Inhoudstafel
0. Herhaling: Einde van de Eerste Wereldoorlog
0.1 Het Diktat van Versailles
0.2 Dolkstootlegende en Joods complot
0.3 Hyperinflatie, Ruhrbezetting en staatsgreep (1923)
0.4 Dawesplan en Verdrag van Locarno
1. Benito Mussolini: Fascisme in Italië
1.1 Na de Eerste Wereldoorlog likt Italië zijn wonden
1.2 De fascistische partij marcheert op naar Rome
1.3 Een fascistische dictatuur
1.4 Buitenlandse politiek van het fascistische Italië
2. Jozef Stalin: Communisme in Rusland
2.1 Tsaar Nicolaas II
2.2 Rusland in de Eerste Wereldoorlog
2.3 1917: Een jaar van revolutie
2.4 Vrede en burgeroorlog
2.5 Het ontstaan van de Sovjet-Unie: collectiviseringen
3. The Roaring Twenties en de Grote Depressie
3.1 De champagnejaren (1925-1929)
3.2 De beurscrash van 1929
3.3 The New Deal
4. Adolf Hitler: Nazisme in Duitsland
4.1 Hitler grijpt de macht
4.2 Verschillen tussen fascisme, communisme en nazisme
4.3 Gelijkenissen tussen de regimes
4.4 Propaganda
4.5 Zondebokmechanisme en geweld
5. Het buitenlands beleid van Hitler (1933-1939)
5.1 Hitlers eerste doel: Afrekening met Versailles
5.2 Hitlers tweede doel: Pangermanisme en Anschluss
5.3 Hitlers derde doel: Lebensraum en aanloop naar WOII
, Het interbellum (1919-1933)
‘De jaren dertig heetten officieel het ‘interbellum’, maar in werkelijkheid was het eerder een soort
wapenstilstand binnen één lange grote Europese oorlog, tussen 1914 en 1945.’, zo schrijft de historicus
Geert Mak.1 In wat volgt krijg je, als voorbereiding op het leerboek Sapiens 6, een beknopt overzicht van
wat er in die turbulente jaren gebeurde.
HERHALING: 0. Het Verdrag van Versailles
HERHALING: 0.1 Het Diktat
Op 28 juni 1919, aan het eind van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), werd het Verdrag van
Versailles tussen Duitsland en de Entente (met daarbij de Britten, de Fransen en Amerikanen)
ondertekend. Het spektakel, dat bezegeld werd in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles, moest
afhankelijk van aan wie je het vroeg - ofwel de vrede na the great war definitief maken ofwel de zege van
‘de geallieerden’ in de verf zetten en de Duitse vernedering compleet maken.
Duitsland had met de Wapenstilstand van 11/11/1918 wel degelijk gecapituleerd. De Duitse delegatie van
de nieuwe Weimarrepubliek (1918 - 1933) hoopte tevergeefs dat zij betrokken zou worden bij een nieuwe
internationale politiek. Uiteindelijk kwam de Duitse delegatie, die niets wezenlijks aan het verdrag mocht
bijdragen, met lege handen terug uit Versailles. Duitsland mocht geen lid worden van de nieuwe
supranationale organisatie de Volkenbond en verloor al haar koloniën (waaronder het huidige Rwanda en
Burundi als ‘mandaatgebieden’ aan België). Daarnaast onderging het territoriale wijzigingen doordat het
verschillende gebieden (bv. Elzas-Lotharingen aan Frankrijk of de Oostkantons aan België) moest afstaan.
Het verdrag bepaalde verder dat Duitsland op militair vlak onschadelijk werd gemaakt: de Duitse zee- en
luchtmacht en artillerie werden ontmanteld, de generale staf naar huis gestuurd, het staand leger fors
ingekrompen (tot 100.000 licht bewapende soldaten) en het industrieel belangrijke Rijnland moest
gedemilitariseerd worden. Bovendien legde men een heel hoog bedrag aan herstelbetalingen vast om de
oorlogsschade te vergoeden. Dat bedrag werd weliswaar op de vele naoorlogse conferenties
teruggeschroefd, maar voor Duitsland bleef het een zware last om te dragen. De harde aanpak van
Duitsland kwam hoofdzakelijk uit Franse hoek. Zij waren overtuigd dat Duitsland als buurland fundamenteel
onbetrouwbaar was.
Sommige historici zijn ervan overtuigd dat het harde Diktat van Versailles (dat hen dus eenzijdig werd
opgelegd) de kiemen zaaide voor de opkomst van het nazisme en zo een nieuwe wereldoorlog
veroorzaakte. Andere historici beoordelen het Verdrag van Versailles als vrij evenwichtig. Duitsland was
bv. zijn koloniën eigenlijk liever kwijt dan rijk, want die kostten meer dan ze opbrachten. Ook het feit dat ze
hun snel verouderende wapens en vloot moesten afgeven, was militair niet zo bepalend. Vandaag stellen
historici dat het vooral het politieke verzet tegen het Diktat van Versailles was dat dat verkeerde beeld mee
heeft gecreëerd.
Versailles alleen is onvoldoende om de opkomst van het nazisme te verklaren.
HERHALING: 0.2 Dolkstootlegende en Joods complot
- Veel Duitsers konden de nederlaag niet begrijpen. Zo ontstond de zogenaamde dolkstootlegende, die
inhield dat het Duitse leger niet echt verslagen, maar wel verraden was door de linkse Weimarregering. Die
mythe werd op termijn vermengd met het verhaal van een wereldwijd Joods complot, waardoor de
Joden de ideale zondebok werden voor de problemen van Duitsland.
Berlijn was als hoofdstad van een ontredderd Duitsland het centrum van de onvrede en ellende.
Vanwege die revolutionaire onrust bestuurde de nieuwe regering het land vanuit het landelijke Weimar.
Maar in de ogen van de teruggekeerde frontsoldaten deed de slappe Weimarrepubliek onvoldoende.
Het kwam tot gewelddadige opstanden van zowel links als rechts. Communisten lieten zich inspireren
door de Oktoberrevolutie in Rusland (1917), terwijl rechtse officieren en oudstrijders als reactie
paramilitaire ‘vrijkorpsen’ oprichtten en daarmee het recht in eigen handen namen. Wie ook aasde op
een staatsgreep, was Adolf Hitler (1889-1945). In 1921 werd hij voorzitter van de DAP die inmiddels tot
1
0. Herhaling: Einde van de Eerste Wereldoorlog
0.1 Het Diktat van Versailles
0.2 Dolkstootlegende en Joods complot
0.3 Hyperinflatie, Ruhrbezetting en staatsgreep (1923)
0.4 Dawesplan en Verdrag van Locarno
1. Benito Mussolini: Fascisme in Italië
1.1 Na de Eerste Wereldoorlog likt Italië zijn wonden
1.2 De fascistische partij marcheert op naar Rome
1.3 Een fascistische dictatuur
1.4 Buitenlandse politiek van het fascistische Italië
2. Jozef Stalin: Communisme in Rusland
2.1 Tsaar Nicolaas II
2.2 Rusland in de Eerste Wereldoorlog
2.3 1917: Een jaar van revolutie
2.4 Vrede en burgeroorlog
2.5 Het ontstaan van de Sovjet-Unie: collectiviseringen
3. The Roaring Twenties en de Grote Depressie
3.1 De champagnejaren (1925-1929)
3.2 De beurscrash van 1929
3.3 The New Deal
4. Adolf Hitler: Nazisme in Duitsland
4.1 Hitler grijpt de macht
4.2 Verschillen tussen fascisme, communisme en nazisme
4.3 Gelijkenissen tussen de regimes
4.4 Propaganda
4.5 Zondebokmechanisme en geweld
5. Het buitenlands beleid van Hitler (1933-1939)
5.1 Hitlers eerste doel: Afrekening met Versailles
5.2 Hitlers tweede doel: Pangermanisme en Anschluss
5.3 Hitlers derde doel: Lebensraum en aanloop naar WOII
, Het interbellum (1919-1933)
‘De jaren dertig heetten officieel het ‘interbellum’, maar in werkelijkheid was het eerder een soort
wapenstilstand binnen één lange grote Europese oorlog, tussen 1914 en 1945.’, zo schrijft de historicus
Geert Mak.1 In wat volgt krijg je, als voorbereiding op het leerboek Sapiens 6, een beknopt overzicht van
wat er in die turbulente jaren gebeurde.
HERHALING: 0. Het Verdrag van Versailles
HERHALING: 0.1 Het Diktat
Op 28 juni 1919, aan het eind van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), werd het Verdrag van
Versailles tussen Duitsland en de Entente (met daarbij de Britten, de Fransen en Amerikanen)
ondertekend. Het spektakel, dat bezegeld werd in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles, moest
afhankelijk van aan wie je het vroeg - ofwel de vrede na the great war definitief maken ofwel de zege van
‘de geallieerden’ in de verf zetten en de Duitse vernedering compleet maken.
Duitsland had met de Wapenstilstand van 11/11/1918 wel degelijk gecapituleerd. De Duitse delegatie van
de nieuwe Weimarrepubliek (1918 - 1933) hoopte tevergeefs dat zij betrokken zou worden bij een nieuwe
internationale politiek. Uiteindelijk kwam de Duitse delegatie, die niets wezenlijks aan het verdrag mocht
bijdragen, met lege handen terug uit Versailles. Duitsland mocht geen lid worden van de nieuwe
supranationale organisatie de Volkenbond en verloor al haar koloniën (waaronder het huidige Rwanda en
Burundi als ‘mandaatgebieden’ aan België). Daarnaast onderging het territoriale wijzigingen doordat het
verschillende gebieden (bv. Elzas-Lotharingen aan Frankrijk of de Oostkantons aan België) moest afstaan.
Het verdrag bepaalde verder dat Duitsland op militair vlak onschadelijk werd gemaakt: de Duitse zee- en
luchtmacht en artillerie werden ontmanteld, de generale staf naar huis gestuurd, het staand leger fors
ingekrompen (tot 100.000 licht bewapende soldaten) en het industrieel belangrijke Rijnland moest
gedemilitariseerd worden. Bovendien legde men een heel hoog bedrag aan herstelbetalingen vast om de
oorlogsschade te vergoeden. Dat bedrag werd weliswaar op de vele naoorlogse conferenties
teruggeschroefd, maar voor Duitsland bleef het een zware last om te dragen. De harde aanpak van
Duitsland kwam hoofdzakelijk uit Franse hoek. Zij waren overtuigd dat Duitsland als buurland fundamenteel
onbetrouwbaar was.
Sommige historici zijn ervan overtuigd dat het harde Diktat van Versailles (dat hen dus eenzijdig werd
opgelegd) de kiemen zaaide voor de opkomst van het nazisme en zo een nieuwe wereldoorlog
veroorzaakte. Andere historici beoordelen het Verdrag van Versailles als vrij evenwichtig. Duitsland was
bv. zijn koloniën eigenlijk liever kwijt dan rijk, want die kostten meer dan ze opbrachten. Ook het feit dat ze
hun snel verouderende wapens en vloot moesten afgeven, was militair niet zo bepalend. Vandaag stellen
historici dat het vooral het politieke verzet tegen het Diktat van Versailles was dat dat verkeerde beeld mee
heeft gecreëerd.
Versailles alleen is onvoldoende om de opkomst van het nazisme te verklaren.
HERHALING: 0.2 Dolkstootlegende en Joods complot
- Veel Duitsers konden de nederlaag niet begrijpen. Zo ontstond de zogenaamde dolkstootlegende, die
inhield dat het Duitse leger niet echt verslagen, maar wel verraden was door de linkse Weimarregering. Die
mythe werd op termijn vermengd met het verhaal van een wereldwijd Joods complot, waardoor de
Joden de ideale zondebok werden voor de problemen van Duitsland.
Berlijn was als hoofdstad van een ontredderd Duitsland het centrum van de onvrede en ellende.
Vanwege die revolutionaire onrust bestuurde de nieuwe regering het land vanuit het landelijke Weimar.
Maar in de ogen van de teruggekeerde frontsoldaten deed de slappe Weimarrepubliek onvoldoende.
Het kwam tot gewelddadige opstanden van zowel links als rechts. Communisten lieten zich inspireren
door de Oktoberrevolutie in Rusland (1917), terwijl rechtse officieren en oudstrijders als reactie
paramilitaire ‘vrijkorpsen’ oprichtten en daarmee het recht in eigen handen namen. Wie ook aasde op
een staatsgreep, was Adolf Hitler (1889-1945). In 1921 werd hij voorzitter van de DAP die inmiddels tot
1
