Volledige samenvatting Basisbegrippen van Recht 14/20 eerste zit (1e bachelor rechten Ugent)

BASISBEGRIPPEN 2024
DEEL 1: WAT IS RECHT?

Belgische recht  verre van volmaakt




HF 1: HET RECHT ALS EEN GEHEEL VAN GEDRAGSREGELS

Ontologische vraag: wat is recht?  algemene rechtsleer

Rechtstheorie: AR + rechtsvinding


AFD 1: ENKELE DEFINITIES



A. OBJECTIEF RECHT VS SUBJECTIEVE RECHTEN

- Objectief recht = het geheel van gedragsregels dat in een bep samenleving op een bep tijdstip bestaan
o Geheel aan rechtsregels die in België gelden anno 2024
o Geheel aan regels

- Subjectieve rechten = rechten van rechtssubjecten  fysieke personen & rechtspersonen
o = Door het recht bekrachtigde aanspraken die rechtssubjecten kunnen laten gelden tav bep
personen of voorwerpen
o Aanspraak ve rechtssubject gericht nr een medepersoon of een voorwerp
 Verbintenis (vorderingsrecht) vs. goederenrecht

B. PUBLIEK RECHT VS PRIVAATRECHT

- Privaatrecht = regelt de verhoudingen tussen burgers onderling
o Horizontale rechtsverhouding tussen gelijken
o Bv. Verbintenissenrecht, schenkingsrecht, erfrecht,…

- Publiekrecht = regelt de verhoudingen tss OH en burger of OH’en onderling
o Verticale verhouding: OH vanboven, burger vanonder
o Bv. Grondwettelijk recht, strafrecht, …

- Formeel recht = de vorm, handhaving
o Ook procesrecht genoemd  om af te dwingen

- Materieel recht = de inhoud vh recht




1

, 1. BRONNEN VAN BELGISCH PRIVAATRECHT

 Art. 1.1 BW
o Oud BW en BW  de hercodificatie is nog niet compleet
 NIET nieuw BW !!
 !!! Weten wnr welk boek in werking is getreden & wat al gehercodificeerd is en wat niet
 BW: 10 boeken (staat allemaal in codex) – aanduiden in codex wnr in werking getreden
 Boek 1: algemene bepalingen  sinds 1 januari 2023
 Boek 2: personen, familie en relatievermogensrecht
o Personen: leeg  kijken in oud BW boek 1
o Familie: niet ingevuld  idem
o Relatievermogensrecht: ingevuld ! sinds 1 juli 2022
 Boek 3: goederenrecht  sinds 1 september 2021
 Boek 4: nalatenschappen, schenkingen en testamenten  1 juli 2022
 Boek 5: verbintenissen  sinds 1 januari 2023
 Boek 6: buitencontractuele aansprakelijkheid  1 januari 2025 !!!
 Boek 7: bijzondere overeenkomsten  nog geen wet, leeg
 Boek 8: bewijs  sinds 1 november 2020
 Boek 9: zekerheden  nog leeg
o Staat ook nog in oBW
 Boek 10: verjaring  leeg


o Bijzondere wetten: staan niet in BW of oBW maar ernaast
 Voorbeelden:
 Regelgeving ivm notarisberoep
 Opletten vr meerkeuze !!  staat NIET in BW
 Regelgeving inzake architecten, bedrijfsjuristen,…
 Maar WEL federale materie !!
 Niet alle privaatrechtelijke federale materie staat in de codexen
 Kunnen ook in een andere codex staan  bv nationaliteitswet = WBN
 Gemeenschappen en gewesten kunnen ook bep bevoegdheden hebben
 Bv. Jeugdbeschermingswet vr de gemeenschap
 Bv. begraafplaatsen en lijkbezorging vr de gewesten


o De gewoonte = Een gewoonterechtelijke regel is een regel die voortvloeit uit een bestendig
gebruik waarvan het bindend karakter steun vindt in de algemene overtuiging.
 (Cass. 16 februari 1979, Arr. Cass. 1978-79, 717)
 !! Meerkeuze: Elke gewoonte is een gebruik, maar niet omgekeerd
o ARB  door HvC

2

,  Bv: het verbod van dwanguitvoering op de persoon  belangr in afstammingszaken
 EX !!!
 Je kan als man nee zeggen op DNA onderzoek, omdat dit ARB bestaat
o Anders inbreuk op je fysieke integriteit
o Gaan dan wel een feitelijk vermoeden van vaderschap eruit afleiden als
nog andere elementen ih onderzoek hier naartoe wijzen
 Bv. verbod van ongerechtvaardigde verrijking
 Bv. Verbod van rechtsmisbruik
 Kunnen zijn gecodificeerd, maar zijn dat niet allemaal  toch nog steeds een bron van
recht



2. VERVAGING VAN KLASSIEKE ONDERSCHEIDEN

2.1 PUBLIEK- EN PRIVAATRECHT

- Wrm: bron vh privaatrecht wordt steeds internationaler
- Nrml privaatR aanvullend karakter, maar we zien ook meer en meer regels van dwingend R
- Door een meer gelaagde rechtsorde
- OH maakt steeds meer en meer gebruik van privaatrechtelijke technieken

2.2 MATERIEEL EN FORMEEL RECHT

- Binnen procesrecht bestaan er al versch takken  hierin zitten zelfs al publiekrechtelijke
elementen
- Meer en meer privaatrechtelijke initiatieven over publiekrechtelijke zaken




C. RECHTSFEITEN, RECHTSHANDELINGEN EN RECHTSGEVOLGEN

- Rechtssubject = persoon voor wie de rechtsnorm rechten en plichten meebrengt
o Een verzamelterm vr fysieke personen & rechtspersonen
o Hebben allemaal rechten en verplichten die verschillen

- Rechtsfeit = een feit dat rechtsgevolgen teweeg brengt
o Bv. geboren worden, door het rood licht rijden !!
o Wil de gevolgen NIET persé

- Rechtshandeling : menselijke wilsverklaring gesteld door een rechtssubject met het oog op
verwezenlijken van rechtsgevolgen
o Wil de gevolgen WEL
o Bv. een kind erkennen, een schenking, koop-verkoop, huwelijk sluiten




AFD 2: CENTRALE ELEMENTEN IN HET BEGRIP RECHT

3

,Recht is = …


A. EEN GEHEEL VAN GEDRAGSREGELS EN BIJKOMENDE INSTITUTIONELE
VOORSCHRIFTEN

- Geheel van regels die gedrag beogen  gedrag sturen om chaos te vermijden
- Deze regels: bevel of verbod, van verschillende intensiteit
o iets moeten of net niet moeten doen
o bv. niet door het rood licht mogen rijden
- Dwingende of aanvullende regels
o Boek 5: aanvullend recht  je kan eronderuit komen
o Boek 6: idem
o Regels inzake woninghuur, openbare orde (bv afstammingsrecht)  DWINGEND !!!
- Maar: sommige regels gelden niet vr ied
o Bv. gehuwd vs feitelijk samenwonen  factuur kan aan beide w voorgelegd vs niet aan
beide
 Deze rechten en plichten gelden enkel vr samenwonenden en dan niet vr
echtgenoten
o Of regels vr verkoper vs koper

… met een institutioneel en begripsmatig kader  sommige wetten bevatten ook defs vr de
formulering, toepassing en afdwinging vd gedragsregels




B. RECHTSREGELS WORDEN OPGELEGD DOOR DE MAATSCHAPPIJ

- Die regels komen van ons zelf, dat ze zo dramatisch zijn is onze eigen schuld
- Wie de kwaliteit vd wetgeving beïnvloed: WIJ
o Wij verkiezen die mensen !!  gecreëerd door verkozenen id parlementen
o Via wetgevende organen




C. HET DOEL VAN RECHTSREGELS: EEN KWALITATIEVE ORDENING VD MAATSCHAPPIJ

- Met als doel: de ordening vd maatschappij
- Kwaliteit afh van 3 parameters:




1. RECHTSZEKERHEID


4

, - 4 juridische technische vereisten waaraan moet zijn voldaan: (België NIET)
o Voorspelbaarheid: weten als burger welke regel vr jou van toepassing is
 “Nemo censetur ignorare legem” = niem wordt geacht de wet niet te kennen
 BS: insane veel bladzijden  dat is niet meer te volgen
 Triestige evolutie  we zouden moeten gaan nr meer begrijpelijke regels


o Vastheid: het niet-steeds-veranderen van regels
o Algemeenheid
o Onderlinge consistentie
 Men wijzigt een wet en vergeet het andere te wijzigen waarop het ook een
effect heeft
 Het gehele systeem is daardoor niet meer consistent
 Triestige bedoening in ons land




2. RECHTVAARDIGHEID

 is evolutief, maar met een harde kern van immer te respecteren waarden
 wat rechtvaardig is vndg is iets helemaal anders als 50 jaar geleden, evolueert constant



3. DOELTREFFENDHEID

- Middelen aangepast aan de doelstellingen
- Men wil iets bereiken, staat vaak in de memorie van toelichting, hierin gaat het ind parlementslid
de doelstelling uitleggen  resulteert in een wetskrachtige tekst
- Prob België: er wordt niet getoetst ofdat deze doelstellingen gehaald worden
o Dit parlementair comité functioneert eig niet, ze bouwen de senaat al jaren af en er is
daardoor geen systematische controle op de wetgeving  wetsevaluatie
o Een goeie wetgeving zou ook moeten getoetst worden
o Gebeurd bij ons dus niet  rip de doeltreffendheid dus




D. HANDHAVING VAN RECHTSREGELS DOOR OF KRACHTENS HET MAATSCHAPPELIJK
GEZAG

- UM & RM
- Hoven en rechtbanken gaan ook toetsen
- !! Als een rechtsregel niet w gerespecteerd is er een verschil tss privaatrecht  publiekrecht
o De handhaving is compleet anders
o Privaatrecht: initiatief bij de burger zelf

5

, o Publiekrecht: initiatief bij de OH
 Bv. strafrecht  sanctie vanuit de staat (strafvervolging OM)


E. SYNTHESE

Continentaal recht is dus:

- Een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele voorschriften
- Uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
- Met het oog op een rechtszekere, rechtvaardige en doeltreffende ordening vd maatsch


 Recht w gezien als neergeschreven gedragsregels hier (continentaal systeem)
 Hoe wij recht zien in België, is niet zoals het overal ter wereld is
o Bv. Amerika: sterk inzetten op verzoening
o Bv. Japan: focus op menselijke dialoog


 Wat we zouden moeten doen als juristen: ‘wie is mijn cliënt en wat heeft die nodig?’
o Vaak is er iets anders nodig dan een juridisch geschilde oplossing
 Mss een psychologisch geschil? – familierecht
 Procedures & kosten vermijden
o Een oplossing van een prob kan ook andere dimensies hebben  geen te krappe bril
opzetten die beperkt is tot de regels
o Strikt de regels toepassen is niet meer de toekomst
 => Alternatieve geschillenbeslechting – zoeken nr een opl




DEEL II: BASISBEGRIPPEN


6

,HF 1: RECHTSSUBJECTEN


AFD 1: BEGRIPPEN

- Persoonlijkheid: rechtspersoonlijkheid & juridische persoonlijkheid
o Juridische persoonlijkheid = geheel van R & P ve rechtssubject, 2 facetten:
 Staat vd persoon
 Bekwaamheid vd persoon




- Staat vd persoon
o = “Het geheel van bepaalde hoedanigheden van een persoon die zijn rechtspositie in de
maatsch en de familie bepalen en hem onderscheiden van andere personen” – Art. 6 §2
oBW
 3 niveaus:
 Staat Id maatschappij
o Bv. Belg  nationaliteit (bijzondere wetgeving)
o Gemeenteraadsverkiezingen: verschil qua nationaliteit
 Staat Id familie  vr ied anders
o Bv. afstamming, huwelijk (schoonouders, hulpverplichting ..),
adoptie …
 Staat Als enkeling
o Fysieke elementen
 Bv. leeftijd
o Psychische elementen
 Bv. geestesziek, dementie  bewindvoerder mogelijk
o Civielrechtelijke elementen tot identificering van de persoon
 Bv. naam en woonplaats
 Voornaam: wijzigen via MB
 Achternaam: NIEUW: sinds 1 juli 2024 heeft
ied het recht om 1 maal van familie naam te
veranderen bij ambtenaar burgerlijke stand
o Vroeger bij KB met ernstige reden




De verkrijging van elementen vd staat vd persoon is afhankelijk van:

- Rechtsfeiten

7

, - Materiele rechtshandelingen
- Rechterlijke uitspraken
o Bv. echtscheiding bij huwelijk
- Een wet (in formele zin)

!! EX: een wet die de staat vd persoon wijzigt  de naturalisatiewet

Burgerlijke staat van een persoon  burgerlijke stand (Art. 6, §1 oBW)

- Burgerlijke stand = op gemeentelijk niveau georganiseerde administratie, ze gaan de wijzigingen
inzake staat vd persoon bijhouden
o Bij trouwen, geboorte, en overlijden
- Bezit van staat = impliceert een behandeling vd persoon en feitelijke gedragingen ve andere
betrokkene die wijzigen in de richting vd uitoefening van rechten en plichten die inherent
verbonden zijn aan de status familiae
o Sociaal gedrag: je gedragen als ouder, gedragen in een ouder-kind relatie
o Een schijntoestand die juridisch wordt erkend
 Indien getrouwd enz, wordt vaderschap hiermee eig gwn bevestigd
 Wat indien er geen afstammingsband is: kan dan zo worden vastgesteld bij
vonnis
 Biologische vader  juridische vader
o Functies:
 Bewijsmiddel tot gerechtelijke vaststelling van vaderschap of moederschap
(Art. 324 oBW)
 Grond van niet-ontvankelijkheid (Art. 318 §1 en 330 §1 oBW)
 Ontvankelijk: toelaatbaar, recht op uitspraak over grond vd zaak
o Heeft een enkelvoudig en tweezijdig karakter
 Enkelvoudig: een kind kan dit maar hebben tov 1 man tegelijk
 Tweezijdig: wel bezit van staat tov 1 man en 1 vrouw


- Bekwaamheid:
o Feitelijke bekwaamheid = feitelijke mogelijkheid om een random daad te stellen
 Iem zonder armen kan niet schakelen in een auto
o Rechts- of genotsbekwaamheid = bevoegdheid om titularis te zijn van rechten en
plichten
 In principe zijn wij dit
o Handelingsbekwaamheid = de bevoegdheid om R&P zelfstandig uit te voeren


AFD 2: NATUURLIJKE PERSONEN


8

, A. LEVENDE EN LEVENSVATBARE GEBOORTE

= elk levend en levensvatbare geboren mens, zonder uitzondering !!

- GEEN dier, embryo, voorwerp, lijk
o Niet ied met rechtsbescherming is een rechtssubject – EX
 Dieren genieten bescherming  rechten geen plichten
 Embryo geniet wel van rechten, niet van plichten
 Lijk: overleden persoon, einde JP, tal van regelgeving hierover
o Goed  dier  persoon – goederenrecht art. 3.38 BW (hiërarchie)
- Dokters zijn het er niet over eens dat je zeker gaat sterven = levensvatbaar
- NIET dood geboren
o Je JP ontstaat niet bij de verwekking !!
 Ogenblik vd verwekking: “wettelijk vermoed in de periode te liggen tussen de
300ste en de 180ste dag voor de geboorte” – Art. 326 oBW
 Vermoeden juris tantum (weerlegbaar vermoeden, je kan tegenbewijs
leveren) indien je kind vroeger wordt geboren ofz
o  Juris et de iure
o Na 140 dagen zwangerschap: geboorteakte kan op verzoek van ouders
 Louter feitelijke betekenis (GEEN juridische !!)
 Startbedrag geboorte kan dan w toegekend aan de ouders




- Rechten van een embryo: voorwaardelijk
o Erfrecht, schenking, erkenning, schadevergoeding …
o “Infans conceptus pro jam nato habetur, quoties de commodus eius agitur”
 = het verwekte kind wordt gehouden voor reeds geboren telkens dit in zijn
belang is  kan dus van rechten genieten
o Prenatale erkenning: Prenataal kan je ook erkennen: belangrijk om te anticiperen indien
overlijden tijdens de zwangerschap  eens het kind leeft enz zal die erkenning
uitwerking krijgen en zal dat kind dus kunnen erven




B. EINDE VD JURIDISCHE PERSOONLIJKHEID



9

, = de dood, we gaan van persoon over naar lijk

- Is een feitenkwestie, uur van overlijden moet wel w vastgesteld door ene arts en opnemen in
akte van overlijden
- Dan zijn we dus geen rechtssubject meer
- Na de dood kunnen bep aspecten wel behouden worden of gewijzigd
o Bv. overleden kind: je kan deze nog steeds erkennen – wrm? Omdat een erkenning een
afstammingsband is die er dus vr zorgt dat de ouder ofz van dat kind kan erven indien
geen kinderen
 Een overleden kind kan dus enkel w erkend als het afstammelingen heeft
achtergelaten  wou erfenis jagerij voorkomen
 Maar veranderd: de erkenning moet dan wel plaatsvinden tot 1 jaar na de
geboorte  Art. 328 oBW §3
 Bv. auteursrecht: blijft bestaan tot 70 jaar na overlijden vd auteur




AFD 3: RECHTSPERSONEN

A. BEGRIP EN BESTAANSREDEN

= een groepering van rechtssubjecten die, of een afgescheiden vermogen dat, titularis is van rechten en
plichten

- Afgescheiden van vermogens, ook buiten groepsvorming



B. RECHTSPERSONEN VS. SAMENWERKINGSVERBANDEN ZONDER RECHTSPERSOONLIJKHEID

- Samenwerkingsverband
o Maatschap: de enige vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid
o Feitelijke verenigingen
o GEEN afgescheiden vermogen


- Rechtspersoon: hierbij verwerft het samenwerkingsverband zelf juridische persoonlijkheid
o Heeft een afgescheiden vermogen  los van je privé vermogen
o Je persoonlijke SE kunnen niet aan het geld van het RP
o Door inbreng van inzet of middelen  in ruil: lidmaatschapsrechten of aandelen
 Je kan je eigen arbeid daarin steken




- Verhaal van SE vd individuele groepsleden


10