ARRAHMOUNI I.
Politicologie
Les 1 –Prof Willems (10/2)
Het belang van politiek:
De politiek beïnvloedt alles in het dagdagelijks leven (bv. proper water,
voedselvoorwaarden, wat er met je data gebeurt). Politiek beslist over hoe
middelen worden verdeeld, hoe we de maatschappij organiseren.
Concreet: gordel dragen in de auto (vroeger raar, nu automatisme –je hebt zelfs
biep-signalen die je er aan herinneren). Of nu met het regeerakkoord dat er een
rookverbod is buiten op terras.
Er is een beperkte maakbaarheid van de samenleving: er zijn grenzen van wat er
met beleid kan worden verwacht (bv. in de pandemie dat mensen zich niet aan
de avondklok wouden houden à mensen moeten het recht legitiem vinden,
anders is het recht zelf nutteloos OF extern bv. een natuurramp).
Nationale politiek verliest zijn greep: veel supranationale beslissingen (EU) (“EU
bepaalt 60-70% van het beleid”). Een ander element is bv. de macht van grote
bedrijven bv. Elon Musk die goed bevriend is met Trump en daardoor als
ondemocratisch lid veel meer te zeggen heeft dan bep. verkozenen daar.
Evengoed gaat het over de hoeveelheid data die bedrijven zoals Apple, META, X
hebben en daarmee hun algoritmes op sturen.
Vanuit het belang van de politiek ontstaat er een drang om de politieke
wetenschappen onder de loep te brengen en te bestuderen. Kijken naar
politieke fenomenen en complexe fenomenen te vereenvoudigen.
Instituties en rollen determineren gedrag en vice versa
Patronen ontdekken door te vergelijken, twee wijzen:
- Groot aantal observaties
- Selectie van beperkt aantal specifieke gevallen
Belang bestuderen van politicologie in de rechtenopleiding?
Politiek vangt het signaal binnen de samenleving op en vormt dit in recht.
Bijvoorbeeld: we zijn te laks in het bestrijden van verkeersongevallen; in
het nieuwe regeerakkoord wordt dit meegenomen en willen ze hier
aandacht aan geven.
’Primaat van het politiek’ (het is de politiek die eerst richting geeft naar
waar we naartoe moeten gaan met het recht), maar politici zijn natuurlijk
zelf ook gebonden aan het recht. Bijvoorbeeld: Het GWH oordeelde dat de
vrijheid van onderwijs in gedrang kwam in hoe ver de politiek ging, de
staat ging dus te ver.
Het recht kan de politiek ook versnellen (bv. coronapandemie). Vanuit
ministeriële besluiten ingegrepen op het leven van de mensen à er moest
een pandemiewet worden ingestemd (bescherming voor de burgers).
Het recht als juridisch systeem is vervat met waarden en normen vanuit de
maatschappij en is dus ideologisch gekleurd (bijvoorbeeld: Roe v Wade >
1
,ARRAHMOUNI I.
recht op abortus niet federaal door interpretatie van rechters OF N-VA wil
“activistische rechters” terugdringen)
Vooral te zien in klimaatzaken: een meer uitgebreide
interpretatie wordt gezien binnen een recht (wat miss eerst
als een inspanningsverbintenis werd gezien).
H1: Politiek
Wat is politiek? En wat is het niet?
Politiek = ordenen en besturen van een samenleving
Politiek is overal waar er regels bestaan, zoals in verengingen, scholen,
bedrijven… “schools of democracy’’ (op een impliciete manier neem je deel
binnen de politiek). De term is afkomstig van het Oudgriekse politea (politika).
Politiek = ordenen en besturen van een territoriaal afgebakende
samenleving
Staatsinrichting & instellingen
Gedrag: strategie &conflict/samenwerking (doelbewust optreden)
Beleid
Je moet je eraan houden, het is dwingend en je kan er niet aan ontsnappen.
Terwijl het niet-territoriaal politiek eerder functioneel is en vrijblijvend, als je het
er niet mee eens bent, ga je weg.
Het is niet altijd zo geweest, zo deden mensen vrijblijvend mee met de regels van
de katholieke kerk die een sterke invloed had op het dagdagelijks leven.
Evolutie:
19e eeuw, Nachtwakersstaat
- Politiek = beperkte aangelegenheid
- Staat gaat waken over burgerlijke rechten en vrijheden, de basisregels (bv.
eigendomsrecht) + waken over justitie en binnenlandse zaken
- De Staat had als voornaamste taak bescherming kunnen geven aan
grenzen (en mensen): defensie, buitenlandse zaken
- Belastingen: financiën
20e eeuw, Sociale Welvaartstaat
Door de arbeidsbewegingen komt er sociale bescherming op economisch vlak.
Het heeft de nefaste gevolgen van vrij economisch handelen tegengegaan door
sociale bescherming. Er wordt meer ingezet op de gezondheid van de mensen,
onderwijs te voorzien, werkgelegenheid (= verzorgingsstaat)
Politiek wordt dus een ingrijpende aangelegenheid.
21e eeuw, Regulerende Staat
- Politiek= allesomvattende impact op het leven. Het behandelt echt alles
(bv. privacy).
2
,ARRAHMOUNI I.
- Luc Huyse: “ruimtelijke onteigening van de staat’’ Denk aan
regionalisering en nationalisering > bevoegdheden zijn overgeheveld naar
gewesten, gemeenschappen, provincies…
Politieke cultuur als grondslag: behoeften in de samenleving, grenzen tussen
privé en publiek. Bijv. homohuwelijken zijn toegelaten –het is dus de staat die
zowel rechten geeft (gelijkheidswetten), maar je kan het ook zien als de staat die
zich niet moeit met wie je trouwt.
Ook roken in de auto met een kind op de achterbank willen ze verbieden, hier
gaat de politiek het niet meer zien als iets dat enkel wordt overgelaten in de
privésfeer, maar eerder als een verantwoordelijkheid om zeker de gezondheid
van kinderen te kunnen beschermen.
Politiek = Ordenen en besturen van een territoriaal afgebakende
samenleving door middel van machtsuitoefening
Wat is macht?
Bindende regels = politieke regelgeving kan alleen
functioneren als ze ook opgelegd worden aan de leden van de
samenleving. Als er geen naleving is, dan volgen sancties.
<-> Burgerlijke ongehoorzaamheid = publieke, niet-gewelddadige en bewuste
daad die ingaat tegen de wet en die tot doel heeft een wijziging in beleid of
wetgeving te realiseren.
Vorm van protest
Vreedzaam
Aanvaarden van gevolgen van de niet-naleving
Voorbeelden:
Henry Thoreau: hij betaalt geen belastingen, omdat hij tegen oorlogvoering is in
de VS; middel om de oorlog aan te klagen. Dit was vreedzaam. En ze aanvaarden
ook de gevolgen van niet-naleving.
Ander voorbeeld is Rosa Parks die haar plaats op de bus niet afstond aan een
witte persoon ook al moest dit van de wet, dit gebeurde ook vreedzaam.
Klimaatprotestanten die zich kleven aan kunst om politieke aandacht en media-
aandacht te krijgen. Ze aanvaarden ook de sancties die eraan verbonden zijn en
het gebeurt vreedzaam.
Boerenprotesten; initieel probeerde ze een probleem aan te kaarten, zonder
geweld en ze aanvaardden de sancties.
De meeste regels gaan we onbewust volgen, zonder al te veel erover na te
denken. We hebben die regels geïnternaliseerd (bv. rechts rijden, rookverbod,
gordel aanhebben). ➔ Regels opleggen en afdwingen door middel van
machtsuitoefening
Macht versus gezag
3
, ARRAHMOUNI I.
Robert DAHL: Macht = actor A heeft de mogelijkheid om ervoor te zorgen dat
actor B een handeling verricht die B anders niet zou verrichten. Een kanttekening
hierbij is dat de handeling van B niet noodzakelijk in overeenstemming is met wat
A wil (onbedoelde effecten).
Bijv. Een leraar (Actor A) zegt tegen een leerling (Actor B) dat als hij zijn
huiswerk niet maakt, hij strafstudie krijgt. De leerling maakt zijn huiswerk —
maar niet omdat hij het belangrijk vindt of iets wil leren, maar enkel om straf
te vermijden. Onbedoeld effect: De leerling ontwikkelt een negatieve houding
tegenover leren of school.
Max WEBER: Macht = mogelijkheid van actor om een wil op te leggen aan
anderen, ook tegen eventuele weerstand in.
Beide definities benadrukken dat macht wordt uitgedrukt in
een sociale context, het wordt niet uitgeoefend in een
vacuüm maar echt in relaties.
WEBER gaat een stapje verder en hij onderscheidt macht en gezag van elkaar. Hij
onderscheidt 3 vormen van gezag:
1) Traditionele gezag (bv. traditie en gewoonte, denk aan de koning –het is
gw zo).
2) Charismatische gezag (persoonlijke eigenschappen die ervoor zorgen dat
het publiek bewondering in hem hebben en voor zijn visie, zijn Latijnse
spreuken…)
3) Rationeel-legalistisch gezag (bv. een democratisch verkozen regering die
zijn gezag krijgt vanuit het respect van de regels en het systeem. De
legitimiteit komt vanuit het systeem zelf, we aanvaardden het omdat we in
het systeem vertrouwen –het heeft de geijkte procedures gevolgd).
Doorheen de geschiedenis kunnen we zien dat het van een eerder traditioneel
gezag zijn gegaan naar een rationeel-legalistisch gezag die geïnstitutionaliseerd
zijn.
SCHARPF & SCHMIDT: Legitieme machtsuitoefening uit respect voor de regels
bronnen/types (democratische) legitimiteit
Input: de mate waarmee burgers hun voorkeuren laten horen aan politici en dat
politici dit dan meenemen (basically Tyler over participatiewetgeving). Je krijgt
legitimiteit doordat de burger heeft kunnen participeren.
Throughput: hier gaat het over de kwaliteit van besluitvormingsprocedures. De
legitimiteit stamt af van de procedures die het moet volgen en doorstaan.
Output: Probleemoplossend, welvaart vermogen > als het niet effectief is dan
geen legitimiteit
3 faces of power –Steven LUKES
1. Power of decision-making/beslissen en bevelen:
- Macht dat zichtbaar is
- Macht waar sancties en dwangmiddelen aan hangen
Vb. maximumsnelheid op de weg
2. Non-decision-making power/agenda-setting (BACHRACH & BARATZ):
4
Politicologie
Les 1 –Prof Willems (10/2)
Het belang van politiek:
De politiek beïnvloedt alles in het dagdagelijks leven (bv. proper water,
voedselvoorwaarden, wat er met je data gebeurt). Politiek beslist over hoe
middelen worden verdeeld, hoe we de maatschappij organiseren.
Concreet: gordel dragen in de auto (vroeger raar, nu automatisme –je hebt zelfs
biep-signalen die je er aan herinneren). Of nu met het regeerakkoord dat er een
rookverbod is buiten op terras.
Er is een beperkte maakbaarheid van de samenleving: er zijn grenzen van wat er
met beleid kan worden verwacht (bv. in de pandemie dat mensen zich niet aan
de avondklok wouden houden à mensen moeten het recht legitiem vinden,
anders is het recht zelf nutteloos OF extern bv. een natuurramp).
Nationale politiek verliest zijn greep: veel supranationale beslissingen (EU) (“EU
bepaalt 60-70% van het beleid”). Een ander element is bv. de macht van grote
bedrijven bv. Elon Musk die goed bevriend is met Trump en daardoor als
ondemocratisch lid veel meer te zeggen heeft dan bep. verkozenen daar.
Evengoed gaat het over de hoeveelheid data die bedrijven zoals Apple, META, X
hebben en daarmee hun algoritmes op sturen.
Vanuit het belang van de politiek ontstaat er een drang om de politieke
wetenschappen onder de loep te brengen en te bestuderen. Kijken naar
politieke fenomenen en complexe fenomenen te vereenvoudigen.
Instituties en rollen determineren gedrag en vice versa
Patronen ontdekken door te vergelijken, twee wijzen:
- Groot aantal observaties
- Selectie van beperkt aantal specifieke gevallen
Belang bestuderen van politicologie in de rechtenopleiding?
Politiek vangt het signaal binnen de samenleving op en vormt dit in recht.
Bijvoorbeeld: we zijn te laks in het bestrijden van verkeersongevallen; in
het nieuwe regeerakkoord wordt dit meegenomen en willen ze hier
aandacht aan geven.
’Primaat van het politiek’ (het is de politiek die eerst richting geeft naar
waar we naartoe moeten gaan met het recht), maar politici zijn natuurlijk
zelf ook gebonden aan het recht. Bijvoorbeeld: Het GWH oordeelde dat de
vrijheid van onderwijs in gedrang kwam in hoe ver de politiek ging, de
staat ging dus te ver.
Het recht kan de politiek ook versnellen (bv. coronapandemie). Vanuit
ministeriële besluiten ingegrepen op het leven van de mensen à er moest
een pandemiewet worden ingestemd (bescherming voor de burgers).
Het recht als juridisch systeem is vervat met waarden en normen vanuit de
maatschappij en is dus ideologisch gekleurd (bijvoorbeeld: Roe v Wade >
1
,ARRAHMOUNI I.
recht op abortus niet federaal door interpretatie van rechters OF N-VA wil
“activistische rechters” terugdringen)
Vooral te zien in klimaatzaken: een meer uitgebreide
interpretatie wordt gezien binnen een recht (wat miss eerst
als een inspanningsverbintenis werd gezien).
H1: Politiek
Wat is politiek? En wat is het niet?
Politiek = ordenen en besturen van een samenleving
Politiek is overal waar er regels bestaan, zoals in verengingen, scholen,
bedrijven… “schools of democracy’’ (op een impliciete manier neem je deel
binnen de politiek). De term is afkomstig van het Oudgriekse politea (politika).
Politiek = ordenen en besturen van een territoriaal afgebakende
samenleving
Staatsinrichting & instellingen
Gedrag: strategie &conflict/samenwerking (doelbewust optreden)
Beleid
Je moet je eraan houden, het is dwingend en je kan er niet aan ontsnappen.
Terwijl het niet-territoriaal politiek eerder functioneel is en vrijblijvend, als je het
er niet mee eens bent, ga je weg.
Het is niet altijd zo geweest, zo deden mensen vrijblijvend mee met de regels van
de katholieke kerk die een sterke invloed had op het dagdagelijks leven.
Evolutie:
19e eeuw, Nachtwakersstaat
- Politiek = beperkte aangelegenheid
- Staat gaat waken over burgerlijke rechten en vrijheden, de basisregels (bv.
eigendomsrecht) + waken over justitie en binnenlandse zaken
- De Staat had als voornaamste taak bescherming kunnen geven aan
grenzen (en mensen): defensie, buitenlandse zaken
- Belastingen: financiën
20e eeuw, Sociale Welvaartstaat
Door de arbeidsbewegingen komt er sociale bescherming op economisch vlak.
Het heeft de nefaste gevolgen van vrij economisch handelen tegengegaan door
sociale bescherming. Er wordt meer ingezet op de gezondheid van de mensen,
onderwijs te voorzien, werkgelegenheid (= verzorgingsstaat)
Politiek wordt dus een ingrijpende aangelegenheid.
21e eeuw, Regulerende Staat
- Politiek= allesomvattende impact op het leven. Het behandelt echt alles
(bv. privacy).
2
,ARRAHMOUNI I.
- Luc Huyse: “ruimtelijke onteigening van de staat’’ Denk aan
regionalisering en nationalisering > bevoegdheden zijn overgeheveld naar
gewesten, gemeenschappen, provincies…
Politieke cultuur als grondslag: behoeften in de samenleving, grenzen tussen
privé en publiek. Bijv. homohuwelijken zijn toegelaten –het is dus de staat die
zowel rechten geeft (gelijkheidswetten), maar je kan het ook zien als de staat die
zich niet moeit met wie je trouwt.
Ook roken in de auto met een kind op de achterbank willen ze verbieden, hier
gaat de politiek het niet meer zien als iets dat enkel wordt overgelaten in de
privésfeer, maar eerder als een verantwoordelijkheid om zeker de gezondheid
van kinderen te kunnen beschermen.
Politiek = Ordenen en besturen van een territoriaal afgebakende
samenleving door middel van machtsuitoefening
Wat is macht?
Bindende regels = politieke regelgeving kan alleen
functioneren als ze ook opgelegd worden aan de leden van de
samenleving. Als er geen naleving is, dan volgen sancties.
<-> Burgerlijke ongehoorzaamheid = publieke, niet-gewelddadige en bewuste
daad die ingaat tegen de wet en die tot doel heeft een wijziging in beleid of
wetgeving te realiseren.
Vorm van protest
Vreedzaam
Aanvaarden van gevolgen van de niet-naleving
Voorbeelden:
Henry Thoreau: hij betaalt geen belastingen, omdat hij tegen oorlogvoering is in
de VS; middel om de oorlog aan te klagen. Dit was vreedzaam. En ze aanvaarden
ook de gevolgen van niet-naleving.
Ander voorbeeld is Rosa Parks die haar plaats op de bus niet afstond aan een
witte persoon ook al moest dit van de wet, dit gebeurde ook vreedzaam.
Klimaatprotestanten die zich kleven aan kunst om politieke aandacht en media-
aandacht te krijgen. Ze aanvaarden ook de sancties die eraan verbonden zijn en
het gebeurt vreedzaam.
Boerenprotesten; initieel probeerde ze een probleem aan te kaarten, zonder
geweld en ze aanvaardden de sancties.
De meeste regels gaan we onbewust volgen, zonder al te veel erover na te
denken. We hebben die regels geïnternaliseerd (bv. rechts rijden, rookverbod,
gordel aanhebben). ➔ Regels opleggen en afdwingen door middel van
machtsuitoefening
Macht versus gezag
3
, ARRAHMOUNI I.
Robert DAHL: Macht = actor A heeft de mogelijkheid om ervoor te zorgen dat
actor B een handeling verricht die B anders niet zou verrichten. Een kanttekening
hierbij is dat de handeling van B niet noodzakelijk in overeenstemming is met wat
A wil (onbedoelde effecten).
Bijv. Een leraar (Actor A) zegt tegen een leerling (Actor B) dat als hij zijn
huiswerk niet maakt, hij strafstudie krijgt. De leerling maakt zijn huiswerk —
maar niet omdat hij het belangrijk vindt of iets wil leren, maar enkel om straf
te vermijden. Onbedoeld effect: De leerling ontwikkelt een negatieve houding
tegenover leren of school.
Max WEBER: Macht = mogelijkheid van actor om een wil op te leggen aan
anderen, ook tegen eventuele weerstand in.
Beide definities benadrukken dat macht wordt uitgedrukt in
een sociale context, het wordt niet uitgeoefend in een
vacuüm maar echt in relaties.
WEBER gaat een stapje verder en hij onderscheidt macht en gezag van elkaar. Hij
onderscheidt 3 vormen van gezag:
1) Traditionele gezag (bv. traditie en gewoonte, denk aan de koning –het is
gw zo).
2) Charismatische gezag (persoonlijke eigenschappen die ervoor zorgen dat
het publiek bewondering in hem hebben en voor zijn visie, zijn Latijnse
spreuken…)
3) Rationeel-legalistisch gezag (bv. een democratisch verkozen regering die
zijn gezag krijgt vanuit het respect van de regels en het systeem. De
legitimiteit komt vanuit het systeem zelf, we aanvaardden het omdat we in
het systeem vertrouwen –het heeft de geijkte procedures gevolgd).
Doorheen de geschiedenis kunnen we zien dat het van een eerder traditioneel
gezag zijn gegaan naar een rationeel-legalistisch gezag die geïnstitutionaliseerd
zijn.
SCHARPF & SCHMIDT: Legitieme machtsuitoefening uit respect voor de regels
bronnen/types (democratische) legitimiteit
Input: de mate waarmee burgers hun voorkeuren laten horen aan politici en dat
politici dit dan meenemen (basically Tyler over participatiewetgeving). Je krijgt
legitimiteit doordat de burger heeft kunnen participeren.
Throughput: hier gaat het over de kwaliteit van besluitvormingsprocedures. De
legitimiteit stamt af van de procedures die het moet volgen en doorstaan.
Output: Probleemoplossend, welvaart vermogen > als het niet effectief is dan
geen legitimiteit
3 faces of power –Steven LUKES
1. Power of decision-making/beslissen en bevelen:
- Macht dat zichtbaar is
- Macht waar sancties en dwangmiddelen aan hangen
Vb. maximumsnelheid op de weg
2. Non-decision-making power/agenda-setting (BACHRACH & BARATZ):
4
