Samenvatting psychologie schakeljaar gezondheidsbevordering

Psychologie
Les 1: Inleiding in de psychologie en methoden
Wat is psychologie?
Psychologie = wetenschap waarbij gedrag w bestudeerd:
- Niet: alles rond de geest (psyche), psycho-bla-bla, therapie v/d geest (klinisch psychologen)
- Wel: wetenschappelijke studie van gedrag (begrijpen) obv onderzoek  intuïtie
 Onderzoek = gedrag objectief bekijken
 Intuïtie = eigen interpretatie geven aan gedrag dat men observeert  misverstanden
- Kritisch & evidence based denken  wetenschappelijke argumenten
Basisidee = goede wetenschap vereist duidelijk gedefinieerde concepten
Gedrag = reactie op bepaalde stimulus (extern/intern):
 Open gedrag (= overt) = observeerbaar door anderen
 Gesloten gedrag (= covert) = gedachten, gevoelens, …  kan je enkel bij jezelf observeren
1) Beschrijven van gedrag = benoemen (patronen in) gedrag  welk? Hoe vaak?
2) Verklaring van gedrag = gedrag linken aan bepaalde oorzaak
Verklaring van gedrag
3 domeinen of niveaus (niet in conflict) 3 doelen
1) Omgevingsfactoren 1) Heuristisch nut = begrijpen van
2) Mentale processen = interne processen observaties (vereenvoudigen)
 verwachting, gedachte, idee, … 2) Predictief nut = gedrag voorspellen om
 Gebeurt in hersenen, maar kan niet zich voor te bereiden
gespecifieerd worden op 3) Impact nut = gedrag beïnvloeden & iets
neurologisch vlak bereiken bij de ander
3) Biologische processen = kan WEL
gespecifieerd kunnen worden op
neurologisch vlak
 Activiteit neuronen
 Intracellulaire activiteit (genen –
eiwitten – gedrag)
 Herbenoemen van gedrag ≠ verklaren  cirkelredenering
Onderzoek = gedrag observeren  verklaren (theorie)  voorspellen  beïnvloeden
 Inzicht in gedrag van anderen & jezelf, toepassen van inzicht + kritisch leren denken
Stromingen in de psychologie
Oudheid: gedrag verklaren door verwijzing nr Goden  dan opkomst wetenschap
Behaviorisme (Watson) Cognitieve psychologie
Focus = te observeren (overt) gedrag & Focus = mentale (cognitieve) processen
interactie met omgeving  Gedrag mentaal verklaren
 Operationele def = objectief meetbaar Geen concurrent v behaviorisme want:
 Systematische observatie & manipulatie - Gedrag te verklaren op 3 niveaus
Geen aandacht mentale processen (black box) & - Ook nog steeds biologisch niveau
enkel focus op overt gedrag
Later meer gesofisticeerd behaviorisme (overt)

,Wetenschappelijke methode:
Confirmatiebias = info zo interpreteren dat het eigen ideeën/theorieën bevestigt
 Cruciaal = wetenschappelijk onderzoek
Onderzoeksmethodes:
Literatuurstudie = reeds bestaande kennis opzoeken
Naturalistische observatie = systematische observatie v gedrag in natuurlijke context
 Vooral vr beschrijving gedrag
 Probleem: reactieve gedragingen = zich anders gedragen als men geobserveerd wordt
Vragenlijstenonderzoek = bevraging proefpersonen via vragenlijst (bv. opiniepeiling)
 Problemen: sociale wenselijkheid + representativiteit steekproef voor populatie
Interviews = bevraging proefpersonen via (gestructureerd) gesprek
 Probleem: vaak grote invloed interviewer
 Implicit bias = automatische (onbedoelde/onbewuste) vertekening gedrag (bv. huidskleur)
Gestandaardiseerde tests = taken/procedures voor meten v bepaald gedrag/vaardigheden
 Vaak gedrag meten ivm anderen via normscores of om cognitief construct te meten
Gevalstudies (case study) = gedetailleerd onderzoek over één persoon
 Soms ook zoeken naar veralgemeenbare principes + vooral kwalitatief onderzoek
Experiment = variabelen worden gemanipuleerd om te kijken naar effect op andere variabelen
Correlatie = lineaire samenhang tssn 2 variabelen
 Correlatiecoëfficiënt = samenvatting v/h verband tssn 2 variabelen = -1 < r < +1
 Positieve correlatie = 0-1 = 2 var variëren in zelfde richting
 Negatieve correlatie = -1-0 = 2 var variëren in tegengestelde richting
 Nulcorrelatie = 0 = geen lineaire samenhang
Voordeel experiment = causale verbanden blootleggen (interessanter) ≠ correlatie:
 Methode = manipuleren var die gedrag kan verklaren & meten veranderingen in gedrag
 Onafhankelijke variabele (OV) = var die wordt gemanipuleerd
 Afhankelijke variabele (AV) = var die wordt gemeten (is deze afhankelijk van de OV?)
 Probleem = storende variabelen (bv. meetmoment) die ook gedrag zouden kunnen verklaren:
 Verschillende condities: controle en manipulatie conditie  random toewijzing
 Andere beïnvloedende variabelen evenredig verdeeld (N voldoende groot!)
 Indien kleine N  alternatief = controlevariabelen ook meten
Kritische kijk op onderzoek:
Gedrag wordt bepaald door onze doelen  kritische kijk
1) Problemen met operationalisatie = var omzetten in te meten handelingen
2) Problemen met validiteit:
 Interne validiteit = is er effectief causale relatie tssn OV & AV?
(bv. echt geen verschillen in controlevariabele? Vertekening & sociale wenselijkheid?)
 Externe validiteit = veralgemeenbaarheid van resultaten buiten onderzoekssetting?
(bv. verschil labo & echte wereld)
3) Fouten of te kleine steekproef:
 Blijk van onderzoeksintegriteit?  betrouwbare onderzoeker? Transparant?

,Les 2: Waarneming
Perceptie/waarneming ≠ gewaarwording:
 Gewaarwording = sensatie = opname stimuli uit omgeving (bv. lichtgolven  retina)
 Vertaling van stimulatie in signalen richting hersenen (bv. licht  zenuwsignaal)
 Omzetten van signalen in geuren, klanken, beelden, … (bv. zenuwsignaal  ervaring)
 Maar wat staat er nu op dat beeld, geur, klank, …?
 Waarneming = perceptie = ervaren van specifieke stimulus in onze omgeving
 Interpreteren vd gewaarwording  idee v welke stimulus in onze omgeving is
Perceptie = covert gedrag  reactie op stimulus die enkel door mezelf geobserveerd kan worden
 Bestuderen via overt gedrag (rapportering)  niet perse perfect gelijk met coverte perceptie
 Bestuderen als determinant van gedrag
Verklaring via mentale processen:
Onderliggend mentaal proces = organiseren & interpreteren v gewaarwording:
Bottom-up processen Top-down processen
Starten bij zintuigen (beeld op retina) & Starten in hersengebieden (redenering) &
perceptie verder opbouwen via verwerking in perceptie verder opbouwen naar zintuigelijke
hersengebieden informatie toe
Bottom-up processen:
Marr stelde 3 fasen voor:
1) Primaire schets = randen detecteren in gewaarwording/beeld
 Hersenen berekenen overgangen helderheid die abrupt genoeg zijn om grens te vormen
 Hoe zijn randen georiënteerd? (horizontaal/verticaal)
 Welke helderheidsveranderingen belangrijk & welke niet?
2) Perceptuele organisatie = randen structureren tot groter geheel: wat hoort samen?
 Perceptuele groepering = gelijkheid, nabijheid, geslotenheid, goede voortzetting
 Figuren-achtergrondscheiding = belangrijke & achtergrondstimulus bepalen obv grootte,
omsingeling, kleur, …
 Tot nu toe 2D-respresentatie = kijkergerichte representatie
3) Patroon- & objectherkenning: ontbrekende elementen aanvullen:
 Template matching = geïsoleerde figuur vergelijken met templates in geheugen
MAAR grote variatie uiterlijk bep objecten + soms slechts deels zichtbaar
 Dus kenmerkenherkenning = figuren herkennen obv karakteristieke kenmerken
 Nu 3D-representatie = voorwerpgerichte representatie
Problemen met verklaring via bottom-up processen:
1) Overtuigingen in fase 2 & 3  alles gevormd vanuit ervaringen
 Zintuigen zelf weten niet wat bv. hond of huis is
 Perceptie obv vroege ervaringen, vertrouwdheid, context
 Omkeerbare figuren: 1 gewaarwording, toch 2 percepties  kan niet vanuit bottom-up
processen verklaard worden want zintuigen pikken maar 1 iets op
2) Signaal dat binnenkomt in hersenen is beperkt & verandert voortdurend
 Onvolledig signaal: blinde vlek zonder receptoren, oogbewegingen (3-4x/sec), knipperen,
enkel fovea levert gedetailleerde info  hersenen vullen ontbrekende info aan
 Beelden op retina = plat  vorming 3D wereld (breedte, hoogte, diepte)  eigen
interpretatie wereld obv overtuigingen
 Perceptuele constantie = perceptie vw blijven constant, ondanks wisselend retinale beeld
van vorm, grootte, lichtheid, kleur

,  Proximale stimulus = geheel fysische energie dat onze receptoren prikkelt
 Distale stimulus = voorwerp in buitenwereld dat fysische energie produceert
 Perc constantie = automatische perceptuele processen zodat perceptuele ervaring
meer verbonden is met distale dan met proximale stimulus


BESLUIT = waarneming niet enkel te verklaren via bottom-up
processen  hersenen vullen ontbrekende info constant aan
Top-down processen: PP theorie:
Predictive processing theorie = hersenen maken automatische voorspellingen
Kernprincipes:
1) Netwerk met overtuigingen (prior beliefs)
2) Voorspelling over omgeving
3) Interne voorstelling van omgeving, enkel obv voorspellingen
We zien enkel wat we voorspellen  kunnen we dan niet onverwachts waarnemen?
 Jawel: ook voorspelling over signaal zintuigen + signaal zintuigen  predictiefout
 Wegwerken door overtuigingen aan te passen
Kernprincipe = waarnemen start vanuit voorspellingen, maar we updaten deze bij predictiefouten
 Elk systeem gericht op reduceren van wanorde (entropie)  geen En-verspilling
 Door verwachte predictiefout te berekenen en te minimaliseren
 Ik bereken wat zou gebeuren met predictiefout als ik bep overtuigingen aanpas
 Ik pas overtuigingen aan waarbij predictiefout meest daalt
 2 belangrijke nuances:
 Lange termijn  belangrijke overtuigingen niet zomaar aangepast  goede ordening
systeem (consistentie > accuraatheid)
 Instellen bep precisie in voorspellingen  rekening houden met ruis  negeren van
informatie (niet elke voorspelling moet perfect zijn)
Voordelen Nadelen
- Niet telkens omgeving opnieuw - Fouten en gaten in perceptie
berekenen (bv. na knipperen)
- Perceptuele constantie
Conclusie = stappenplan voor perceptie:
1. Overtuigingen  voorspelling over omgeving (a)
2. (a)  voorspelling (met bep precisie) over zenuwsignaal (b)
3. Vergelijking (b) met zenuwsignaal  predictiefout (c)
4. Berekenen verwachte predictiefout bij aanpassen bep overtuigingen (entropiereductie)
5. Aanpassen v die overtuigingen die zorgt voor minste verwachte predictiefout op LT
6. We maken nieuwe voorspellingen & cyclus begint opnieuw
Heuristische waarde PP theorie:
- Perceptiebias = systematische vertekening in perceptie door eigen overtuigingen
 Consistentie groter bij perceptie in lijn met wat je wil  reduceren entropie
 Probleem = kan niet worden aangetoond
 Overtuigingen ≠ observeerbaar + we passen ze automatisch toe
 DUS nagaan door te kijken welke w toegepast in observeerbaar gedrag
- Interpretatiebias = systematische vertekening in richting overtuigingen bij interpreteren info
 Interpreteren wat je wilt horen, zien, …  consistentie (bv. ruzie, depressie, …)