Leerdoelen
Lesweek 1 – Inleiding psychopathologie
Psychopathologie = geest, ziekte, leer. De wetenschap/wetmatigheid van de geest.
Psychiatrie = de praktische toepassing van psychopathologie.
Psychische stoornis = een psychische stoornis is een syndroom, gekenmerkt door klinisch significante
symptomen op het gebied van de cognitieve functies, emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat
een uiting is van een disfunctie in psychologische, biologische, of ontwikkelingsprocessen die ten
grondslag liggen aan het psychisch functioneren. Psychische stoornissen gaan gewoonlijke gepaard met
significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij
andere belangrijke bezigheden. Een reactieve op een veelvoorkomende stressor of een verlies,
bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is
geen psychische stoornis. Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten
die zich vooral afspelen tussen een
individu en de maatschappij zijn geen
psychische stoornissen, tenzij de
deviantie of het conflict het gevolg is van
disfunctioneren van het individu, zoals in
het voorgaande wordt beschreven.
Significant lijden = je hebt last van je
gedrag.
1
,Epidemiologie = een term om aan te geven wat voor ziekte/stoornis er onder de mensen leeft. Er wordt
gekeken hoe vaak een bepaalde stoornis bij men voorkomt.
- Incidentie = het aantal nieuwe gevallen in een specifieke populatie.
- Prevalentie = hoeveel mensen op een bepaald ogenblik aan een ziekte/stoornis lijden.
Verloop en prognose:
Acuut incidenteel, blindedarmontsteking.
Chronisch intermitterend wisselend verloop met tussenposes, het gaat beter en dan weer minder.
Chronisch statisch geleidelijk ziek, het verbetert niet veel.
Chronisch progressief de ziekte wordt snel slechter en slechter, bijvoorbeeld kanker.
Verklaringsmodellen van stoornissen:
- Biologisch niveau = brein, neurotransmitters, somatische ziekten, drugs, farmacologie, intoxicaties.
Direct verband of gevolg. Een depressie komt door een te kort van bepaalde stoffen.
- Psychologisch niveau = eigenschappen, ik-sterkte, cognitieve psychologie, leertheorie, coping,
draagkracht. Een depressie ontwikkelt zich door tijdelijke draaglast en weinig draagkracht.
- Sociologisch niveau = netwerk, milieu, cultuur, maatschappelijke positie. Een depressie door een
pandemie.
De verklaringsmodellen kunnen een lineair causaal verband hebben wanneer er een oorzaak en gevolg
speelt, of een circulair interactiemodel wanneer er wederzijdse beïnvloeding is (meerdere redenen die
invloeden hebben op elkaar).
Classificatie = wetenschappelijk onderbouwen en formuleren als een stoornis. Van gedrag (symptoom)
naar een stoornis (syndroom). Je maakt hierbij een medisch model.
Classificatie structurele diagnose prognose therapie preventie. Wij richten ons op de laatste 2.
De eerste 3 worden door een arts, psychiater, GZ-psycholoog, orthopedagoog uitgevoerd.
DSM 5 = een handboek waarin stoornissen kunnen worden gediagnostiseerd. De basis van
iemands behandeling in het gedwongen kader. Wordt veelvuldig gebruikt in de forensische
psychiatrie. Het is alleen voor clinici, niet voor rechtbanken en juristen. Het geeft geen
richtlijnen voor behandelingen, kan geen vragen beantwoorden die zijn gericht op toerekenbaarheid,
wilsbekwaamheid of het hebben van een handicapt. Het vaststellen van een stoornis zegt niets over de
etiologie van de stoornis of de mate waarin iemand controle heeft over gedragingen.
3 delen en 20 categorieën. Licht, matig, ernstig, zeer ernstig.
Categoriale classificatie = duidelijk afgebakende categorieën op grond van een aantal kenmerken.
Differentiaal diagnostiek een bepaald symptoom past bij een specifieke stoornis.
Co-morbiditeit verschillende symptomen.
Intrusieve gedachten = opdringende gedachten waar je geen controle over hebt.
Diagnostiek = subjectief, individualiserend, intra subjectief, hermeneutisch, intuïtie.
Classificatie = objectief, generaliserend, intersubjectief, empirisch, hard.
Lesweek 2 – De geschiedenis van TBS, WFZ, kaders en ketens
Forensische psychiatrie = het centrale marktplein van het Romeinse Rijk. Handel, politiek, religie,
rechtspraak (Forum Romanum). De praktische toepassing van de psychopathologie. Richt zich op de vraag
naar verantwoordelijkheid. De psychiatrie kijkt naar de klachten en de forensische psychiatrie kijkt in welk
opzicht iemand verantwoordelijk is voor zijn eigen daden. Expliciet retrospectief onderzoek ten tijde van
het delict. Moeilijk te begrijpen gedrag.
Algemene psychiatrie = medisch specialisme dat zich bezighoudt met problematiek.
2
, Het Romeinse Rijk
Klassiek Romeins recht: privaatrecht. In het Romeinse Rijk was nog geen sprake van strafrecht. De
gestoorde crimineel was in deze tijd minder verantwoordelijk voor zijn gedrag. Zorg voor het slachtoffer
was een familiekwestie: zelf opzoek gaan naar de dader.
De Middeleeuwen
Metafysische verklaringen: het bovennatuurlijke zoals duivels en heksen. Heksenvervolging (1650) door
onder andere verbanning, opsluiting in kerken, lijfstraffen, in de put gooien. Geen strafrecht zoals we dat
nu kennen. Forensische psychiatrie nog niet als vakgebied, de criminele mens en de gestoorde mens
werden in hetzelfde hokje geplaatst.
Johannes Wier (1515-1588): ‘Wie duivelse stemmen hoort, heeft een stoornis.’
Einde van de 16e eeuw – toenemende bedenkingen bij lijfstraffen
Vanaf de 17e eeuw – een onderscheid tussen een geestesziekte en verantwoordelijkheid voor daden van de crimineel
Vanaf de 18e eeuw – toepassing van ontoerekeningsvatbaarheid meer gangbaar, maar nog niet vaak toegepast
Eind 18e eeuw – verdachten hadden recht op een raadsheer, geneesheer van algemene psychiatrie werd forensisch
expert in strafzaken, forensische psychiatrie kreeg bekendheid, nog geen instellingen.
Eind 18e eeuw/begin 19e eeuw – Philippe Pinel grondlegger van de moderne psychiatrie. Psychologische
behandelingen (institution morale), ontwikkelen en versterken.
Vanaf 1800 – forensische expertise vaker zichtbaar in de rechtszaal, krankzinnigheid en ontoerekenbaarheid hebben een
verworven plaats. Opkomst therapeutische gestichten.
1866 – invoering Wetboek van Strafrecht. De vraag naar toerekeningsvatbaarheid, zowel om schuld als onschuld aan te
tonen. Forensische psychiatrie verankerd in de wet.
1928 – opname in een psychiatrische instelling. Nog geen onderscheid tussen algemene psychiatrie en forensische
psychiatrie. Rechters hadden geen invloed op de duur van behandeling, wat resulteerde tot snelle vrijlating. De oplossing
hiervoor was de Rijkskliniek. Hierbij kreeg je voor alles TBR opgelegd, ook voor diefstallen. Dit leidde tot grote
capaciteitsproblemen.
1933 – 1945 – invoering Pscyhopatennoodwet (Stopwet). Stop op de TBR om meer ruimte te creëren. Iedereen mocht
naar buiten. Toen de Stopwet werd afgeschaft in 1945 kwamen er weer meerdere tbr-stellingen die grote behoefte hadden
aan beveiliging.
1988 – ontstaan van TBS (terbeschikkingstelling). TBS was max 4 jaar en alleen bij misdrijven met een minimale straf van 4
jaar. TBS was maximaal 2 jaar en voor elk misdrijf.
Philippe Pinel = de grondlegger van de moderne psychiatrie
Primair doel TBS: beveiligen van de maatschappij. Daarnaast het behandelen en genezen van
delinquenten met een stoornis.
Huidige situatie TBS 2021 gemiddeld aantal TBS-patiënten = 1490. Aantal klinieken = 12, waarvan 2
onder de Rijksoverheid vallen.
Doelen TBS = beschermen van de maatschappij, behandeling van de dader, herstel van de schade,
resocialisatie (voorkomen van recidive), preventie.
Kritiek van Zeist (1993) op TBS vergeldingsleer (straffen) en verbeteringsgedachte (behandelen) gaan
niet samen, delinquenten met een psychische stoornis verblijven vaak lang achter slot en grendel, recidive
blijft een probleem, overplaatsing van gevangenis naar tbs-kliniek verloopt moeizaam.
Justitiabelen = de gehele groep mensen die een delict heeft gepleegd.
Wet Forensische Zorg (Wfz) – 1 januari 2019 de patiënt op de juiste plek, voldoende beschikbare
forensische plekken, kwalitatief goede forensische zorg, goede aansluiting forensische en curatieve zorg
(patiënten kunnen worden overgeplaatst). Nog steeds beveiligingsgedachte, verbetergedachte en
rechtspositie (afgekaderd gebied). De Officier van Justitie kan afweging maken tussen vervolging
strafrecht of een opname in het kader van de Wvggz.
3
Lesweek 1 – Inleiding psychopathologie
Psychopathologie = geest, ziekte, leer. De wetenschap/wetmatigheid van de geest.
Psychiatrie = de praktische toepassing van psychopathologie.
Psychische stoornis = een psychische stoornis is een syndroom, gekenmerkt door klinisch significante
symptomen op het gebied van de cognitieve functies, emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat
een uiting is van een disfunctie in psychologische, biologische, of ontwikkelingsprocessen die ten
grondslag liggen aan het psychisch functioneren. Psychische stoornissen gaan gewoonlijke gepaard met
significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij
andere belangrijke bezigheden. Een reactieve op een veelvoorkomende stressor of een verlies,
bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is
geen psychische stoornis. Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten
die zich vooral afspelen tussen een
individu en de maatschappij zijn geen
psychische stoornissen, tenzij de
deviantie of het conflict het gevolg is van
disfunctioneren van het individu, zoals in
het voorgaande wordt beschreven.
Significant lijden = je hebt last van je
gedrag.
1
,Epidemiologie = een term om aan te geven wat voor ziekte/stoornis er onder de mensen leeft. Er wordt
gekeken hoe vaak een bepaalde stoornis bij men voorkomt.
- Incidentie = het aantal nieuwe gevallen in een specifieke populatie.
- Prevalentie = hoeveel mensen op een bepaald ogenblik aan een ziekte/stoornis lijden.
Verloop en prognose:
Acuut incidenteel, blindedarmontsteking.
Chronisch intermitterend wisselend verloop met tussenposes, het gaat beter en dan weer minder.
Chronisch statisch geleidelijk ziek, het verbetert niet veel.
Chronisch progressief de ziekte wordt snel slechter en slechter, bijvoorbeeld kanker.
Verklaringsmodellen van stoornissen:
- Biologisch niveau = brein, neurotransmitters, somatische ziekten, drugs, farmacologie, intoxicaties.
Direct verband of gevolg. Een depressie komt door een te kort van bepaalde stoffen.
- Psychologisch niveau = eigenschappen, ik-sterkte, cognitieve psychologie, leertheorie, coping,
draagkracht. Een depressie ontwikkelt zich door tijdelijke draaglast en weinig draagkracht.
- Sociologisch niveau = netwerk, milieu, cultuur, maatschappelijke positie. Een depressie door een
pandemie.
De verklaringsmodellen kunnen een lineair causaal verband hebben wanneer er een oorzaak en gevolg
speelt, of een circulair interactiemodel wanneer er wederzijdse beïnvloeding is (meerdere redenen die
invloeden hebben op elkaar).
Classificatie = wetenschappelijk onderbouwen en formuleren als een stoornis. Van gedrag (symptoom)
naar een stoornis (syndroom). Je maakt hierbij een medisch model.
Classificatie structurele diagnose prognose therapie preventie. Wij richten ons op de laatste 2.
De eerste 3 worden door een arts, psychiater, GZ-psycholoog, orthopedagoog uitgevoerd.
DSM 5 = een handboek waarin stoornissen kunnen worden gediagnostiseerd. De basis van
iemands behandeling in het gedwongen kader. Wordt veelvuldig gebruikt in de forensische
psychiatrie. Het is alleen voor clinici, niet voor rechtbanken en juristen. Het geeft geen
richtlijnen voor behandelingen, kan geen vragen beantwoorden die zijn gericht op toerekenbaarheid,
wilsbekwaamheid of het hebben van een handicapt. Het vaststellen van een stoornis zegt niets over de
etiologie van de stoornis of de mate waarin iemand controle heeft over gedragingen.
3 delen en 20 categorieën. Licht, matig, ernstig, zeer ernstig.
Categoriale classificatie = duidelijk afgebakende categorieën op grond van een aantal kenmerken.
Differentiaal diagnostiek een bepaald symptoom past bij een specifieke stoornis.
Co-morbiditeit verschillende symptomen.
Intrusieve gedachten = opdringende gedachten waar je geen controle over hebt.
Diagnostiek = subjectief, individualiserend, intra subjectief, hermeneutisch, intuïtie.
Classificatie = objectief, generaliserend, intersubjectief, empirisch, hard.
Lesweek 2 – De geschiedenis van TBS, WFZ, kaders en ketens
Forensische psychiatrie = het centrale marktplein van het Romeinse Rijk. Handel, politiek, religie,
rechtspraak (Forum Romanum). De praktische toepassing van de psychopathologie. Richt zich op de vraag
naar verantwoordelijkheid. De psychiatrie kijkt naar de klachten en de forensische psychiatrie kijkt in welk
opzicht iemand verantwoordelijk is voor zijn eigen daden. Expliciet retrospectief onderzoek ten tijde van
het delict. Moeilijk te begrijpen gedrag.
Algemene psychiatrie = medisch specialisme dat zich bezighoudt met problematiek.
2
, Het Romeinse Rijk
Klassiek Romeins recht: privaatrecht. In het Romeinse Rijk was nog geen sprake van strafrecht. De
gestoorde crimineel was in deze tijd minder verantwoordelijk voor zijn gedrag. Zorg voor het slachtoffer
was een familiekwestie: zelf opzoek gaan naar de dader.
De Middeleeuwen
Metafysische verklaringen: het bovennatuurlijke zoals duivels en heksen. Heksenvervolging (1650) door
onder andere verbanning, opsluiting in kerken, lijfstraffen, in de put gooien. Geen strafrecht zoals we dat
nu kennen. Forensische psychiatrie nog niet als vakgebied, de criminele mens en de gestoorde mens
werden in hetzelfde hokje geplaatst.
Johannes Wier (1515-1588): ‘Wie duivelse stemmen hoort, heeft een stoornis.’
Einde van de 16e eeuw – toenemende bedenkingen bij lijfstraffen
Vanaf de 17e eeuw – een onderscheid tussen een geestesziekte en verantwoordelijkheid voor daden van de crimineel
Vanaf de 18e eeuw – toepassing van ontoerekeningsvatbaarheid meer gangbaar, maar nog niet vaak toegepast
Eind 18e eeuw – verdachten hadden recht op een raadsheer, geneesheer van algemene psychiatrie werd forensisch
expert in strafzaken, forensische psychiatrie kreeg bekendheid, nog geen instellingen.
Eind 18e eeuw/begin 19e eeuw – Philippe Pinel grondlegger van de moderne psychiatrie. Psychologische
behandelingen (institution morale), ontwikkelen en versterken.
Vanaf 1800 – forensische expertise vaker zichtbaar in de rechtszaal, krankzinnigheid en ontoerekenbaarheid hebben een
verworven plaats. Opkomst therapeutische gestichten.
1866 – invoering Wetboek van Strafrecht. De vraag naar toerekeningsvatbaarheid, zowel om schuld als onschuld aan te
tonen. Forensische psychiatrie verankerd in de wet.
1928 – opname in een psychiatrische instelling. Nog geen onderscheid tussen algemene psychiatrie en forensische
psychiatrie. Rechters hadden geen invloed op de duur van behandeling, wat resulteerde tot snelle vrijlating. De oplossing
hiervoor was de Rijkskliniek. Hierbij kreeg je voor alles TBR opgelegd, ook voor diefstallen. Dit leidde tot grote
capaciteitsproblemen.
1933 – 1945 – invoering Pscyhopatennoodwet (Stopwet). Stop op de TBR om meer ruimte te creëren. Iedereen mocht
naar buiten. Toen de Stopwet werd afgeschaft in 1945 kwamen er weer meerdere tbr-stellingen die grote behoefte hadden
aan beveiliging.
1988 – ontstaan van TBS (terbeschikkingstelling). TBS was max 4 jaar en alleen bij misdrijven met een minimale straf van 4
jaar. TBS was maximaal 2 jaar en voor elk misdrijf.
Philippe Pinel = de grondlegger van de moderne psychiatrie
Primair doel TBS: beveiligen van de maatschappij. Daarnaast het behandelen en genezen van
delinquenten met een stoornis.
Huidige situatie TBS 2021 gemiddeld aantal TBS-patiënten = 1490. Aantal klinieken = 12, waarvan 2
onder de Rijksoverheid vallen.
Doelen TBS = beschermen van de maatschappij, behandeling van de dader, herstel van de schade,
resocialisatie (voorkomen van recidive), preventie.
Kritiek van Zeist (1993) op TBS vergeldingsleer (straffen) en verbeteringsgedachte (behandelen) gaan
niet samen, delinquenten met een psychische stoornis verblijven vaak lang achter slot en grendel, recidive
blijft een probleem, overplaatsing van gevangenis naar tbs-kliniek verloopt moeizaam.
Justitiabelen = de gehele groep mensen die een delict heeft gepleegd.
Wet Forensische Zorg (Wfz) – 1 januari 2019 de patiënt op de juiste plek, voldoende beschikbare
forensische plekken, kwalitatief goede forensische zorg, goede aansluiting forensische en curatieve zorg
(patiënten kunnen worden overgeplaatst). Nog steeds beveiligingsgedachte, verbetergedachte en
rechtspositie (afgekaderd gebied). De Officier van Justitie kan afweging maken tussen vervolging
strafrecht of een opname in het kader van de Wvggz.
3
