9. Bestuur en beleid (PDF1)
Politiek is het sturen van een samenleving. Om dat te doen moeten er keuzes gemaakt
worden. Welke problemen dienen politiek geregeld te worden? Welke middelen kunnen
daarvoor ingezet worden? Deze vragen worden gesteld door een heel belangrijke
deeldiscipline van de politieke wetenschap: de beleidsanalyse. In dit hoofdstuk bespreken
we hoe de politieke wetenschap het beleid kan bestuderen. Eerst beschouwen we het beleid
als een cyclus waarin verschillende fasen bepalen hoe de uiteindelijke uitkomst eruit kan
zien. Vervolgens vergelijken we verschillende stijlen en patronen van besluitvorming. En ten
slotte staan we stil bij de verhouding tussen staat en economie.
9.1 Politiek beleid
Politiek en beleid worden wel eens als synoniemen gebruikt. Het verschil tussen beide is
echter relevant om goed te begrijpen op welke wijze samenlevingen bestuurd worden. In het
Engels wordt een onderscheid gemaakt tussen politics en policy. Het eerste heeft betrekking
op de brede definitie van samenlevingen. Het tweede – policy – is wat in het Nederlands
beleid genoemd wordt. Beleid is dus een aspect, een onderdeel van politiek. Het beleid
bevindt zih aan de outputzijde van het politieke systeem. Beleid is het product, het resultaat
van een hele reeks politieke processen. Het beleid is het geheel van regels waarmee een
politieke overheid de samenleving in de ene of andere richting probeert te sturen.
Beleid omvat in de eerste plaats een doel, een bepaalde situatie of ordening die nagestreefd
wordt. Beleid bestaat uit regels, uit wetten, decreten, verordeningen, richtlijnen en besluiten
die ingezet worden om de samenleving te sturen. Beleid en de studie ervan zijn daarom heel
belangrijk. Beleid mag dan wel een cruciaal aspect van het politieke proces zijn, het is niet
het makkelijkste om te bestuderen.
9.2 De beleidscyclus
Om het complexe proces van begeleidsvoering te kunnen analyseren en begrijpen, maken
we opnieuw gebruik van een model. Het model dat in de politieke wetenschap het meest
gebruikt wordt, is dat van de beleidscyclus. Wij gebruiken hier een eenvoudige versie. Daarin
wordt beleid opgedeeld in vijf stappen, waarvan de laatste terugkoppelt naar de vorige vier:
Agendavorming
Beleidsvoorbereiding
Besluitvorming
Beleidsuitvoering
Beleidsevaluatie
1
, 9.2.1 Agendavorming
Aan het begin van het beleidsproces bevindt zich de fase waarin problemen gesignaleerd
worden.
9.2.2 Beleidsvoorbereiding
De tweede fase van de beleidscyclus is die van de beleidsvoorbereiding. Hier wordt
geformuleerd hoe het probleem aangepakt zou kunnen worden, wie verder bij het proces
betrokken kan of moet zijn, en welke alternatieve oplossingen denkbaar en haalbaar zijn.
9.2.3 Besluitvorming
In de fase van de besluitvorming worden knopen doorgehakt.
9.2.3.1 Welke beslissingen?
Om te begrijpen welke beslissingen er genomen worden, kunnen verschillende
beleidsanalytische theorieën gebruikt worden. Die verschillen onderling van mening over de
vraag van de meest fundamentele mechanismen en drijfveren zijn.
9.2.3.2 Hoe beslissen?
Met de bovenstaande theorieën kunnen we proberen te begrijpen welke beslissingen
uiteindelijk genomen worden en waarom. Een ander, ook heel boeiend aspect van de
besluitvorming is de vraag hoe er precies tot een beslissing gekomen wordt.
9.2.3.3 Beleidsinstrumenten
Met beleid wordt een smaneleving ingericht en gestuurd. Beleid maakt sommige zaken
mogelijk en sluit andere uit, maakt sommige zaken aantrekkelijk en verbiedt andere. Beleid
voeren kan dus op verschillende manieren gebeuren. Beleid kan verschillende vormen
aannemen. Er zijn vele verschillende beleidsinstrumenten en die worden vaak ook in
combinatie met elkaar gebruikt.
9.2.4 Beleidsuitvoering
De uitvoering van het beleid, het concretiseren en praktisch realiseren van de regels
waarover een beslissing genomen werd, is een essentieel en misschien zelfs het
belangrijkste ingrediënt van de beleidscyclus.
9.2.5 Beleidsevaluatie
De evaluatie van het beleid is een wat aparte fase. Eigenlijk loopt die dwars door de andere
fasen heen. De evaluatie is een permanent fenomeen.
9.3 Stijlen en bestuur
Los van de thema’s die in die processen van besluitvorming aan de orde zijn, ontwikkelen
politieke systemen eigen en herkenbare stijlen van bestuur. Die hangen sterk samen met de
politieke instellingen.
Arend Lijphart: fundamenteel onderscheid tussen twee varianten van democratie. Eén
mogelijke concrete vertaling van het streven naar besturen ‘in naam vvan het volk’ is
beslissingen nemen die kunnen rekenen op de meerderheid van de leden van de politieke
gemeenschap. Een tweede vertaling is streven naar de steun van zo veel mogelijk leden van
2
Politiek is het sturen van een samenleving. Om dat te doen moeten er keuzes gemaakt
worden. Welke problemen dienen politiek geregeld te worden? Welke middelen kunnen
daarvoor ingezet worden? Deze vragen worden gesteld door een heel belangrijke
deeldiscipline van de politieke wetenschap: de beleidsanalyse. In dit hoofdstuk bespreken
we hoe de politieke wetenschap het beleid kan bestuderen. Eerst beschouwen we het beleid
als een cyclus waarin verschillende fasen bepalen hoe de uiteindelijke uitkomst eruit kan
zien. Vervolgens vergelijken we verschillende stijlen en patronen van besluitvorming. En ten
slotte staan we stil bij de verhouding tussen staat en economie.
9.1 Politiek beleid
Politiek en beleid worden wel eens als synoniemen gebruikt. Het verschil tussen beide is
echter relevant om goed te begrijpen op welke wijze samenlevingen bestuurd worden. In het
Engels wordt een onderscheid gemaakt tussen politics en policy. Het eerste heeft betrekking
op de brede definitie van samenlevingen. Het tweede – policy – is wat in het Nederlands
beleid genoemd wordt. Beleid is dus een aspect, een onderdeel van politiek. Het beleid
bevindt zih aan de outputzijde van het politieke systeem. Beleid is het product, het resultaat
van een hele reeks politieke processen. Het beleid is het geheel van regels waarmee een
politieke overheid de samenleving in de ene of andere richting probeert te sturen.
Beleid omvat in de eerste plaats een doel, een bepaalde situatie of ordening die nagestreefd
wordt. Beleid bestaat uit regels, uit wetten, decreten, verordeningen, richtlijnen en besluiten
die ingezet worden om de samenleving te sturen. Beleid en de studie ervan zijn daarom heel
belangrijk. Beleid mag dan wel een cruciaal aspect van het politieke proces zijn, het is niet
het makkelijkste om te bestuderen.
9.2 De beleidscyclus
Om het complexe proces van begeleidsvoering te kunnen analyseren en begrijpen, maken
we opnieuw gebruik van een model. Het model dat in de politieke wetenschap het meest
gebruikt wordt, is dat van de beleidscyclus. Wij gebruiken hier een eenvoudige versie. Daarin
wordt beleid opgedeeld in vijf stappen, waarvan de laatste terugkoppelt naar de vorige vier:
Agendavorming
Beleidsvoorbereiding
Besluitvorming
Beleidsuitvoering
Beleidsevaluatie
1
, 9.2.1 Agendavorming
Aan het begin van het beleidsproces bevindt zich de fase waarin problemen gesignaleerd
worden.
9.2.2 Beleidsvoorbereiding
De tweede fase van de beleidscyclus is die van de beleidsvoorbereiding. Hier wordt
geformuleerd hoe het probleem aangepakt zou kunnen worden, wie verder bij het proces
betrokken kan of moet zijn, en welke alternatieve oplossingen denkbaar en haalbaar zijn.
9.2.3 Besluitvorming
In de fase van de besluitvorming worden knopen doorgehakt.
9.2.3.1 Welke beslissingen?
Om te begrijpen welke beslissingen er genomen worden, kunnen verschillende
beleidsanalytische theorieën gebruikt worden. Die verschillen onderling van mening over de
vraag van de meest fundamentele mechanismen en drijfveren zijn.
9.2.3.2 Hoe beslissen?
Met de bovenstaande theorieën kunnen we proberen te begrijpen welke beslissingen
uiteindelijk genomen worden en waarom. Een ander, ook heel boeiend aspect van de
besluitvorming is de vraag hoe er precies tot een beslissing gekomen wordt.
9.2.3.3 Beleidsinstrumenten
Met beleid wordt een smaneleving ingericht en gestuurd. Beleid maakt sommige zaken
mogelijk en sluit andere uit, maakt sommige zaken aantrekkelijk en verbiedt andere. Beleid
voeren kan dus op verschillende manieren gebeuren. Beleid kan verschillende vormen
aannemen. Er zijn vele verschillende beleidsinstrumenten en die worden vaak ook in
combinatie met elkaar gebruikt.
9.2.4 Beleidsuitvoering
De uitvoering van het beleid, het concretiseren en praktisch realiseren van de regels
waarover een beslissing genomen werd, is een essentieel en misschien zelfs het
belangrijkste ingrediënt van de beleidscyclus.
9.2.5 Beleidsevaluatie
De evaluatie van het beleid is een wat aparte fase. Eigenlijk loopt die dwars door de andere
fasen heen. De evaluatie is een permanent fenomeen.
9.3 Stijlen en bestuur
Los van de thema’s die in die processen van besluitvorming aan de orde zijn, ontwikkelen
politieke systemen eigen en herkenbare stijlen van bestuur. Die hangen sterk samen met de
politieke instellingen.
Arend Lijphart: fundamenteel onderscheid tussen twee varianten van democratie. Eén
mogelijke concrete vertaling van het streven naar besturen ‘in naam vvan het volk’ is
beslissingen nemen die kunnen rekenen op de meerderheid van de leden van de politieke
gemeenschap. Een tweede vertaling is streven naar de steun van zo veel mogelijk leden van
2
