ALGEMENE PSYCHOLOGIE
Algemene psychologie.............................................................................................................................. 1
H17: toegepaste psychologie................................................................................................................... 2
INleiding................................................................................................................................................ 2
1. omgevingspsychologie...................................................................................................................... 2
1.1 omgeving laten aansluiten bij behoefte gebruiker.......................................................................2
1.2 overbevolking............................................................................................................................... 3
1.2.1 persoonlijke ruimte................................................................................................................ 4
1.2.2 bevolkingsdichtheid en herstel na stress...............................................................................6
1.2.3 lawaai in de buurt................................................................................................................... 6
1.3 milieu en klimaatverandering....................................................................................................... 8
2. rechtspsychologie............................................................................................................................ 10
2.1 kunnen we voorspellen wie geweld zal plegen?.........................................................................10
2.2 ontoerekeningsvatbaarheid en psychische overmacht...............................................................13
2.3 wanneer kan een ooggetuige een dader identificeren?..............................................................14
2.4.1 line-up.................................................................................................................................. 14
2.4 Kunnen we zien of iemand de waarheid spreekt?.......................................................................16
3. school en onderwijspsychologie...................................................................................................... 20
3.1 schoolpsychologen..................................................................................................................... 20
3.2 onderwijspsychologie................................................................................................................. 22
3.3 goede scholen en goede leerkrachten........................................................................................ 22
3.3.1 kenmerken van een goede school........................................................................................23
3.3.2 inclusief vs exclusief onderwijs.............................................................................................23
3.3.3 goede leerkrachten.............................................................................................................. 26
3.3.4 goede leerkrachtenopleiding................................................................................................27
3.4 goed handboek........................................................................................................................... 28
4. arbeids- en organisatiepsychologie.................................................................................................29
4.1 personeelsselectie...................................................................................................................... 29
4.4.1 werving................................................................................................................................ 30
4.4.2 tests..................................................................................................................................... 30
4.4.3 interview.............................................................................................................................. 32
4.2 na de selectie............................................................................................................................. 33
4.3 werkmotivatie en arbeidsvreugde.............................................................................................. 33
4.4 efficient leiderschap................................................................................................................... 35
4.4.1 leidertypes........................................................................................................................... 37
1
,H17: TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE
INLEIDING
Toegepaste psychologie
= onderzoek over de invloed die de psychologie gekregen heeft op verschillende terreinen van het
leven
→ deze psychologen zetten zich in op toegepast onderzoek
Toegepast onderzoek vs fundamenteel onderzoek
Fundamenteel onderzoek: hoe zitten psychologische functies in elkaar?
Hersenwerking
Link tussen functies en gedrag
Aandacht- en interpretaties
Toegepast onderzoek: praktische problemen proberen oplossen door principes,
theorieën en technieken van de wetenschappelijke psychologie toe te passen
Werkwijze toegepaste psychologie
1. De bestaande empirische evidentie wordt kritisch doorgenomen
2. De kennis over hoe biologische, cognitieve en sociale factoren bijdragen aan het menselijk
functioneren, toepassen
3. Er wordt gebruik gemaakt van de beschikbare onderzoeksmogelijkheden
4. Er wordt aan duidelijke rapportage gedaan
Fundamenteel onderzoek → invloed op praktijk (toepassing theorie)
Praktijk → invloed op fundamenteel onderzoek (onderwerpen waaraan onderzoek gedaan wordt)
1. OMGEVINGSPSYCHOLOGIE
Omgevingspsychologie
= de studie van de relatie tussen de omgeving en het gedrag van mensen (Gifford, 2014)
→ dubbele beïnvloeding
Omgeving gedrag v/d mens
Omgevingspsychologen bestuderen wat de effecten zijn van bepaalde ingrepen om planalogen bij te
staan bij het bedenken van toekomstige projecten en het verbeteren van bestaande projecten
Planalogen = mensen die zich bezig houden met ruimtelijke ordening
1.1 OMGEVING LATEN AANSLUITEN BIJ BEHOEFTE GEBRUIKER
3 manieren:
1. Opstellen van een architectuurprogramma
→ een inventaris, waarbinnen beschreven staat aan welke specificaties een gebouw of een
omgeving moet voldoen
2. Uitvoeren van een participatieplanning
→ toekomstige gebruikers worden betrokken door te luisteren naar hun voorkeuren en meningen
tijdens de ontwerpfase
3. Evalueren na ingebruikname
2
, → men vraagt aan de gebruiker hoe goed een gebouw of een omgeving beantwoordt aan de
gestelde vereisten
Waardevol: visie architecten niet altijd correct voor noden van de gebruikers
Onderzoek Brown & Gifford (2011)
Geen correlatie tussen wat architecten mooi vonden en welke gebouwen de
meerderheid van de bevolking mooi vond
architecten onderling wel dezelfde visie (visie architecten visie gebruikers)
Verder onderzoek naar belang architectuur
Edvardsson (2005): welke verzorgingstehuizen waren bejaarden tevreden mee?
→ 5 factoren
1. de mate waarin men zichzelf herkent in de omgeving (vertrouwde en kalme omgeving)
2. de mogelijkheid om sociale contacten te onderhouden en nieuwe contacten te leggen
3. de mate waarin men zich veilig voelt in de nieuwe omgeving
4. de mate waarin men zich welkom voelt bij aankomst
5. de mate waarin men een bereidheid tot dienstverlening ervaart
bv. de mogelijkheid om eens iets extra te kunnen krijgen
door aan evaluatie te doen kan men te weten komen op welke manier deze factoren
het beste aangepakt kunnen worden
Kim & de Dear (2013) + Bernsteun & Turban (2018): verschil in de manier waarop architecten bepaalde
ruimtelijke indelingen inschatten qua aantrekkelijkheid t.a.v. hoe gebruikers het effectief ervaren
Open kantoor
Architecten gebruikers
- overzichtelijk - bron van lawaai
- minder ruimte voor meer mensen - minder goede concentratie
- flexibel (aanpassing mogelijk) - gebrek van privacy
- meer communicatie & interactie - minder gevoel van autonomie en
- betere controle over werknemers controle
- sociale interactie is moeilijk (collega’s
storen met babbelen)
- weinig ramen
evaluatie belangrijk in het optimaliseren van de ruimtelijke indeling aan de noden
van de gebruikers
1.2 OVERBEVOLKING
Interactie tussen overbevolking en sociale pathologie
Opvatting
Grote steden leiden tot:
- Meer psychologische spanningen
- Slechte lichamelijke en geestelijke gezondheid
- Meer criminaliteit en agressie
- Uiteenvallen van gezinnen
→ gebaseerd op onderzoek over overbevolking bij dieren (Calhoun, 1962)
Mens ≠ dieren (verder onderzoek van belang)
Onderzoek Galle (1972): relatie tussen bevolkingsdichtheid en
1. Sterftecijfer
2. Vruchtbaarheid
3. sociale uitkering
4. criminaliteit
3
, 5. opnames in psychiatrische instelling
→ factoren obv gedragspatronen bij ratten
Conclusie: bevolkingsdichtheid is positief gecorreleerd aan deze 5
gedragspathologieën
Niet zwart-wit
Ook voorbeelden waarbij bevolkingsdichtheid hoog was, maar niet gepaard ging met eenzelfde mate
van criminaliteit of pathologie als Galle en collega’s verwachtten
→ onderscheid maken tussen bevolkingsdichtheid en overbevolking
Bevolkingsdichtheid = aantal inwoners/vierkante km = ruimte die per persoon
beschikbaar is
Overbevolking = toestand waarbij de bevolking te talrijk is in verhouding tot de
aanwezige middelen van bestaan en/of beschikbare ruimte
Bv de mate waarin de behuizing tegemoet komt aan de privacybehoefte van mensen
→bepalende factor voor gevoel van overbevolking
mensen kunnen zich niet terugtrekken omdat er onvoldoende plaats is > meer
gevoel van overbevolking
1.2.1 PERSOONLIJKE RUIMTE
Mensen hebben nood aan een persoonlijke ruimte
= ruimte waar anderen alleen in uitzonderlijke situaties in mogen komen
→ amygdala speelt een rol om deze ruimte aan te leren en in stand te houden
→ belangrijke kenmerken:
1. De persoonlijke ruimte is groter voor onbekenden dan voor mensen die we goed kennen
Uitzondering: plaatsen waar veel individuen op elkaar plakken
bv de bus onmiddellijk na de schooluren
2. Wanneer de persoonlijke ruimte door de omgeving beperkt wordt, gaan mensen een
symbolische afstand bewaren
bv. geen oogcontact maken, onpersoonlijk zijn...
3. Het doorbreken van de persoonlijke ruimte, leidt tot stressreacties en de activering van het
sympathisch zenuwstelsel.
onderzoek persoonlijke ruimte (Middlemist, 1976)
Hoe reageert iemand bij aanwezigheid van andere in openbare toiletten
→ 3 condities met 3 urinoires:
1ste: alle drie zijn vrij, er is niemand aanwezig
2de: middelste buiten gebruik, rechterkant bezet
3de: rechterkant buiten gebruik en middelste iemand aanwezig
Hoelang duurde het voor iemand begon te plassen + hoelang duurde het plassen
zelf?
Resultaten:
4
Algemene psychologie.............................................................................................................................. 1
H17: toegepaste psychologie................................................................................................................... 2
INleiding................................................................................................................................................ 2
1. omgevingspsychologie...................................................................................................................... 2
1.1 omgeving laten aansluiten bij behoefte gebruiker.......................................................................2
1.2 overbevolking............................................................................................................................... 3
1.2.1 persoonlijke ruimte................................................................................................................ 4
1.2.2 bevolkingsdichtheid en herstel na stress...............................................................................6
1.2.3 lawaai in de buurt................................................................................................................... 6
1.3 milieu en klimaatverandering....................................................................................................... 8
2. rechtspsychologie............................................................................................................................ 10
2.1 kunnen we voorspellen wie geweld zal plegen?.........................................................................10
2.2 ontoerekeningsvatbaarheid en psychische overmacht...............................................................13
2.3 wanneer kan een ooggetuige een dader identificeren?..............................................................14
2.4.1 line-up.................................................................................................................................. 14
2.4 Kunnen we zien of iemand de waarheid spreekt?.......................................................................16
3. school en onderwijspsychologie...................................................................................................... 20
3.1 schoolpsychologen..................................................................................................................... 20
3.2 onderwijspsychologie................................................................................................................. 22
3.3 goede scholen en goede leerkrachten........................................................................................ 22
3.3.1 kenmerken van een goede school........................................................................................23
3.3.2 inclusief vs exclusief onderwijs.............................................................................................23
3.3.3 goede leerkrachten.............................................................................................................. 26
3.3.4 goede leerkrachtenopleiding................................................................................................27
3.4 goed handboek........................................................................................................................... 28
4. arbeids- en organisatiepsychologie.................................................................................................29
4.1 personeelsselectie...................................................................................................................... 29
4.4.1 werving................................................................................................................................ 30
4.4.2 tests..................................................................................................................................... 30
4.4.3 interview.............................................................................................................................. 32
4.2 na de selectie............................................................................................................................. 33
4.3 werkmotivatie en arbeidsvreugde.............................................................................................. 33
4.4 efficient leiderschap................................................................................................................... 35
4.4.1 leidertypes........................................................................................................................... 37
1
,H17: TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE
INLEIDING
Toegepaste psychologie
= onderzoek over de invloed die de psychologie gekregen heeft op verschillende terreinen van het
leven
→ deze psychologen zetten zich in op toegepast onderzoek
Toegepast onderzoek vs fundamenteel onderzoek
Fundamenteel onderzoek: hoe zitten psychologische functies in elkaar?
Hersenwerking
Link tussen functies en gedrag
Aandacht- en interpretaties
Toegepast onderzoek: praktische problemen proberen oplossen door principes,
theorieën en technieken van de wetenschappelijke psychologie toe te passen
Werkwijze toegepaste psychologie
1. De bestaande empirische evidentie wordt kritisch doorgenomen
2. De kennis over hoe biologische, cognitieve en sociale factoren bijdragen aan het menselijk
functioneren, toepassen
3. Er wordt gebruik gemaakt van de beschikbare onderzoeksmogelijkheden
4. Er wordt aan duidelijke rapportage gedaan
Fundamenteel onderzoek → invloed op praktijk (toepassing theorie)
Praktijk → invloed op fundamenteel onderzoek (onderwerpen waaraan onderzoek gedaan wordt)
1. OMGEVINGSPSYCHOLOGIE
Omgevingspsychologie
= de studie van de relatie tussen de omgeving en het gedrag van mensen (Gifford, 2014)
→ dubbele beïnvloeding
Omgeving gedrag v/d mens
Omgevingspsychologen bestuderen wat de effecten zijn van bepaalde ingrepen om planalogen bij te
staan bij het bedenken van toekomstige projecten en het verbeteren van bestaande projecten
Planalogen = mensen die zich bezig houden met ruimtelijke ordening
1.1 OMGEVING LATEN AANSLUITEN BIJ BEHOEFTE GEBRUIKER
3 manieren:
1. Opstellen van een architectuurprogramma
→ een inventaris, waarbinnen beschreven staat aan welke specificaties een gebouw of een
omgeving moet voldoen
2. Uitvoeren van een participatieplanning
→ toekomstige gebruikers worden betrokken door te luisteren naar hun voorkeuren en meningen
tijdens de ontwerpfase
3. Evalueren na ingebruikname
2
, → men vraagt aan de gebruiker hoe goed een gebouw of een omgeving beantwoordt aan de
gestelde vereisten
Waardevol: visie architecten niet altijd correct voor noden van de gebruikers
Onderzoek Brown & Gifford (2011)
Geen correlatie tussen wat architecten mooi vonden en welke gebouwen de
meerderheid van de bevolking mooi vond
architecten onderling wel dezelfde visie (visie architecten visie gebruikers)
Verder onderzoek naar belang architectuur
Edvardsson (2005): welke verzorgingstehuizen waren bejaarden tevreden mee?
→ 5 factoren
1. de mate waarin men zichzelf herkent in de omgeving (vertrouwde en kalme omgeving)
2. de mogelijkheid om sociale contacten te onderhouden en nieuwe contacten te leggen
3. de mate waarin men zich veilig voelt in de nieuwe omgeving
4. de mate waarin men zich welkom voelt bij aankomst
5. de mate waarin men een bereidheid tot dienstverlening ervaart
bv. de mogelijkheid om eens iets extra te kunnen krijgen
door aan evaluatie te doen kan men te weten komen op welke manier deze factoren
het beste aangepakt kunnen worden
Kim & de Dear (2013) + Bernsteun & Turban (2018): verschil in de manier waarop architecten bepaalde
ruimtelijke indelingen inschatten qua aantrekkelijkheid t.a.v. hoe gebruikers het effectief ervaren
Open kantoor
Architecten gebruikers
- overzichtelijk - bron van lawaai
- minder ruimte voor meer mensen - minder goede concentratie
- flexibel (aanpassing mogelijk) - gebrek van privacy
- meer communicatie & interactie - minder gevoel van autonomie en
- betere controle over werknemers controle
- sociale interactie is moeilijk (collega’s
storen met babbelen)
- weinig ramen
evaluatie belangrijk in het optimaliseren van de ruimtelijke indeling aan de noden
van de gebruikers
1.2 OVERBEVOLKING
Interactie tussen overbevolking en sociale pathologie
Opvatting
Grote steden leiden tot:
- Meer psychologische spanningen
- Slechte lichamelijke en geestelijke gezondheid
- Meer criminaliteit en agressie
- Uiteenvallen van gezinnen
→ gebaseerd op onderzoek over overbevolking bij dieren (Calhoun, 1962)
Mens ≠ dieren (verder onderzoek van belang)
Onderzoek Galle (1972): relatie tussen bevolkingsdichtheid en
1. Sterftecijfer
2. Vruchtbaarheid
3. sociale uitkering
4. criminaliteit
3
, 5. opnames in psychiatrische instelling
→ factoren obv gedragspatronen bij ratten
Conclusie: bevolkingsdichtheid is positief gecorreleerd aan deze 5
gedragspathologieën
Niet zwart-wit
Ook voorbeelden waarbij bevolkingsdichtheid hoog was, maar niet gepaard ging met eenzelfde mate
van criminaliteit of pathologie als Galle en collega’s verwachtten
→ onderscheid maken tussen bevolkingsdichtheid en overbevolking
Bevolkingsdichtheid = aantal inwoners/vierkante km = ruimte die per persoon
beschikbaar is
Overbevolking = toestand waarbij de bevolking te talrijk is in verhouding tot de
aanwezige middelen van bestaan en/of beschikbare ruimte
Bv de mate waarin de behuizing tegemoet komt aan de privacybehoefte van mensen
→bepalende factor voor gevoel van overbevolking
mensen kunnen zich niet terugtrekken omdat er onvoldoende plaats is > meer
gevoel van overbevolking
1.2.1 PERSOONLIJKE RUIMTE
Mensen hebben nood aan een persoonlijke ruimte
= ruimte waar anderen alleen in uitzonderlijke situaties in mogen komen
→ amygdala speelt een rol om deze ruimte aan te leren en in stand te houden
→ belangrijke kenmerken:
1. De persoonlijke ruimte is groter voor onbekenden dan voor mensen die we goed kennen
Uitzondering: plaatsen waar veel individuen op elkaar plakken
bv de bus onmiddellijk na de schooluren
2. Wanneer de persoonlijke ruimte door de omgeving beperkt wordt, gaan mensen een
symbolische afstand bewaren
bv. geen oogcontact maken, onpersoonlijk zijn...
3. Het doorbreken van de persoonlijke ruimte, leidt tot stressreacties en de activering van het
sympathisch zenuwstelsel.
onderzoek persoonlijke ruimte (Middlemist, 1976)
Hoe reageert iemand bij aanwezigheid van andere in openbare toiletten
→ 3 condities met 3 urinoires:
1ste: alle drie zijn vrij, er is niemand aanwezig
2de: middelste buiten gebruik, rechterkant bezet
3de: rechterkant buiten gebruik en middelste iemand aanwezig
Hoelang duurde het voor iemand begon te plassen + hoelang duurde het plassen
zelf?
Resultaten:
4
