5.1 Vraag en aanbod
Op de Nederlandse arbeidsmarkt zijn er drie belangrijke partijen:
Werkgevers: werkgevers vragen arbeid. We maken onderscheid tussen individuele
werkgevers en werkgevers verenigd in werkgeversorganisaties zoals VNO-NCW en
MKB-Nederland.
Werknemers: werknemers bieden arbeid aan. Ook hier maken we onderscheid tussen
individuele werknemers en werknemers verenigd in vakbonden zoals FNV en CNV.
De overheid: de overheid is een grote werkgever op de arbeidsmarkt. Daarnaast
spelen het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en adviesorganen –
zoals de Stichting van de Arbeid en de Sociaal-Economische Raad (SER) – een
belangrijke rol.
Participatiegraad: beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking x 100 %.
De beroepsbevolking verandert continu, bijvoorbeeld door:
De groei van de bevolking: immigratie en emigratie.
Het aanzuigeffect: meer mensen bieden zich aan als er veel productie en vraag naar
arbeid is (grotere kans op een baan) of werken aantrekkelijker wordt (door
bijvoorbeeld lagere belastingen op arbeid).
Het ontmoedigingseffect: minder mensen bieden zich aan als er weinig productie en
vraag naar arbeid is (kleinere kans op een baan) of werken minder aantrekkelijker
wordt (door bijvoorbeeld lagere minimumlonen)
De AOW-leeftijd en pre-pensioenregelingen.
Het toenemend belang van “menselijk kapitaal” (gevolg: langer doorstuderen)
De vraag naar arbeid bestaat uit werkgelegenheid en vacatures:
Werkgelegenheid: de vervulde vraag naar arbeid. De werkgelegenheid is per definitie gelijk
aan de werkzame beroepsbevolking. Let op: verborgen werkgelegenheid wordt niet
meegeteld in de officiële statistieken (van het CBS), omdat er geen officieel inkomen wordt
verdiend. Voorbeelden: zwart werk en vrijwilligerswerk.
,Vacatures: de onvervulde vraag naar arbeid. Er kunnen tegelijkertijd vacatures en werklozen
zijn, bijvoorbeeld doordat werklozen op de verkeerde plek wonen of niet over de juiste
opleiding beschikken om de vacature te vervullen. Als veel mensen aan het werk zijn, wil dat
niet zeggen dat er veel werkgelegenheid is. Bij de vraag naar arbeid is het namelijk belangrijk
om rekening te houden met deeltijdwerk. In de context van deeltijdwerk zijn er twee
belangrijke begrippen die je moet kennen. Een arbeidsjaar is een fulltime baan (36 uur per
week) gedurende een heel jaar. De p/a ratio is de verhouding tussen de werkgelegenheid in
personen en de werkgelegenheid in arbeidsjaren.
, Er wordt ook wel gesproken van de flexibele schil: het aantal flexibele contracten in
verhouding tot het aantal vaste arbeidscontracten.
Een vast contract is een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd (er is dus geen
einddatum) en een vast aantal uren per week. Er zijn twee soorten arbeidsovereenkomsten:
Individuele arbeidsovereenkomst: een overeenkomst tussen een werkgever en een
werknemer
Collectieve arbeidsovereenkomst (cao): een overeenkomst tussen werkgeversorganisaties en
vakbonden (bijvoorbeeld voor alle werknemers in de horeca)
- Bij een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) kan er sprake zijn van meeliftgedrag.
- Een cao geldt in eerste instantie alleen voor leden van de vakbonden, maar kan door de
minister algemeen verbindend worden verklaard: de cao gaat voor de gehele bedrijfstak
gelden, ook voor niet-leden.
- Werknemers kunnen daarom besluiten niet lid te worden van de vakbond (en dus ook geen
lidmaatschap te betalen).
- Als niemand lid wordt, verliest de vakbond onderhandelingskracht en worden
arbeidsvoorwaarden mogelijk slechter. Er is sprake van een gevangenendilemma.
Een flexibel contract is een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (bijvoorbeeld een jaar)
of met een flexibel aantal uren per week (bijvoorbeeld oproepkrachten met een
nulurencontract).
Naast mensen met een flexibel contract zijn er nog meer zogenaamde flexwerkers op de
arbeidsmarkt: de zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers). Een zzp’er of freelancer verhuurt
zichzelf als het ware aan een opdrachtgever en heeft geen arbeidsovereenkomst.
De negatieve kanten van het zzp-bestaan:
Het arbeidsrecht is niet van toepassing, bijvoorbeeld geen ontslagrecht, geen vast
inkomen. De zzp’er heeft geen werknemersverzekeringen (ontslag,
arbeidsongeschiktheid, ziekte).
Geen pensioenopbouw, doorbetaling bij ziekte en vakantiegeld.
Op de Nederlandse arbeidsmarkt zijn er drie belangrijke partijen:
Werkgevers: werkgevers vragen arbeid. We maken onderscheid tussen individuele
werkgevers en werkgevers verenigd in werkgeversorganisaties zoals VNO-NCW en
MKB-Nederland.
Werknemers: werknemers bieden arbeid aan. Ook hier maken we onderscheid tussen
individuele werknemers en werknemers verenigd in vakbonden zoals FNV en CNV.
De overheid: de overheid is een grote werkgever op de arbeidsmarkt. Daarnaast
spelen het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en adviesorganen –
zoals de Stichting van de Arbeid en de Sociaal-Economische Raad (SER) – een
belangrijke rol.
Participatiegraad: beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking x 100 %.
De beroepsbevolking verandert continu, bijvoorbeeld door:
De groei van de bevolking: immigratie en emigratie.
Het aanzuigeffect: meer mensen bieden zich aan als er veel productie en vraag naar
arbeid is (grotere kans op een baan) of werken aantrekkelijker wordt (door
bijvoorbeeld lagere belastingen op arbeid).
Het ontmoedigingseffect: minder mensen bieden zich aan als er weinig productie en
vraag naar arbeid is (kleinere kans op een baan) of werken minder aantrekkelijker
wordt (door bijvoorbeeld lagere minimumlonen)
De AOW-leeftijd en pre-pensioenregelingen.
Het toenemend belang van “menselijk kapitaal” (gevolg: langer doorstuderen)
De vraag naar arbeid bestaat uit werkgelegenheid en vacatures:
Werkgelegenheid: de vervulde vraag naar arbeid. De werkgelegenheid is per definitie gelijk
aan de werkzame beroepsbevolking. Let op: verborgen werkgelegenheid wordt niet
meegeteld in de officiële statistieken (van het CBS), omdat er geen officieel inkomen wordt
verdiend. Voorbeelden: zwart werk en vrijwilligerswerk.
,Vacatures: de onvervulde vraag naar arbeid. Er kunnen tegelijkertijd vacatures en werklozen
zijn, bijvoorbeeld doordat werklozen op de verkeerde plek wonen of niet over de juiste
opleiding beschikken om de vacature te vervullen. Als veel mensen aan het werk zijn, wil dat
niet zeggen dat er veel werkgelegenheid is. Bij de vraag naar arbeid is het namelijk belangrijk
om rekening te houden met deeltijdwerk. In de context van deeltijdwerk zijn er twee
belangrijke begrippen die je moet kennen. Een arbeidsjaar is een fulltime baan (36 uur per
week) gedurende een heel jaar. De p/a ratio is de verhouding tussen de werkgelegenheid in
personen en de werkgelegenheid in arbeidsjaren.
, Er wordt ook wel gesproken van de flexibele schil: het aantal flexibele contracten in
verhouding tot het aantal vaste arbeidscontracten.
Een vast contract is een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd (er is dus geen
einddatum) en een vast aantal uren per week. Er zijn twee soorten arbeidsovereenkomsten:
Individuele arbeidsovereenkomst: een overeenkomst tussen een werkgever en een
werknemer
Collectieve arbeidsovereenkomst (cao): een overeenkomst tussen werkgeversorganisaties en
vakbonden (bijvoorbeeld voor alle werknemers in de horeca)
- Bij een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) kan er sprake zijn van meeliftgedrag.
- Een cao geldt in eerste instantie alleen voor leden van de vakbonden, maar kan door de
minister algemeen verbindend worden verklaard: de cao gaat voor de gehele bedrijfstak
gelden, ook voor niet-leden.
- Werknemers kunnen daarom besluiten niet lid te worden van de vakbond (en dus ook geen
lidmaatschap te betalen).
- Als niemand lid wordt, verliest de vakbond onderhandelingskracht en worden
arbeidsvoorwaarden mogelijk slechter. Er is sprake van een gevangenendilemma.
Een flexibel contract is een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (bijvoorbeeld een jaar)
of met een flexibel aantal uren per week (bijvoorbeeld oproepkrachten met een
nulurencontract).
Naast mensen met een flexibel contract zijn er nog meer zogenaamde flexwerkers op de
arbeidsmarkt: de zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers). Een zzp’er of freelancer verhuurt
zichzelf als het ware aan een opdrachtgever en heeft geen arbeidsovereenkomst.
De negatieve kanten van het zzp-bestaan:
Het arbeidsrecht is niet van toepassing, bijvoorbeeld geen ontslagrecht, geen vast
inkomen. De zzp’er heeft geen werknemersverzekeringen (ontslag,
arbeidsongeschiktheid, ziekte).
Geen pensioenopbouw, doorbetaling bij ziekte en vakantiegeld.
