SAMENVATTING: VERBINTENISSENRECHT
INLEIDING
HET WETTELIJK KADER VAN HET VERBINTENISSENRECHT
Hoewel het oud recht blijft bestaan voor eerder gesloten contracten, geldt het nieuw recht (boek 5)
voor contracten die gesloten zijn op of na 01/01/2023:
➢ Meer voorspelbaarheid en rechtszekerheid bieden: meer wettelijk verankerd in de Codex
➢ Toegankelijkheid versterken: duidelijke structuur implementeren
➢ Nieuw evenwicht instellen: wilsautonomie + bescherming zwakkere partij (proportionaliteit)
DE VERBINTENIS
DEFINITIE:
Art. 5.1 BW: “Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser (SE) van een
schuldenaar (SA), indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.”
➢ Tussen 2 of meer personen: minstens één SE en één SA
➢ Door de wet erkend: bronnen van verbintenissen in de Codex erkend (art 5.3 BW)
➢ Het voorwerp van een verbintenis is altijd een prestatie, meestal in geld waardeerbaar
➢ Juridisch & zo nodig in rechte afdwingbaar: niet altijd rechter vereist, bv. buitengerechtelijk
➢ Niet-juridische verbintenis: niet afdwingbaar → bv. natuurlijke verbintenis, sociale afspraken
Concreet voorbeeld: koop is een wederkerig contract tussen de verkoper en de koper
➢ Bron van verbintenissen waarbij wederzijdse & samenhangende verbintenissen ontstaan
Koop: leveringsverbintenis voor verkoper en betalingsverbintenis voor koper
➢ Elke partij draagt 2 petjes: die van SE & die van SA
➢ Typisch gevolg is de ENAC: de tijdelijke exceptie van niet-uitvoering (art. 5.239 BW)
Andere voorbeelden zijn het huurcontract
en het aangaan van een lening
ANALYSE VAN DE KENMERKEN:
Kenmerk 1: een rechtsband tussen personen
Er is een verschil tussen enerzijds vorderingsrechten en anderzijds zakelijke rechten:
➢ Intern bekeken: (relativeren)
▪ Verbintenis = rechtsverhouding tussen personen
→ SE krijgt aanspraak op een bepaalde gedraging van SA
▪ Zakelijk recht = rechtsbetrekking tussen persoon & een bepaald goed (art. 3.3 BW)
→ Titularis verkrijgt zeggenschap over een zaak of bepaald goed
➢ Extern bekeken: tegenwerpelijkheid aan derden
▪ Verbintenis: splitsing tussen aanspraken tussen SE & SA en haar bestaan als rechtsfeit
→ Aanspraken werken relatief: SE kan afdwingen, SA is iets verschuldigd
→ Bestaan is een rechtsfeit: ook derden moeten hier rekening mee houden
▪ Zakelijk recht: erga omnes + opgesomd in de wet (vaak wel publiciteit in registers)
,Kenmerk 2: bronnen van verbintenissen (art. 5.3 BW)
Bronnen van verbintenissen kunnen ingedeeld worden in 2 categorieën:
1) Rechtshandelingen = menselijk gedrag dat rechtsgevolgen beoogt
▪ Meerzijdig: wilsuitingen gaan uit van minstens 2 personen
▪ Eenzijdig: wilsuiting van slechts 1 persoon
Bv. aanbod, beloningsbelofte, herroepen van een testament, uitloven van een prijs, …
2) De wet = een rechtsfeit waaraan men rechtsgevolgen vastknoopt die niet beoogt waren
▪ Buitencontractuele aansprakelijkheid: de onrechtmatige daad
▪ Oneigenlijke contracten (“quasi-contracten”)
Opmerking: het verwekken van rechtmatig vertrouwen wordt niet opgesomd als bron van
verbintenissen in de lijst van art. 5.3 BW, maar boek 5 maakt er wel toepassing van (“open systeem”)
Kenmerk 3: het voorwerp van de verbintenis (art. 5.46 BW)
Het voorwerp van de verbintenis is altijd een prestatie van de SA:
➢ Iets doen: bv. een patiënt behandelen, aanneming
➢ Iets niet doen: bv. niet concurreren
➢ Iets geven: bv. eigendomsrecht vestigen van een specifieke zaak
➢ Iets garanderen: bv. levensverzekeraar garandeert bij uw overlijden een som uit te betalen
aan uw overlevenden
Er wordt ook een onderscheid gemaakt voor de bewijslast: (art. 5.72 BW)
➢ Resultaatsverbintenis: SA moet een bepaald resultaat bereiken
Bv. de verbintenis van een advocaat om binnen de wettelijke termijn beroep aan te tekenen
→ Fout van SA vermoed TENZIJ overmacht kan worden aangetoond
➢ Inspanningsverbintenis: SA moet alle zorg verstrekken die eigen is aan een voorzichtig en
redelijk persoon om een bepaald resultaat te bereiken
Bv. de verbintenis van een arts om iemand medisch te behandelen met oog op genezing
→ SE moet fout van SA bewijzen
Aleatoir karakter (kans) → inspanningsverbintenis
De twee soorten kunnen ook voortvloeien uit één contract: kijk naar de bedoeling van de partijen!
Kenmerk 4: de afdwingbaarheid van de verbintenis
Afdwingbaarheid = wanneer SA zijn verbintenis niet vrijwillig uitvoert, kan de SE hem daartoe, zo
nodig, in rechte dwingen
1) Ingebrekestelling van SA door SE (art. 5.231 BW)
2) Gedwongen uitvoering: de rechter veroordeelt de SA tot de nakoming (evt. dwangsom)
3) Dwanguitvoering: SE doet rechterlijke uitspraak naleven met dwangmiddelen (beslag, etc.)
Art. 5.234 BW: SE heeft het recht uitvoering in natura te vorderen tenzij dit dwang vereist of abusief
zou zijn geworden (dan schadeherstel)
➢ Iets geven: men kan zaak opeisen en beslag laten leggen
➢ Iets doen of niet doen: af te dwingen zonder fysieke dwang
▪ Dwangsom + evt. vervanging
▪ Rechterlijke beslissing die geldt als akte
▪ Schadevergoeding of indien nog mogelijk herstel in natura
,HOOFDSTUK 1: BEGRIP EN SOORTEN CONTRACTEN
AFDELING 1: BEGRIPSBEPALING
HET BEGRIP CONTRACT:
Art. 5.4 BW: “Een contract, of overeenkomst, is een wilsovereenstemming tussen twee of meer
personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan.”
➢ Minstens twee wilsuitingen → meerzijdige rechtshandeling
➢ Het aangaan van minstens 1 verbintenis door een consensus van minstens personen volstaat
(= éénzijdig contract)
KENMERKEN VAN EEN VERMOGENSRECHTELIJK CONTRACT:
HET CONTRACT WORDT GESLOTEN TUSSEN TWEE OF MEER PERSONEN:
Tweepartijencontract = contract tussen twee personen → consensus: aanbod & aanvaarding
➢ Partijen met dezelfde belangen kunnen als 1 contractpartij gezien worden (huur gehuwden)
Meerpartijencontract = contract door meer dan twee personen aangegaan (art. 5.12 BW)
➢ Bv. een kredietconsortium, samenwerkingscontract
➢ Partijen kunnen t.o.v. elkaar makkelijker verweer inroepen dan bij afzonderlijke contracten
➢ Partijen hebben tegengestelde belangen of minstens onderscheiden belangen
Samenhangende contracten = afzonderlijk gesloten contracten staan met elkaar in economisch en/of
juridisch verband en vormen een geheel door hun gemeenschappelijk voorwerp of doel
Bv. contract bouwheer en hoofdaannemer + contracten hoofdaannemer en onderaannemers
HET CONTRACT VERONDERSTELT DE BEDOELING OM RECHTSGEVOLGEN TE DOEN ONTSTAAN:
Art. 5.69 BW: “Een contract dat geldig tot stand is gekomen, strekt de partijen tot wet.”
➢ Partijen bepalen zelf of ze een afdwingbaar contract beogen: evt. gentlemen’s agreement, …
➢ Bijvoorbeeld natuurlijke verbintenissen zijn niet afdwingbaar, zolang niet erkend
→ Nagekomen zonder vergissing of dwang: geen restitutie mogelijk
AFDELING 2: SOORTEN CONTRACTEN:
VERMOGENSRECHTELIJKE EN ANDERE CONTRACTEN:
Vermogensrechtelijke contracten uit het privaatrecht = contracten gesloten tussen particulieren
(burgers of ondernemingen) die vermogensrechtelijke verbintenissen of zakelijke rechten vestigen,
vaststellen, overdragen, wijzigen of teniet doen
Er bestaan uiteraard ook andere contracten dan de vermogensrechtelijke, die ook privaatrechtelijk
zijn in brede zin:
➢ Familierechtelijke contracten
➢ Proces- & bewijsrechtelijke contracten
➢ Vennootschapsrechtelijke contracten
In het algemeen geldt er art. 5.13 BW:
➢ Boek 5 bevat het gemeen recht
➢ Uitdrukkelijke of stilzwijgende afwijkingen zijn mogelijk via bijzondere wetgeving (voorrang)
➢ Boek 5 bevat in principe aanvullend recht
, SOORTEN VERMOGENSRECHTELIJKE CONTRACTEN:
CONSENSUELE, ZAKELIJKE EN VORMELIJKE CONTRACTEN: (art. 5.5 BW)
Consensueel: louter mondelinge wilsovereenstemming is voldoende om contract te sluiten
➢ Vaak wel nog een geschrift opgesteld als bewijs (moet vanaf 3500 euro)
➢ In principe is consensualisme de regel (art. 5.28 BW)
➢ Bv. koop, dading, aanneming en lastgeving
Uitzonderingen op het consensualisme:
➢ Zakelijk contract: vereist consensus + overhandiging van het voorwerp ANDERS geen contract
Bv. bewaargeving, bruiklening, inpandgeving
➢ Vormelijk contract: vereist consensus + naleven vormvereisten ANDERS contract nietig
Bv. inpandgeving door een consument, schenking (= plechtig: vereist notariële akte)
EENZIJDIGE EN WEDERKERIGE CONTRACTEN: (art. 5.6 BW)
Hoewel een contract altijd minstens 2 wilsuitingen vereist, bestaan er éénzijdige contracten zoals
onbezoldigde bewaargeving/bruiklening/lastgeving en borgstelling (zonder infoverplichting)
<-> wederkerig contract: samenhangende verbintenissen rusten op elke partij (ieder is SE en SA)
Bv. huur, koop, ruil, dading (beiden geven toe), aanneming, bezoldigde lastgeving
HOOFDCONTRACTEN EN BIJKOMENDE CONTRACTEN:
Hoofdcontract = een contract dat los van elk ander contract bestaat en ook zo wordt uitgevoerd
Bv. de lening van Piet
Bijkomend contract = een contract waarvan het geld bestaan, de nakoming en het tenietgaan
afhankelijk zijn van een ander contract (staat en valt met hoofdcontract)
Bv. de borgstelling van Piet zijn ouders houdt op indien Piet zijn lening heeft afbetaald
CONTRACTEN ONDER BEZWARENDE TITEL EN OM NIET: (art. 5.7 BW)
Contract onder bezwarende titel: een wederkerig contract → bv. huur, koop & aanneming
Een contract om niet = een contract ten kosteloze titel < vrijgevigheid
➢ Bv. schenking & kosteloze dienstverlening
➢ Toepassing van de pauliaanse vordering zijn minder streng (H5)
Opmerking: een testament is geen contract (moet niet aanvaard worden), wel een rechtshandeling!
VERGELDENDE EN KANSCONTRACTEN: (art. 5.8 BW)
Vergeldend: de prestaties zijn gekend bij contractsluiting en worden door de partijen als gelijkwaardig
beschouwd
➢ Altijd een wederkerig contract onder bezwarende titel
➢ Bv. koop & huur
Kanscontract: de gelijkwaardigheid van de prestaties kan niet ingeschat worden bij de contractsluiting
➢ Geen benadeling mogelijk: partijen aanvaarden immers dat er mogelijks onevenwicht is
➢ Reële kans op winst of verlies: geen lage rente betalen aan een ziek persoon
➢ Bv. koop op lijfrente (leeftijd onzeker) & verzekering (misschien heb je nooit brand)
INLEIDING
HET WETTELIJK KADER VAN HET VERBINTENISSENRECHT
Hoewel het oud recht blijft bestaan voor eerder gesloten contracten, geldt het nieuw recht (boek 5)
voor contracten die gesloten zijn op of na 01/01/2023:
➢ Meer voorspelbaarheid en rechtszekerheid bieden: meer wettelijk verankerd in de Codex
➢ Toegankelijkheid versterken: duidelijke structuur implementeren
➢ Nieuw evenwicht instellen: wilsautonomie + bescherming zwakkere partij (proportionaliteit)
DE VERBINTENIS
DEFINITIE:
Art. 5.1 BW: “Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser (SE) van een
schuldenaar (SA), indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.”
➢ Tussen 2 of meer personen: minstens één SE en één SA
➢ Door de wet erkend: bronnen van verbintenissen in de Codex erkend (art 5.3 BW)
➢ Het voorwerp van een verbintenis is altijd een prestatie, meestal in geld waardeerbaar
➢ Juridisch & zo nodig in rechte afdwingbaar: niet altijd rechter vereist, bv. buitengerechtelijk
➢ Niet-juridische verbintenis: niet afdwingbaar → bv. natuurlijke verbintenis, sociale afspraken
Concreet voorbeeld: koop is een wederkerig contract tussen de verkoper en de koper
➢ Bron van verbintenissen waarbij wederzijdse & samenhangende verbintenissen ontstaan
Koop: leveringsverbintenis voor verkoper en betalingsverbintenis voor koper
➢ Elke partij draagt 2 petjes: die van SE & die van SA
➢ Typisch gevolg is de ENAC: de tijdelijke exceptie van niet-uitvoering (art. 5.239 BW)
Andere voorbeelden zijn het huurcontract
en het aangaan van een lening
ANALYSE VAN DE KENMERKEN:
Kenmerk 1: een rechtsband tussen personen
Er is een verschil tussen enerzijds vorderingsrechten en anderzijds zakelijke rechten:
➢ Intern bekeken: (relativeren)
▪ Verbintenis = rechtsverhouding tussen personen
→ SE krijgt aanspraak op een bepaalde gedraging van SA
▪ Zakelijk recht = rechtsbetrekking tussen persoon & een bepaald goed (art. 3.3 BW)
→ Titularis verkrijgt zeggenschap over een zaak of bepaald goed
➢ Extern bekeken: tegenwerpelijkheid aan derden
▪ Verbintenis: splitsing tussen aanspraken tussen SE & SA en haar bestaan als rechtsfeit
→ Aanspraken werken relatief: SE kan afdwingen, SA is iets verschuldigd
→ Bestaan is een rechtsfeit: ook derden moeten hier rekening mee houden
▪ Zakelijk recht: erga omnes + opgesomd in de wet (vaak wel publiciteit in registers)
,Kenmerk 2: bronnen van verbintenissen (art. 5.3 BW)
Bronnen van verbintenissen kunnen ingedeeld worden in 2 categorieën:
1) Rechtshandelingen = menselijk gedrag dat rechtsgevolgen beoogt
▪ Meerzijdig: wilsuitingen gaan uit van minstens 2 personen
▪ Eenzijdig: wilsuiting van slechts 1 persoon
Bv. aanbod, beloningsbelofte, herroepen van een testament, uitloven van een prijs, …
2) De wet = een rechtsfeit waaraan men rechtsgevolgen vastknoopt die niet beoogt waren
▪ Buitencontractuele aansprakelijkheid: de onrechtmatige daad
▪ Oneigenlijke contracten (“quasi-contracten”)
Opmerking: het verwekken van rechtmatig vertrouwen wordt niet opgesomd als bron van
verbintenissen in de lijst van art. 5.3 BW, maar boek 5 maakt er wel toepassing van (“open systeem”)
Kenmerk 3: het voorwerp van de verbintenis (art. 5.46 BW)
Het voorwerp van de verbintenis is altijd een prestatie van de SA:
➢ Iets doen: bv. een patiënt behandelen, aanneming
➢ Iets niet doen: bv. niet concurreren
➢ Iets geven: bv. eigendomsrecht vestigen van een specifieke zaak
➢ Iets garanderen: bv. levensverzekeraar garandeert bij uw overlijden een som uit te betalen
aan uw overlevenden
Er wordt ook een onderscheid gemaakt voor de bewijslast: (art. 5.72 BW)
➢ Resultaatsverbintenis: SA moet een bepaald resultaat bereiken
Bv. de verbintenis van een advocaat om binnen de wettelijke termijn beroep aan te tekenen
→ Fout van SA vermoed TENZIJ overmacht kan worden aangetoond
➢ Inspanningsverbintenis: SA moet alle zorg verstrekken die eigen is aan een voorzichtig en
redelijk persoon om een bepaald resultaat te bereiken
Bv. de verbintenis van een arts om iemand medisch te behandelen met oog op genezing
→ SE moet fout van SA bewijzen
Aleatoir karakter (kans) → inspanningsverbintenis
De twee soorten kunnen ook voortvloeien uit één contract: kijk naar de bedoeling van de partijen!
Kenmerk 4: de afdwingbaarheid van de verbintenis
Afdwingbaarheid = wanneer SA zijn verbintenis niet vrijwillig uitvoert, kan de SE hem daartoe, zo
nodig, in rechte dwingen
1) Ingebrekestelling van SA door SE (art. 5.231 BW)
2) Gedwongen uitvoering: de rechter veroordeelt de SA tot de nakoming (evt. dwangsom)
3) Dwanguitvoering: SE doet rechterlijke uitspraak naleven met dwangmiddelen (beslag, etc.)
Art. 5.234 BW: SE heeft het recht uitvoering in natura te vorderen tenzij dit dwang vereist of abusief
zou zijn geworden (dan schadeherstel)
➢ Iets geven: men kan zaak opeisen en beslag laten leggen
➢ Iets doen of niet doen: af te dwingen zonder fysieke dwang
▪ Dwangsom + evt. vervanging
▪ Rechterlijke beslissing die geldt als akte
▪ Schadevergoeding of indien nog mogelijk herstel in natura
,HOOFDSTUK 1: BEGRIP EN SOORTEN CONTRACTEN
AFDELING 1: BEGRIPSBEPALING
HET BEGRIP CONTRACT:
Art. 5.4 BW: “Een contract, of overeenkomst, is een wilsovereenstemming tussen twee of meer
personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan.”
➢ Minstens twee wilsuitingen → meerzijdige rechtshandeling
➢ Het aangaan van minstens 1 verbintenis door een consensus van minstens personen volstaat
(= éénzijdig contract)
KENMERKEN VAN EEN VERMOGENSRECHTELIJK CONTRACT:
HET CONTRACT WORDT GESLOTEN TUSSEN TWEE OF MEER PERSONEN:
Tweepartijencontract = contract tussen twee personen → consensus: aanbod & aanvaarding
➢ Partijen met dezelfde belangen kunnen als 1 contractpartij gezien worden (huur gehuwden)
Meerpartijencontract = contract door meer dan twee personen aangegaan (art. 5.12 BW)
➢ Bv. een kredietconsortium, samenwerkingscontract
➢ Partijen kunnen t.o.v. elkaar makkelijker verweer inroepen dan bij afzonderlijke contracten
➢ Partijen hebben tegengestelde belangen of minstens onderscheiden belangen
Samenhangende contracten = afzonderlijk gesloten contracten staan met elkaar in economisch en/of
juridisch verband en vormen een geheel door hun gemeenschappelijk voorwerp of doel
Bv. contract bouwheer en hoofdaannemer + contracten hoofdaannemer en onderaannemers
HET CONTRACT VERONDERSTELT DE BEDOELING OM RECHTSGEVOLGEN TE DOEN ONTSTAAN:
Art. 5.69 BW: “Een contract dat geldig tot stand is gekomen, strekt de partijen tot wet.”
➢ Partijen bepalen zelf of ze een afdwingbaar contract beogen: evt. gentlemen’s agreement, …
➢ Bijvoorbeeld natuurlijke verbintenissen zijn niet afdwingbaar, zolang niet erkend
→ Nagekomen zonder vergissing of dwang: geen restitutie mogelijk
AFDELING 2: SOORTEN CONTRACTEN:
VERMOGENSRECHTELIJKE EN ANDERE CONTRACTEN:
Vermogensrechtelijke contracten uit het privaatrecht = contracten gesloten tussen particulieren
(burgers of ondernemingen) die vermogensrechtelijke verbintenissen of zakelijke rechten vestigen,
vaststellen, overdragen, wijzigen of teniet doen
Er bestaan uiteraard ook andere contracten dan de vermogensrechtelijke, die ook privaatrechtelijk
zijn in brede zin:
➢ Familierechtelijke contracten
➢ Proces- & bewijsrechtelijke contracten
➢ Vennootschapsrechtelijke contracten
In het algemeen geldt er art. 5.13 BW:
➢ Boek 5 bevat het gemeen recht
➢ Uitdrukkelijke of stilzwijgende afwijkingen zijn mogelijk via bijzondere wetgeving (voorrang)
➢ Boek 5 bevat in principe aanvullend recht
, SOORTEN VERMOGENSRECHTELIJKE CONTRACTEN:
CONSENSUELE, ZAKELIJKE EN VORMELIJKE CONTRACTEN: (art. 5.5 BW)
Consensueel: louter mondelinge wilsovereenstemming is voldoende om contract te sluiten
➢ Vaak wel nog een geschrift opgesteld als bewijs (moet vanaf 3500 euro)
➢ In principe is consensualisme de regel (art. 5.28 BW)
➢ Bv. koop, dading, aanneming en lastgeving
Uitzonderingen op het consensualisme:
➢ Zakelijk contract: vereist consensus + overhandiging van het voorwerp ANDERS geen contract
Bv. bewaargeving, bruiklening, inpandgeving
➢ Vormelijk contract: vereist consensus + naleven vormvereisten ANDERS contract nietig
Bv. inpandgeving door een consument, schenking (= plechtig: vereist notariële akte)
EENZIJDIGE EN WEDERKERIGE CONTRACTEN: (art. 5.6 BW)
Hoewel een contract altijd minstens 2 wilsuitingen vereist, bestaan er éénzijdige contracten zoals
onbezoldigde bewaargeving/bruiklening/lastgeving en borgstelling (zonder infoverplichting)
<-> wederkerig contract: samenhangende verbintenissen rusten op elke partij (ieder is SE en SA)
Bv. huur, koop, ruil, dading (beiden geven toe), aanneming, bezoldigde lastgeving
HOOFDCONTRACTEN EN BIJKOMENDE CONTRACTEN:
Hoofdcontract = een contract dat los van elk ander contract bestaat en ook zo wordt uitgevoerd
Bv. de lening van Piet
Bijkomend contract = een contract waarvan het geld bestaan, de nakoming en het tenietgaan
afhankelijk zijn van een ander contract (staat en valt met hoofdcontract)
Bv. de borgstelling van Piet zijn ouders houdt op indien Piet zijn lening heeft afbetaald
CONTRACTEN ONDER BEZWARENDE TITEL EN OM NIET: (art. 5.7 BW)
Contract onder bezwarende titel: een wederkerig contract → bv. huur, koop & aanneming
Een contract om niet = een contract ten kosteloze titel < vrijgevigheid
➢ Bv. schenking & kosteloze dienstverlening
➢ Toepassing van de pauliaanse vordering zijn minder streng (H5)
Opmerking: een testament is geen contract (moet niet aanvaard worden), wel een rechtshandeling!
VERGELDENDE EN KANSCONTRACTEN: (art. 5.8 BW)
Vergeldend: de prestaties zijn gekend bij contractsluiting en worden door de partijen als gelijkwaardig
beschouwd
➢ Altijd een wederkerig contract onder bezwarende titel
➢ Bv. koop & huur
Kanscontract: de gelijkwaardigheid van de prestaties kan niet ingeschat worden bij de contractsluiting
➢ Geen benadeling mogelijk: partijen aanvaarden immers dat er mogelijks onevenwicht is
➢ Reële kans op winst of verlies: geen lage rente betalen aan een ziek persoon
➢ Bv. koop op lijfrente (leeftijd onzeker) & verzekering (misschien heb je nooit brand)
