Inleiding tot het gezondheidsrecht - Tom Goffin
les 1 inleiding
1. Bronnen van het recht
Welke normen?
1. recht = opgeschreven regels (wetten, KB’s, decreten)
2. ethiek = waarden & morele principes (wat is “goed doen”?)
3. deontologie = handelen volgens plichten, normen & waarden verbonden aan beroep (bv.
voor artsen = Code van medische deontologie Van der Orde der Artsen)
→ verschillen tussen deze normen:
● afdwingbaarheid & sanctioneerbaarheid
○ hoe “sterk” een norm kan afgedwongen worden, hangt af van wie de norm opstelt
○ bv: als jij zelf een regel oplegt → is die niet afdwingbaar, een regel van de Orde der
Artsen is meer afdwingbaar (want de Orde kan tuchtsancties opleggen), een wet van
het parlement is het meest afdwingbaar (via rechtbank, politie,...)
● aard vd sancties:
○ strafrechtelijk → boetes, gevangenisstraf
○ tuchtrechtelijk → waarschuwing, berisping, schorsing of schrapping uit beroep
○ sociaal of informeel → bv. morele afkeuring, reputatieschade,..
● auteur vd norm/autoriteit:
○ bepaalt de legitimiteit en de macht om de norm af te dwingen
○ parlement → wetten; Orde der Artsen → deontologische regels; jijzelf → geen gezag
● toepassingsgebied:
○ recht → geldt voor iedereen
○ deontologie → enkel voor de beroepsgroep (Artsen)
○ ethiek → universeel, maar niet juridisch afdwingbaar
Bronnen van het recht
1. wet (in brede zin)
- alles wat op papier is neergeschreven door een bevoegde overheid (wetten,
koninklijke besluiten, decreten,…)
- belangrijkste & formeelste bron van recht
2. rechtspraak
- beslissingen van rechters (vonnis in lagere rechtbanken, arrest in hogere
rechtscolleges)
- rechters moeten motiveren waarom ze een bepaalde beslissing maken
- rechtspraak is zelf geen “wet”, maar geeft wél richting: toekomstige zaken
worden vaak op dezelfde manier beoordeeld (jurisprudentie)
3. algemene rechtsbeginselen
- basisregels van recht die niet altijd expliciet in de wet staan, maar wel
algemeen erkend zijn
1
Juliette G
, - bv:
-iedereen is gelijk voor de wet
-wetten moeten duidelijk zijn
-je mag niet gestraft worden zonder dat er een wet is die dat bepaalt
(nulla poena sine lege)
- ze helpen rechters bij moeilijke beslissingen, zeker als er geen duidelijke wet
bestaat
4. gewoonte
- regels die ontstaat door langdurig gebruik id samenleving
- bv: als er in jouw wijk altijd een voetpad gebruikt wordt, ook al staat dat
nergens officieel , kan dat toch een soort “recht” worden
→ daarbij behoren ook:
● deontologische codes: beroepsregels (bv. Code van de Orde der Artsen)
● professionele richtlijnen: geschreven richtlijnen waaraan zorgverleners zich
moeten houden
5. doctrine
- = ‘rechtsleer’
- wetenschappelijke teksten en analyses van juristen/professoren
- ze hebben invloed op hoe recht begrepen en toegepast wordt, maar zijn niet
bindend (rechter is er niet toe verplicht)
“Wet – Rechtspraak – Beginselen – Gewoonte – Doctrine” = volgorde van sterk → zwak bindend
Hiërarchie der normen
1. wetgeving op supranationaal niveau
- hoogste vorm (Europees recht)
- verdragen: bv. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens → moet vaak
nog omgezet worden in nationale wet
- richtlijnen: Europese regels die in België verplicht moeten worden omgezet
in eigen wetgeving
→ bv. Als je in ander EU-land afstudeert als arts, moet België dat
diploma erkennen (richtlijn beroepskwalificaties)
- verordeningen: Europese regels die direct van toepassing zijn in alle
lidstaten, zonder omzetting
→ bv. GDPR: je moet altijd toestemming geven voor het gebruik van
je persoonsgegevens
2. wetgeving op nationaal niveau
- dit zijn de “echte” wetten
- wetten: gemaakt door federaal parlement
- decreten: door Vlaamse, Waalse en Franstalige gemeenschappen en
gewesten
- ordonnanties: door Brussels Hoofdstedelijk Parlement
2
Juliette G
, 3. uitvoeringsbesluiten
- gedetailleerde regels die wetten/decreten id praktijk brengen
- koninklijk besluit: federaal → regering maakt het, koning tekent
- besluiten van gemeenschaps- of gewestregeringen: zelfde principe, maar op
Vlaams/Waals/Brussels niveau
bv: een wet zegt “artsen moeten erkend worden”, maar het
uitvoeringsbesluit bepaald hoe die erkenning precies verloopt (diploma’s,
procedures,...)
→ ze mogen NIET in tegenspraak zijn met de wet (lagere rechtskracht)
4. deontologische codes
- richtlijnen/regels opgesteld door beroepsgroepen (bv. Orde der Artsen)
- ze vullen de wet aan, maar mogen de wet niet tegenspreken
- bv: beroepsgeheim, respect voor de patiënt, collegialiteit,...
- ze zijn niet-bindend in de wet, maar wel afdwingbaar via tuchtrecht binnen
het beroep
onthou: hiërarchie: supranationaal → nationaal → uitvoeringsbesluiten → deontologische codes
→ lagere normen moeten altijd in overeenstemming met hogere normen (KB nooit in strijd met wet,
wet nooit in strijd met europese verordening)
Andere bronnen
● rechtspraak:
- België: continentaal rechtssysteem (zoals meeste EU-landen)
- geen dwingbare precedenten → rechters zijn niet verplicht dezelfde
beslissing te nemen als in een eerdere zaak (verschil met UK/VS = common
law waar precedenten wél bindend zijn)
- maar: rechtspraak in hogere rechtbanken heeft id praktijk wel veel invloed
→ lagere rechters volgen dat meestal
● invloed van hogere rechtbanken en hoven
- Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Straatsburg) → controleert
schendingen van mensenrechten
- Europees Hof van Justitie (Luxemburg) → ziet toe op correcte toepassing
van EU-recht
- grondwettelijk hof → oordeelt of wetten/decreten grondwettig zijn en lost
bevoegdheidsconflicten op (bv. Vlaanderen vs. federaal)
- Hof van Cassatie → hoogste rechtscollege in België, controleert of de wet
correct werd toegepast (maar oordeelt niet opnieuw over de feiten)
- Raad van State → oordeelt over bestuursrechtelijke geschillen (besluiten
van overheid, universiteit, administratie) en geeft juridisch advies (2 functies
dus)
3
Juliette G
, ● gemotiveerde beslissingen van feitenrechters:
- rechters van lagere rechtbanken (politierechtbank, arbeidsrechtbank,...)
beslissen obv feiten
- hun beslissingen zijn niet-bindend, maar hebben invloed door trends of
casuïstiek (als veel rechters hetzelfde doen, krijgt het gewicht)
● doctrine (‘rechtsleer’)
- wetenschappelijke teksten & analyses van juristen/professoren
- ze geven uitleg en interpretatie v/h recht
- niet-bindend: een rechter kan ernaar verwijzen, maar is er niet toe verplicht
- lagere bron van recht, maar toch nuttig als argumentatie
● adviezen
- interpretaties van wetgeving of aanbevelingen door officiële organen
- niet-bindend: maar hebben wél vaak gezag omdat ze uitgaan van erkende
instellingen
→ belangrijkste organen:
1. raadgevend comité voor bio-ethiek (euthanasie, genetische testen,...)
2. nationale raad van Orde der Artsen
3. federale commissie patiëntenrechten
Juridische denkkaders
1. microniveau
- individuele zorgrelatie patiënt - zorgverlener
- rechtstreeks contact met de patiënt
- relevante wetten:
- WUG (wet op de uitvoering v gezondheidsberoepen)
- wet patiëntenrechten
- kwaliteitswet
- beroepsgeheim
- bv: vermoeden van kindermishandeling → beroepsgeheim kan doorbroken
worden
2. mesoniveau
- gaat over structuren en instellingen waarbinnen zorg wordt verleend
- bv:
- eerstelijnszorg (huisartsenpraktijken, groepspraktijken)
- ziekenhuiswetgeving
- GDPR (regels rond verwerking medische gegevens)
- tandarts als ondernemer (combinatie van zorgverlener &
zelfstandige activiteit)
3. macroniveau
- regelt de algemene toegang tot gezondheidszorg & de financiering
- bv:
4
Juliette G
les 1 inleiding
1. Bronnen van het recht
Welke normen?
1. recht = opgeschreven regels (wetten, KB’s, decreten)
2. ethiek = waarden & morele principes (wat is “goed doen”?)
3. deontologie = handelen volgens plichten, normen & waarden verbonden aan beroep (bv.
voor artsen = Code van medische deontologie Van der Orde der Artsen)
→ verschillen tussen deze normen:
● afdwingbaarheid & sanctioneerbaarheid
○ hoe “sterk” een norm kan afgedwongen worden, hangt af van wie de norm opstelt
○ bv: als jij zelf een regel oplegt → is die niet afdwingbaar, een regel van de Orde der
Artsen is meer afdwingbaar (want de Orde kan tuchtsancties opleggen), een wet van
het parlement is het meest afdwingbaar (via rechtbank, politie,...)
● aard vd sancties:
○ strafrechtelijk → boetes, gevangenisstraf
○ tuchtrechtelijk → waarschuwing, berisping, schorsing of schrapping uit beroep
○ sociaal of informeel → bv. morele afkeuring, reputatieschade,..
● auteur vd norm/autoriteit:
○ bepaalt de legitimiteit en de macht om de norm af te dwingen
○ parlement → wetten; Orde der Artsen → deontologische regels; jijzelf → geen gezag
● toepassingsgebied:
○ recht → geldt voor iedereen
○ deontologie → enkel voor de beroepsgroep (Artsen)
○ ethiek → universeel, maar niet juridisch afdwingbaar
Bronnen van het recht
1. wet (in brede zin)
- alles wat op papier is neergeschreven door een bevoegde overheid (wetten,
koninklijke besluiten, decreten,…)
- belangrijkste & formeelste bron van recht
2. rechtspraak
- beslissingen van rechters (vonnis in lagere rechtbanken, arrest in hogere
rechtscolleges)
- rechters moeten motiveren waarom ze een bepaalde beslissing maken
- rechtspraak is zelf geen “wet”, maar geeft wél richting: toekomstige zaken
worden vaak op dezelfde manier beoordeeld (jurisprudentie)
3. algemene rechtsbeginselen
- basisregels van recht die niet altijd expliciet in de wet staan, maar wel
algemeen erkend zijn
1
Juliette G
, - bv:
-iedereen is gelijk voor de wet
-wetten moeten duidelijk zijn
-je mag niet gestraft worden zonder dat er een wet is die dat bepaalt
(nulla poena sine lege)
- ze helpen rechters bij moeilijke beslissingen, zeker als er geen duidelijke wet
bestaat
4. gewoonte
- regels die ontstaat door langdurig gebruik id samenleving
- bv: als er in jouw wijk altijd een voetpad gebruikt wordt, ook al staat dat
nergens officieel , kan dat toch een soort “recht” worden
→ daarbij behoren ook:
● deontologische codes: beroepsregels (bv. Code van de Orde der Artsen)
● professionele richtlijnen: geschreven richtlijnen waaraan zorgverleners zich
moeten houden
5. doctrine
- = ‘rechtsleer’
- wetenschappelijke teksten en analyses van juristen/professoren
- ze hebben invloed op hoe recht begrepen en toegepast wordt, maar zijn niet
bindend (rechter is er niet toe verplicht)
“Wet – Rechtspraak – Beginselen – Gewoonte – Doctrine” = volgorde van sterk → zwak bindend
Hiërarchie der normen
1. wetgeving op supranationaal niveau
- hoogste vorm (Europees recht)
- verdragen: bv. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens → moet vaak
nog omgezet worden in nationale wet
- richtlijnen: Europese regels die in België verplicht moeten worden omgezet
in eigen wetgeving
→ bv. Als je in ander EU-land afstudeert als arts, moet België dat
diploma erkennen (richtlijn beroepskwalificaties)
- verordeningen: Europese regels die direct van toepassing zijn in alle
lidstaten, zonder omzetting
→ bv. GDPR: je moet altijd toestemming geven voor het gebruik van
je persoonsgegevens
2. wetgeving op nationaal niveau
- dit zijn de “echte” wetten
- wetten: gemaakt door federaal parlement
- decreten: door Vlaamse, Waalse en Franstalige gemeenschappen en
gewesten
- ordonnanties: door Brussels Hoofdstedelijk Parlement
2
Juliette G
, 3. uitvoeringsbesluiten
- gedetailleerde regels die wetten/decreten id praktijk brengen
- koninklijk besluit: federaal → regering maakt het, koning tekent
- besluiten van gemeenschaps- of gewestregeringen: zelfde principe, maar op
Vlaams/Waals/Brussels niveau
bv: een wet zegt “artsen moeten erkend worden”, maar het
uitvoeringsbesluit bepaald hoe die erkenning precies verloopt (diploma’s,
procedures,...)
→ ze mogen NIET in tegenspraak zijn met de wet (lagere rechtskracht)
4. deontologische codes
- richtlijnen/regels opgesteld door beroepsgroepen (bv. Orde der Artsen)
- ze vullen de wet aan, maar mogen de wet niet tegenspreken
- bv: beroepsgeheim, respect voor de patiënt, collegialiteit,...
- ze zijn niet-bindend in de wet, maar wel afdwingbaar via tuchtrecht binnen
het beroep
onthou: hiërarchie: supranationaal → nationaal → uitvoeringsbesluiten → deontologische codes
→ lagere normen moeten altijd in overeenstemming met hogere normen (KB nooit in strijd met wet,
wet nooit in strijd met europese verordening)
Andere bronnen
● rechtspraak:
- België: continentaal rechtssysteem (zoals meeste EU-landen)
- geen dwingbare precedenten → rechters zijn niet verplicht dezelfde
beslissing te nemen als in een eerdere zaak (verschil met UK/VS = common
law waar precedenten wél bindend zijn)
- maar: rechtspraak in hogere rechtbanken heeft id praktijk wel veel invloed
→ lagere rechters volgen dat meestal
● invloed van hogere rechtbanken en hoven
- Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Straatsburg) → controleert
schendingen van mensenrechten
- Europees Hof van Justitie (Luxemburg) → ziet toe op correcte toepassing
van EU-recht
- grondwettelijk hof → oordeelt of wetten/decreten grondwettig zijn en lost
bevoegdheidsconflicten op (bv. Vlaanderen vs. federaal)
- Hof van Cassatie → hoogste rechtscollege in België, controleert of de wet
correct werd toegepast (maar oordeelt niet opnieuw over de feiten)
- Raad van State → oordeelt over bestuursrechtelijke geschillen (besluiten
van overheid, universiteit, administratie) en geeft juridisch advies (2 functies
dus)
3
Juliette G
, ● gemotiveerde beslissingen van feitenrechters:
- rechters van lagere rechtbanken (politierechtbank, arbeidsrechtbank,...)
beslissen obv feiten
- hun beslissingen zijn niet-bindend, maar hebben invloed door trends of
casuïstiek (als veel rechters hetzelfde doen, krijgt het gewicht)
● doctrine (‘rechtsleer’)
- wetenschappelijke teksten & analyses van juristen/professoren
- ze geven uitleg en interpretatie v/h recht
- niet-bindend: een rechter kan ernaar verwijzen, maar is er niet toe verplicht
- lagere bron van recht, maar toch nuttig als argumentatie
● adviezen
- interpretaties van wetgeving of aanbevelingen door officiële organen
- niet-bindend: maar hebben wél vaak gezag omdat ze uitgaan van erkende
instellingen
→ belangrijkste organen:
1. raadgevend comité voor bio-ethiek (euthanasie, genetische testen,...)
2. nationale raad van Orde der Artsen
3. federale commissie patiëntenrechten
Juridische denkkaders
1. microniveau
- individuele zorgrelatie patiënt - zorgverlener
- rechtstreeks contact met de patiënt
- relevante wetten:
- WUG (wet op de uitvoering v gezondheidsberoepen)
- wet patiëntenrechten
- kwaliteitswet
- beroepsgeheim
- bv: vermoeden van kindermishandeling → beroepsgeheim kan doorbroken
worden
2. mesoniveau
- gaat over structuren en instellingen waarbinnen zorg wordt verleend
- bv:
- eerstelijnszorg (huisartsenpraktijken, groepspraktijken)
- ziekenhuiswetgeving
- GDPR (regels rond verwerking medische gegevens)
- tandarts als ondernemer (combinatie van zorgverlener &
zelfstandige activiteit)
3. macroniveau
- regelt de algemene toegang tot gezondheidszorg & de financiering
- bv:
4
Juliette G
