Samenvatting J. van Os (2014)
1. Positie van de DSM: heden en verleden
DSM-5 is de internationale standaard voor psychiatrische diagnostiek, vaak gezien als
de “bijbel van de psychiatrie”. Het geeft richting aan de praktijk, beleid en zelfs hoe
patiënten en hun omgeving zichzelf benoemen.
Naast de DSM bestaat ook de ICD van de WHO, die minder invloedrijk is.
Historisch gezien ontstond de DSM uit de behoefte aan standaardisatie, omdat
diagnosen vroeger sterk verschilden tussen landen en zelfs tussen psychiaters binnen
één land.
De eerste versies waren sterk psychoanalytisch georiënteerd; vanaf DSM-III (1980)
kwam er een meer algoritmisch, niet-theoretisch systeem. Dit leidde tot een explosieve
groei van het aantal stoornissen.
Een probleem is dat veel diagnoses niet overeenkomen met natuurlijke ziekte-
entiteiten zoals in de somatische geneeskunde. Er is geen harde biologische basis
vastgesteld voor psychiatrische stoornissen.
2. Principes van psychiatrische diagnostiek
Diagnostiek moet niet draaien om labels of het onderscheid “normaal” vs. “niet
normaal”.
Belangrijkste doelen:
1. Zorgbehoefte bepalen: wat heeft de patiënt concreet nodig?
2. Persoonlijk en ecologisch aansluiten: het unieke levensverhaal en de context
van de patiënt zijn leidend.
3. Functioneel werken: kijken naar welke functies (geheugen, aandacht,
stressbestendigheid) verstoord zijn en daar interventies op richten.
De DSM is vooral nomothetisch (algemeen labelend), terwijl een idiografische
aanpak (gericht op unieke kenmerken van de patiënt) vaak nuttiger is.
Een transdiagnostische benadering (kijken naar functies die bij meerdere stoornissen
voorkomen) wint terrein.
3. Principes van behandeling in de GGZ
Twee benaderingen:
o Kwalitatief (herstelgericht): nadruk op zingeving, zelfmanagement,
empowerment, en het ontwikkelen van een levensverhaal.
o Kwantitatief (evidence-based): gebaseerd op DSM-classificaties, richtlijnen
en wetenschappelijk onderzoek (RCT’s).
Beide benaderingen staan vaak op gespannen voet. Richtlijnen zijn gebaseerd op
groepsgemiddelden, maar in de praktijk is de individuele variatie groot.
Medicatie (zoals antidepressiva) werkt vaak meer als “milde drugs” dan als gerichte
medicijnen voor een duidelijk gedefinieerde ziekte. Psychotherapie heeft vergelijkbare
beperkingen: effect is sterk afhankelijk van de therapeut en context.
Belangrijk probleem: behandelingen worden vaak langdurig toegepast zonder
voldoende bewijs voor de effecten op lange termijn.
Er is groeiende aandacht voor lifestyle-interventies (beweging, voeding, meditatie)
die breed effectief kunnen zijn, ongeacht diagnose.
, 👉 Kernboodschap:
De DSM heeft de psychiatrie structuur gegeven, maar is tekortgeschoten omdat het
categorieën suggereert die in werkelijkheid geen harde ziekten zijn. Psychiatrische
diagnostiek en behandeling zouden zich meer moeten richten op zorgbehoeften, persoonlijke
context en herstel, en minder op rigide labels.
“Diagnostiek vanuit het objectrelationele model” (hoofdstuk 3)
Samenvatting
1. Inleiding
Het objectrelationele model (o.a. Melanie Klein) legt nadruk op de kwaliteit van
vroege relaties (vooral moeder-kind) in plaats van uitsluitend op driften zoals in de
klassieke freudiaanse drifttheorie.
Belangrijkste concepten: objecten (belangrijke anderen), objectrepresentaties
(innerlijke beelden van deze anderen) en objectrelaties (hoe iemand deze banden
beleeft).
Diagnostiek richt zich op hoe iemand zichzelf en anderen innerlijk beleeft, niet op
feitelijke gebeurtenissen.
2. Gevalsbeschrijving
Casus van Karel van der Sluis: sociaal teruggetrokken, gevoelens van leegte,
bindingsangst, en lage zelfwaardering.
Zijn problematiek wordt begrepen vanuit angstige hechting aan moeder
(psychiatrische problemen, afwijzende opmerkingen), rol van steunende vader/opa, en
zwakke ontwikkeling van intimiteit en zelfgevoel.
Voorlopige conclusie: zelfwaarderingsproblematiek en bindingsangsten bij een
man met een sterk voorbelaste geschiedenis.
3. Het separatie-/individuatiemodel van Margaret Mahler
Kind maakt naast biologische geboorte ook een psychologische geboorte door:
losmaking van moeder en ontwikkeling van autonomie en zelfgevoel.
Vier fasen:
1. Symbiotische fase (0–5 mnd): basisveiligheid en vermogen tot troost (self-
soothing). Ontwikkeling van hechtingsstijl.
2. Differentiatie (±9 mnd): onderscheid tussen zelf en ander, begin van
zelfgevoel. Transitional objects (knuffel, doekje) spelen een rol.
3. Oefenen (tot ±16 mnd): kind verkent autonomie maar zoekt veiligheid bij
moeder. Ontwikkeling van objectconstantie.
4. Toenadering (16 mnd–3 jaar): kind ervaart verlatingsangst en bindingsangst.
Relaties krijgen meer complexiteit. Acting out komt voor als manier om
gevoelens te uiten.
5. Consolidatie van individualiteit (3–4 jaar): stabiel zelf en
objectrepresentaties, vermogen tot autonomie, grijswaarden in plaats van
zwart-wit.
1. Positie van de DSM: heden en verleden
DSM-5 is de internationale standaard voor psychiatrische diagnostiek, vaak gezien als
de “bijbel van de psychiatrie”. Het geeft richting aan de praktijk, beleid en zelfs hoe
patiënten en hun omgeving zichzelf benoemen.
Naast de DSM bestaat ook de ICD van de WHO, die minder invloedrijk is.
Historisch gezien ontstond de DSM uit de behoefte aan standaardisatie, omdat
diagnosen vroeger sterk verschilden tussen landen en zelfs tussen psychiaters binnen
één land.
De eerste versies waren sterk psychoanalytisch georiënteerd; vanaf DSM-III (1980)
kwam er een meer algoritmisch, niet-theoretisch systeem. Dit leidde tot een explosieve
groei van het aantal stoornissen.
Een probleem is dat veel diagnoses niet overeenkomen met natuurlijke ziekte-
entiteiten zoals in de somatische geneeskunde. Er is geen harde biologische basis
vastgesteld voor psychiatrische stoornissen.
2. Principes van psychiatrische diagnostiek
Diagnostiek moet niet draaien om labels of het onderscheid “normaal” vs. “niet
normaal”.
Belangrijkste doelen:
1. Zorgbehoefte bepalen: wat heeft de patiënt concreet nodig?
2. Persoonlijk en ecologisch aansluiten: het unieke levensverhaal en de context
van de patiënt zijn leidend.
3. Functioneel werken: kijken naar welke functies (geheugen, aandacht,
stressbestendigheid) verstoord zijn en daar interventies op richten.
De DSM is vooral nomothetisch (algemeen labelend), terwijl een idiografische
aanpak (gericht op unieke kenmerken van de patiënt) vaak nuttiger is.
Een transdiagnostische benadering (kijken naar functies die bij meerdere stoornissen
voorkomen) wint terrein.
3. Principes van behandeling in de GGZ
Twee benaderingen:
o Kwalitatief (herstelgericht): nadruk op zingeving, zelfmanagement,
empowerment, en het ontwikkelen van een levensverhaal.
o Kwantitatief (evidence-based): gebaseerd op DSM-classificaties, richtlijnen
en wetenschappelijk onderzoek (RCT’s).
Beide benaderingen staan vaak op gespannen voet. Richtlijnen zijn gebaseerd op
groepsgemiddelden, maar in de praktijk is de individuele variatie groot.
Medicatie (zoals antidepressiva) werkt vaak meer als “milde drugs” dan als gerichte
medicijnen voor een duidelijk gedefinieerde ziekte. Psychotherapie heeft vergelijkbare
beperkingen: effect is sterk afhankelijk van de therapeut en context.
Belangrijk probleem: behandelingen worden vaak langdurig toegepast zonder
voldoende bewijs voor de effecten op lange termijn.
Er is groeiende aandacht voor lifestyle-interventies (beweging, voeding, meditatie)
die breed effectief kunnen zijn, ongeacht diagnose.
, 👉 Kernboodschap:
De DSM heeft de psychiatrie structuur gegeven, maar is tekortgeschoten omdat het
categorieën suggereert die in werkelijkheid geen harde ziekten zijn. Psychiatrische
diagnostiek en behandeling zouden zich meer moeten richten op zorgbehoeften, persoonlijke
context en herstel, en minder op rigide labels.
“Diagnostiek vanuit het objectrelationele model” (hoofdstuk 3)
Samenvatting
1. Inleiding
Het objectrelationele model (o.a. Melanie Klein) legt nadruk op de kwaliteit van
vroege relaties (vooral moeder-kind) in plaats van uitsluitend op driften zoals in de
klassieke freudiaanse drifttheorie.
Belangrijkste concepten: objecten (belangrijke anderen), objectrepresentaties
(innerlijke beelden van deze anderen) en objectrelaties (hoe iemand deze banden
beleeft).
Diagnostiek richt zich op hoe iemand zichzelf en anderen innerlijk beleeft, niet op
feitelijke gebeurtenissen.
2. Gevalsbeschrijving
Casus van Karel van der Sluis: sociaal teruggetrokken, gevoelens van leegte,
bindingsangst, en lage zelfwaardering.
Zijn problematiek wordt begrepen vanuit angstige hechting aan moeder
(psychiatrische problemen, afwijzende opmerkingen), rol van steunende vader/opa, en
zwakke ontwikkeling van intimiteit en zelfgevoel.
Voorlopige conclusie: zelfwaarderingsproblematiek en bindingsangsten bij een
man met een sterk voorbelaste geschiedenis.
3. Het separatie-/individuatiemodel van Margaret Mahler
Kind maakt naast biologische geboorte ook een psychologische geboorte door:
losmaking van moeder en ontwikkeling van autonomie en zelfgevoel.
Vier fasen:
1. Symbiotische fase (0–5 mnd): basisveiligheid en vermogen tot troost (self-
soothing). Ontwikkeling van hechtingsstijl.
2. Differentiatie (±9 mnd): onderscheid tussen zelf en ander, begin van
zelfgevoel. Transitional objects (knuffel, doekje) spelen een rol.
3. Oefenen (tot ±16 mnd): kind verkent autonomie maar zoekt veiligheid bij
moeder. Ontwikkeling van objectconstantie.
4. Toenadering (16 mnd–3 jaar): kind ervaart verlatingsangst en bindingsangst.
Relaties krijgen meer complexiteit. Acting out komt voor als manier om
gevoelens te uiten.
5. Consolidatie van individualiteit (3–4 jaar): stabiel zelf en
objectrepresentaties, vermogen tot autonomie, grijswaarden in plaats van
zwart-wit.
