerk haalden ze miljoenen zwarte slaven
uit Afrika. Door de verlichting ontstond in westerse landen discussie hierover. Eind 18e eeuw ontstond een
beweging tegen slavernij die ervoor zorgde dat westerse landen de slavenhandelaar slavernij in de 19e
eeuw stap voor stap afschaften.
7d de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,
grondrechten en staatsburgerschap
Onder invloed van de verlichting vonden aan het eind van de 18e eeuw democratische revoluties plaats in
westerse landen, waarbij de oude privileges werden afgeschaft. De Amerikaanse Revolutie begon toen de
dertien Engels kolonies in Noord-Amerika zich in 1776 losmaakten van Engeland en een democratische
republiek stichtten: de Verenigde Staten van Amerika. De Franse Revolutie begon in 1789 toen het Franse
volk in opstand kwam. Frankrijk werd een constitutionele monarchie en later een republiek. Na het
mislukken van de democratie vestigde Napoleon in 1799 de alleenheerschappij. In Nederland begon in 1786
een opstand van democratische patriotten, maar deze werd na een jaar neergeslagen. In 1795 begon de
Bataafse Revolutie, waardoor Nederland een eenheidsstaat werd met een democratische grondwet.
8 Tijd van burgers en stoommachines (1800-1900)
8a de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële
samenleving
Omstreeks 1800 begin in Groot-Brittannië de industriële revolutie, een ingrijpende maar geleidelijke
verandering van de nijverheid die sneller, grootschaliger en goedkoper ging produceren. Door verbeterde
landbouwmethodes konden minder boeren meer voedsel produceren. Door de technologische vooruitgang
werden ook de vervoersmogelijkheden ingrijpend verbeterd. Er ontstond een industriële samenleving,
, waarin meer dan de helft van de bevolking in de steden woonde en waarin industrie en diensten de
belangrijkste beroepssectoren werden. De industrialisatie verspreidde zich in de tweede helft van de 19e
eeuw naar andere Europese landen, de VS en Japan en in de 20e eeuw naar de rest van de wereld.
8b discussies over de ‘sociale kwestie’
De industrialisatie leidde tot het ontstaan van de sociale kwestie: de slechte werk- en leefomstandigheden
van de arbeiders. In het maatschappelijk debat hierover kwamen verschillende opvattingen over oorzaken
en mogelijke oplossingen naar voren, variërend van niets doen tot ingrijpen door de overheid. Arbeiders
richtten vakbonden op om gezamenlijk met werkgevers te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden.
8c de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie
Door de industriële revolutie hadden de Europese landen grote behoefte aan grondstoffen en
afzetmarkten en waren ze militair superieur. In de 19e eeuw veroverden ze grote gebieden in Afrika en Azië
waar ze kolonies stichtten. Ook het Chinese keizerrijk verloor een deel van zijn onafhankelijkheid aan
koloniale mogendheden.
8d de opkomst van emancipatiebewegingen
In de tweede helft van de 19e eeuw kwamen het confessionalisme en het feminisme op. Het waren
emancipatiebewegingen die een eind wilden maken aan de achterstelling van hun aanhangers:
katholieken, protestanten en vrouwen. Belangrijke resultaten van deze bewegingen waren de invoering van
gelijke financiering van openbare en bijzondere scholen in 1917 en van het algemeen vrouwenkiesrecht in
1919.
8e voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het
politieke proces
In de 19e eeuw nam bijna overal in Europa de volksinvloed toe, maar in sommige landen ging
democratisering veel verder dan in andere. In Groot-Brittannië en Nederland slaagde de democratisering;
in Duitsland mislukte deze. Vanaf 1815 had Nederland een constitutionele monarchie. In 1848 kwam er een
parlementair stelsel, waarna het beperkte mannenkiesrecht instappen werd uitgebreid tot de invoering
van algemeen mannenkiesrecht in 1917. Met de invoering van algemeen vrouwenkiesrecht in 1919 werd
Nederland een parlementaire democratie.
8f de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme,
confessionalisme en feminisme
Vanaf 1815 ontstonden politieke stromingen als het liberalisme, nationalisme en socialisme, die zich
verzetten tegen de conservatieve monarchieën. Door de opkomst van de burgerij en de arbeidersklasse
groeide hun invloed.
9 Tijd van de wereldoorlogen (1900-1950)
9a de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
Door de verbeterde communicatiemiddelen in de industriële samenleving kwamen in het begin van de 20e
eeuw massapropaganda en massaorganisaties tot ontwikkeling. In de totalitaire staten was de propaganda
alomtegenwoordig en moest iedereen lid worden van massaorganisaties.
Hs. 6 De tijd van de regenten en vorsten 3
6.1 Een wereldeconomie 3
6.2 De gouden eeuw van Nederland 4
6.3 Het absolutisme 5
6.4 De wetenschappelijke revolutie 6
Hs. 7 De tijd van pruiken en revoluties 7
7.1 De verlichting 7
7.2 Het ancien régime 9
7.3 De democratische revolutie 9
7.4 Kolonialisme en slavernij 11
Hs. 8 De tijd van de burgers en stoommachines 12
8.1 De industriële revolutie 12
8.2 Politiek-maatschappelijke stromingen 14
8.3 Democratisering 15
8.4 De emancipatiebewegingen 16
8.5 De sociale kwestie 17
8.6 Het moderne imperialisme 19
Hs. 9 De tijd van de wereldoorlogen 21
9.1 De Eerste Wereldoorlog 21
9.2 De economische wereldcrisis 22
9.3 De totalitaire systemen 24
9.4 Propaganda en communicatie 25
9.5 De Tweede Wereldoorlog 26
9.6 De Holocaust 27
9.7 De bezetting van Nederland 28
9.8 Verzet tegen het kolonialisme 29
Hs. 10 De tijd van de televisie en computer 31
10.1 Dekolonisatie 31
10.2 De Koude Oorlog 32
10.3 Welvaart en cultuur 36
10.4 Eenheid en verdeeldheid in Europa 37
10.5 Pluriforme en multiculturele samenlevingen 39
10.6 Naar de wereld van nu 40
, Tijdvak Periode
1 De jagers en boeren (tot 3000 v.c.) Prehistorie
2 De Grieken en Romeinen (300 v.c. tot 500 n.c) Oudheid
3 De monniken en ridders (500 tot 1000) Vroege middeleeuwen
4 De steden en staten (1000 tot 1500) Late middeleeuwen
5 Ontdekkers en hervormers (1500 tot 1600) Vroegmoderne tijd (Nieuwe middeleeuwen)
6 Regenten en vorsten (1600 tot 1700) Vroegmoderne tijd (De gouden eeuw)
7 Pruiken en revoluties (1700 tot 1800) Vroegmoderne tijd
8 De burgers en stoommachines (1800 tot 1900) Moderne tijd
9 De wereldoorlogen Moderne tijd
10 Televisie en computer Moderne tijd
6 Tijd van regenten en vorsten (1600-1700)
6a het streven van vorsten naar absolute macht
In de 17e eeuw streden Europese vorsten met hun onderdanen om de verdeling van de macht. Veel vorsten
streefden naar absolute macht. In Frankrijk ontstond een absolute monarchie, terwijl Engeland een
constitutionele monarchie werd.
6b de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een van de weinige republieken in Europa. De
Republiek bestond uit zeven zelfstandige gewesten en later veroverde gebieden, die door de Staten-
Generaal werden bestuurd. Naar buiten toe trad de Republiek op als eenheid. De macht was in handen van
regenten, die voor een groot deel werden benoemd uit de rijke stedelijke burgerij. De 17e eeuw was voor
Nederland een gouden eeuw, een tijd van grote economische voorspoed en bloei van kunst en wetenschap.
6c wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
In de 17e eeuw kwam het handelskapitalisme tot bloei en ontstonden wereldwijde handelsnetwerken. In de
groeiende wereldeconomie speelde de Verenigde Oost-Indische Compagnie een hoofdrol. De
West-Indische Compagnie was actief in gebieden rond de Atlantische Oceaan.
6d de wetenschappelijke revolutie
In de 17e eeuw leidde een nieuwe onderzoekende houding tot de wetenschappelijke revolutie. In de exacte
wetenschappen kwamen theorieën en wetten tot stand op grond van redeneren, waarnemen en
,experimenteren. Bij de Europese expansie en in oorlogvoering werden veel nieuwe ontdekkingen en
uitvindingen toegepast.
7 Tijd van pruiken en revoluties (1700-1800)
7a rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
De wetenschappelijke revolutie in westerse landen leidde in de 18e eeuw tot groot optimisme over de
mogelijkheid om met behulp van het verstand alles te begrijpen en te verbeteren. Verlichte denkers
ontwikkelden nieuwe, vaak revolutionaire ideeën op het terrein van godsdienst, politiek, economie en
samenleving.
7b voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse
verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)
De uit de middeleeuwen stammende standenmaatschappij bleef in Europese landen bestaan tot het einde
van de 18e eeuw. In een aantal landen hielden koningen vast aan het absoluut koningschap.Onder invloed
van de verlichting voerden vorsten in andere landen hervormingen door.
7c uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de
daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme
Vanaf de 16e eeuw vergrootten Europeanen hun kolonies in Amerika en legden ze er plantages aan die
produceerden voor de Europese markt. Voor het zware plantagewerk haalden ze miljoenen zwarte slaven
uit Afrika. Door de verlichting ontstond in westerse landen discussie hierover. Eind 18e eeuw ontstond een
beweging tegen slavernij die ervoor zorgde dat westerse landen de slavenhandelaar slavernij in de 19e
eeuw stap voor stap afschaften.
7d de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,
grondrechten en staatsburgerschap
Onder invloed van de verlichting vonden aan het eind van de 18e eeuw democratische revoluties plaats in
westerse landen, waarbij de oude privileges werden afgeschaft. De Amerikaanse Revolutie begon toen de
dertien Engels kolonies in Noord-Amerika zich in 1776 losmaakten van Engeland en een democratische
republiek stichtten: de Verenigde Staten van Amerika. De Franse Revolutie begon in 1789 toen het Franse
volk in opstand kwam. Frankrijk werd een constitutionele monarchie en later een republiek. Na het
mislukken van de democratie vestigde Napoleon in 1799 de alleenheerschappij. In Nederland begon in 1786
een opstand van democratische patriotten, maar deze werd na een jaar neergeslagen. In 1795 begon de
Bataafse Revolutie, waardoor Nederland een eenheidsstaat werd met een democratische grondwet.
8 Tijd van burgers en stoommachines (1800-1900)
8a de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële
samenleving
Omstreeks 1800 begin in Groot-Brittannië de industriële revolutie, een ingrijpende maar geleidelijke
verandering van de nijverheid die sneller, grootschaliger en goedkoper ging produceren. Door verbeterde
landbouwmethodes konden minder boeren meer voedsel produceren. Door de technologische vooruitgang
werden ook de vervoersmogelijkheden ingrijpend verbeterd. Er ontstond een industriële samenleving,
, waarin meer dan de helft van de bevolking in de steden woonde en waarin industrie en diensten de
belangrijkste beroepssectoren werden. De industrialisatie verspreidde zich in de tweede helft van de 19e
eeuw naar andere Europese landen, de VS en Japan en in de 20e eeuw naar de rest van de wereld.
8b discussies over de ‘sociale kwestie’
De industrialisatie leidde tot het ontstaan van de sociale kwestie: de slechte werk- en leefomstandigheden
van de arbeiders. In het maatschappelijk debat hierover kwamen verschillende opvattingen over oorzaken
en mogelijke oplossingen naar voren, variërend van niets doen tot ingrijpen door de overheid. Arbeiders
richtten vakbonden op om gezamenlijk met werkgevers te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden.
8c de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie
Door de industriële revolutie hadden de Europese landen grote behoefte aan grondstoffen en
afzetmarkten en waren ze militair superieur. In de 19e eeuw veroverden ze grote gebieden in Afrika en Azië
waar ze kolonies stichtten. Ook het Chinese keizerrijk verloor een deel van zijn onafhankelijkheid aan
koloniale mogendheden.
8d de opkomst van emancipatiebewegingen
In de tweede helft van de 19e eeuw kwamen het confessionalisme en het feminisme op. Het waren
emancipatiebewegingen die een eind wilden maken aan de achterstelling van hun aanhangers:
katholieken, protestanten en vrouwen. Belangrijke resultaten van deze bewegingen waren de invoering van
gelijke financiering van openbare en bijzondere scholen in 1917 en van het algemeen vrouwenkiesrecht in
1919.
8e voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het
politieke proces
In de 19e eeuw nam bijna overal in Europa de volksinvloed toe, maar in sommige landen ging
democratisering veel verder dan in andere. In Groot-Brittannië en Nederland slaagde de democratisering;
in Duitsland mislukte deze. Vanaf 1815 had Nederland een constitutionele monarchie. In 1848 kwam er een
parlementair stelsel, waarna het beperkte mannenkiesrecht instappen werd uitgebreid tot de invoering
van algemeen mannenkiesrecht in 1917. Met de invoering van algemeen vrouwenkiesrecht in 1919 werd
Nederland een parlementaire democratie.
8f de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme,
confessionalisme en feminisme
Vanaf 1815 ontstonden politieke stromingen als het liberalisme, nationalisme en socialisme, die zich
verzetten tegen de conservatieve monarchieën. Door de opkomst van de burgerij en de arbeidersklasse
groeide hun invloed.
9 Tijd van de wereldoorlogen (1900-1950)
9a de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
Door de verbeterde communicatiemiddelen in de industriële samenleving kwamen in het begin van de 20e
eeuw massapropaganda en massaorganisaties tot ontwikkeling. In de totalitaire staten was de propaganda
alomtegenwoordig en moest iedereen lid worden van massaorganisaties.
