volledige samenvatting geschiedenis van de middeleeuwen

1.Het einde van het West Romeinse Rijk
Gent als getuige: Ganda
- Naam van de stad: samenvloeiing van twee belangrijke rivieren
Schelde en Leie
- Plaats met vroege menselijke aanwezigheid
- Ook Romeinse aanwezigheid: archeologische vondsten uit 2de-
3rde eeuw
geen sterke breuk met Romeinen en vroege middeleeuwen:
continuïteit

- Sint-Denijs-Westrem
o Muntschat uit vroege 5de eeuw in de grond gevonden
o Uit veiligheid begraven? Link migrerende volkeren 406-407?



1. Inleiding: breuk of continuïteit
- Late Antiquity -studies
- Breuk:
o Ingrijpende staatkundige en politieke veranderingen
o migratie 3de-5de eeuw zorgt voor veranderingen
o omvorming samenlevingspatroon: ruralisering en teruggang
steden

- continuïteit
o religieuze geschiedenis

romeinse rijk 3rde eeuw




1

,2. de nadagen van het Romeinse keizerrijk
- ommekeer na crisis van 3rde eeuw
o.m. Diocletianus (284-305) en Constantijn (306-337)
o herstel van vrede, veiligheid, rechtspraak en welvaart
o tijdelijke introductie Tatrarchie: macht verdelen over 4 figuren
 een caesar en augustus voor westen en voor oosten
 versterking keizerschap

o indeling van rijk in kleinere eenheden, hiërarchisch systeem
 4 prefecturen, bv. Gallia
 12-14 Diocesen, bv. Egypte
 100-tal provincies, bv. Afrika (huidige Tunesië)
 Stedelijke kerken: civitates of districten
stedelijk centrum met platteland omheen

o Grondige belasting- en munthervormingen
o Van Romeinse staatsgoden naar tolerantie van het Christendom
o Bureaucratie gebaseerd op omvangrijke senatorenstand (tot ca.
2000 in 378)
++ bestuurlijke verfijning en efficiëntie
-- rijkdom en private macht + vaak bestuursposten door geld
of connecties

- Keizerschap
o Tijdelijk vierkoppig keizerschap (293-324)
 Keizers wouden eigen zoon/ zelfgekozen persoon als navolger
 Niet bereid om keizerschap te delen
tijdelijke alleenheerser

o Diarchie (tweemanschap): definitieve splitsing West- en Oost
Romeinse rijk

o Keizer had absolute macht en half-goddelijke status
 Grote afstand tussen keizer en onderdanen
 Symbolische alomtegenwoordigheid in munten,
standbeelden…
 Omgeven door leden van het sacrum cubiculum
 MAAR: dreiging door uitgebreide bureaucratie



2

, gevaar om niet geïnformeerd te worden of controle te
verliezen




- Belang van lokaal bestuur
o Stedelijke centra in civitates: rol van de curia
 curiales: staat in voor rechtspraak, belastingen, onderhouden
infrastructuur en onderhouden publieke leven
 gezeten door welgestelde lieden van de civitates
 steden als handels- en productiecentra

o achteruitgang rol van curiea vanaf 5de eeuw
 Opkomst christendom (tegen heidense luxe zoals
amfitheater)?
 Verminderde aantrekkelijkheid van functie van curiales in
civitates door opkomst nieuwe rijksbureaucratie sinds
Tetrarchie
 Achteruitgang steden en heropkomst rurale omgeving
 Belang nieuwe bestuurlijke ambtenaren afgevaardigd door
regionale grootgrondbezitters,vaak i.s.m. bisschoppen
comes: graaf, defensor: verdediger, protector: beschermer

- Belastingheffing en fiscale politiek
o Belang van belastingsysteem voor onderhoud leger
ca. 5% van bbp via belastingen en ca 2,5% naar leger (helft
belastingen)

o Hervormingen door Diocletianus:
 Iugatio (grondbelasting) en captatio (hoofdbelasting)
samenvoegen
 iugatio-captatio (later: Annona =‘aanvoer van graan’)
 Repartatie- of globaal verdelingssysteem
 Vaste belastingsom per provincie
 Gestandaardiseerde gouden munt: solidus

o Doel: Daling belastingdruk en spreiding fiscale lasten
+uniformiteit en versimpeling

o Ineenstorting annona:
 Bedreiging leger en leefbaarheid Rome

3

,  Snelle daling inwonersaantal

- Leger en grensverdediging
o Vanaf eind 3de eeuw: gelimiteerde grenstroepen  mobiele
legers in
garnizoensplaatsen verder weg van de eigenlijke limes (grens)
o Menselijke bufferzones via gecontroleerde immigratie
o Vanaf 4de eeuw: foedera, opvoering legioenensterkte tot ca
500.000
 verdragen met groepen die zich formeel onderworpen
(eigenlijk meer huurlingencontract)
 steeds meer troepen van buiten de grenzen rekruteren
(barbaren)
‘huurlingen’
 “nieuwkomers” die doorgroeien tot in de legertop

- Economische structuur en welvaart
o Pushfactoren barbaren: armoede en geweld in eigen woongebied
o Pullfactoren barbaren: vraag naar militair personeel

o Groot verschil in welvaart als bewijs voor economische succes RR
 Landbouw als belangrijkste bestaansbron
 Grote markten voor goedkope, maar kwalitatieve producten
(bv. wijn)
 Grote mate van internationale ‘connectiviteit’ (via
Middellandse zee)
 Langdurig interne vrede, rechtszekerheid in economisch
verkeer en constante grote vraag naar goederen en diensten
vanuit leger & steden

3. “Volksverhuizingen” en “barbaren”
- Terminologische problemen
o "Volksverhuizing", "Völkerwanderung"
vooral gegroeid in 17de eeuw en gangbaar gebleven
geen hele volkeren die ineens binnenkomen

o Barbaren? (cfr. "allochtonen"-discussie: Stad Gent, krant De
Morgen...)
barbaar: wie geen Grieks kent
Romeinen gebruikten dit voor alle buitenlandse stammen,
‘ongecultiveerden’

- "Barbaarse" gemeenschappen
4