Cultuurfilosofie lesnotities

Cultuurfilosofie – Frank Albers Hanne Nuyts
BA3 Toegepaste Taalkunde

Cultuurfilosofie

Les 1 – 10/02/20
Gaat over “Wat er gaande is?”
Hoe kan je cultuur definiëren?
Filosofieën die op dit moment circuleren; woorden, begrippen, …

Oudste begrip:
Verlichting (met hoofdletter, want is normaal zonder)
 18e eeuw
 Gebruiken woord nog steeds om onszelf te onderscheiden van andere culturen.
(Westen vs. Islam  verlichting)
 Eigenen ons dit toe als een fase, cultureel model, als superioriteit ten opzichte van
andere culturen.
 Beladen term, geen neutraal begrip zoals bv. Ijstijd
 Inhoud en betekenis?
= polemische term die wordt ingezet in culturele discussies.

Immanuel Kant
 Duitse filosoof
 18e eeuw
 “Antwordt zu der fragen was heist aufkleirung” = Wat beteknt verlichting?
= Locus Classicus (= de tekst die je moet kennen om te weten wat verlichting is)

Steven Pinker
 Hedendaagse Amerikaanse psycholoog/Filosoof
 Harvard
 Optimist; tegen het doemdenken

Verlichting en romantiek hangen samen.
Kan romantiek niet begrijpen zonder verlichting en is het laatste een kritiek op de
romantiek.
Romantiek = cultuurkritiek op de idealen van de verlichting

Jean-Jacques Rousseau
 Zwitserse filosoof
 Grondzetter romantiek

Faust
 Duitse variant van de Romantiek.
 Politicus, diplomaat, filosoof, …
 Je verkoopt je ziel aan de duivel voor iets praktisch
= je integriteit en geloofwaardigheid, morele onvreugbaarheid opgeeft voor geld,
roem, … bv. Je bent activist en stapt later in het parlement met het idee dat je je
ideeën kan praktiseren in de instellingen.
 Schreef een gedicht, 2 delen, 1 voor zijn dood en de ander pas na zijn dood.


1

,Cultuurfilosofie – Frank Albers Hanne Nuyts
BA3 Toegepaste Taalkunde
 Menselijke hoogmoed en een kritiek dat de mens denkt dat die de wereld rationeel
kan beheersen.
Filip van Parijs
 Belgische filosoof
 Gedoctoreerd bij John Rawls: A theory of Justice
 Schreef een boek over het basisinkomen

Rutger Brechman
 Nederlandse historicus
 Boek: Gratis geld voor iedereen = compilatie van ideeën dat alle mensen recht
hebben op een minimuminkomen los van arbeid.

België als utopie voor de toekomst van Europa.
Is voorstander van Federale Kieskring = mogelijkheid om het stemmen op politici met
andere taal. (Nu kunnen Vlamingen niet op walen stemmen en omgekeerd).

Cultureel nationalisme
 Ontstaan in 19e eeuw = ontstaan van de natiestaat
 Nationalisme = verschil cultureel en politiek nationalisme
 Ernest Renan = wat is een natie? Wat maakt Zwitserland, Zwitserland?
 Wat maakt een natie tot een natie?
- Het verlangen om samen verder te gaan: Wil jij Belg blijven? Wil jij de
toekomst verder in met al de mensen in dit land? Verlangen overstijgt talen,
klassen, …
- Samen dezelfde dingen vergeten.

Wereldtentoonstellingen zoals Expo 58, Chrystal Palace, …
= hadden toen veel belang, waren soort van feesten waar natiestaten samen kwamen, zoals
Olympische Spelen zonder sport, om te bluffen over wat zij hadden en konden.
 Werd in een speciaal daarvoor gebouwd paviljoen gehouden
 Interessant fenomeen om nationalisme te begrijpen

19e eeuw ook de eeuw van kolonialisme
 Zochten afzetmarkten buiten Europa. Frankrijk, Engeland, Portugal, …
 België  Gingen naar Congo met duidelijk beeld van de Congolezen voor ogen.
Beeld van de superieure t.o.v. de inferieuren. Zagen onszelf als de beschaafden, de
verlichting en zij waren de barbaren en de donkere.
 Elke koloniale relatie is er een van de heerser en de overheerste.
 Oriëntalisme = studie van hoe wij naar andere culturen kijken en hen bezien.
 Edward Saiid
- Palestijnse geleerden
- Schreef boek in jaren 70: Orientalism  Het boek dat basis heeft gelegd voor
vakgebied culturele studies. Hoe de enen cultuur de andere cultuur bekijkt.
 Joseph Conrad: Heart of Darkness
Frantz Fanon:
 Frans-Afrikaanse Schrijver
 “Zwarte huid, witte maskers”

2

,Cultuurfilosofie – Frank Albers Hanne Nuyts
BA3 Toegepaste Taalkunde
 Internaliseren van inferioriteit
 How does it feel to be a problem?
Cultuurrelativisme is tegenovergstelde van orientalisme
Orientalisme wordt gebruikt om 2 manieren:
 Orientalisme wordt gebruikt als de praktijk v/h stereotyperen van de ander
 Studie van Faubert zijn types is ook orientalisme
 Racistisch maar de discriminatie tussen civilisatie en barbarij niet noodzakelijk op raciale
zaken gestoeld.
Vorm van het orientalisme is: Je ziet iemand door het cliché beeld. Bv. Hollanders: Groot,
kaaskop, …

Culturen kan je niet vergelijken, moet intern belang hebben voor volkeren.

Liberalisme en Socialisme
 Amerika bijna socialistisch in begin 20ste eeuw

Globalisering
 = economisch grensoverschreidend gedrag
 Soort wereldbeeld en emotie geworden
 Benjamin Barber: Jihad vs. McWorld
 Globalisering = soort middelpunt vliegende kracht, heb ook middelpuntzoekende
kracht gekregen. Sommige mensen voelen zich er niet in thuis en zoeken een
houvast.

Populisme
= de term


Cultuurfilosofie = interdisciplinair
Link met moderniteit (p.15)
Moderniteit = economische uitdrukking = kapitalisme
= politieke uitdrukking = nationalisme
= culturele uitdrukking = succes wetenschap
= filosofische zin, door 2 stijlen van denken: verlichting en romantiek
Is verleidend want dit zijn 2 diametrale denkwijze.
Verhouding tussen moderniteit en modernisme:
 Moderniteit = breder concept
 Modernisme = specifieker zoals kunst, literatuur, … soort artistieke uitdrukking van
de moderniteit. Kan kritisch of affirmatief reactie zijn op moderniteit
Veel modernisten waren tegen de moderniteit en anti-modern.

Sapere aude (Latijn) = durf te denken = soundbite van de verlichting



Eerste Handout


3

, Cultuurfilosofie – Frank Albers Hanne Nuyts
BA3 Toegepaste Taalkunde
Wat is Cultuur?
Van 1 tot 4 = materiele werkelijkheden
Van 5 tot 8 = immateriële werkelijkheden
 Cultuur komt van het Latijn ‘Cultura’.
- Oudste betekenissen = landbouwbetekenissen.
- Cultuur verwees ooit enkel naar fysieke, materiele processen.
 Later kreeg cultuur ook andere betekenissen
- Beschaving, geestelijke, …

Verschil tussen de twee groepen is niet enkel materieel en immaterieel:
5 tot 8
 Niet enkel descriptief, de feitelijke vaststelling.
 Wat ook bedoeld wordt is “dit is cultuur die ons onderscheid van andere “
 Ook uitdrukking van ons menselijk superioriteitsgevoel
 Mens drukt eigen superioriteit uit in de invulling van eigen cultuur, soort
waardeoordeel.

Kolonie
= groep van mensen in een stad, land die met elkaar verbonden zijn d.m.v. iets gelijkaardigs
zoals taal. Bv. De Franse kolonie in Quebec.
 Vakantiekolonies werd opgericht voor zwakke kinderen; medisch en economisch
zwak.

Civilisatie
 Begint in 18e eeuw, de eeuw van de verlichting
 Duidt op het beschavingsproces
 Verlichting = vooruitgangsgeloof

In de loop van de 19e eeuw ontstond een splistins tussen civilastie en cultuur en wat eronder
verstaan werd. Vooral in de Duitse cultuur.
Onderscheid tussen Civilation und Kultur.

Civilisatie ging meer en meer betekenen = vormen van technische en praktische, nuttige
vooruitgang.
Daarnaast is er ook zoiets als de culturele identiteit van een mens en een volk.
Civilisatie is een uitwendige vooruitgang.
Kultur begon meer te verwijzen naar de volksaard. De culturele identiteit.
Bv. Een Duitse behoort tot de Duitse cultuur en de Europese civilisatie.
Cultuur = identiteitsbepalend begrip.
Civilization = oppervlakkig en materieel begrip.

Civilisatie in 19e eeuws Europa = symbool voor universum van kapitalisme.
Term verwees niet naar wat jou tot Belg of Fransman maakten.


Kulturkritik
= kritiek op de civilisatie in naam van de cultuur.

4