Samenvatting overheidsmanagement
Hoofdstuk 2
Het managen van van maatschappelijke opdrachten in de sfeer van bijvoorbeeld
volksgezondheid, veiligheid of automobiliteit, is het organiseren en managen een opdracht
zelf geworden.
De meeste organisaties in publieke domeinen zijn simpele, vooral bedrijfskundige modellen
gaan gebruiken. Ze werken met strategische plannen, kosten-batenanalyses en
kwaliteitsmodellen om optimale prestaties neer te zetten.
- Ze geven aan dat publiek management per definitie maatschappelijk is. Ondanks het
bedrijfskundige karakter van veel managementacties kan publiek management niet los
worden gezien van maatschappelijke omstandigheden en maatschappelijke issues
- Ten tweede geven de observaties al enigszins aan dat publiek management nooit
eenduidig en zeker niet eenvoudig kan zijn. Want als maatschappelijke
omstandigheden inderdaad tellen, dan weten we bij voorbaat dat de verleidelijke
prestatietaal en de attractieve bedrijfsmatige modellen niet onverkort effectief zullen
zijn.
De klem
Publieke en maatschappelijke organisaties zijn de laatste jaren klemgezet. Dit is deels een
zaak van maatschappelijke invloeden maar deels ook te wijten aan welbewuste politieke en
bestuurlijke beslissingen.
- Als we bijvoorbeeld naar de zorg kijken, dan is er een duidelijke politiek-bestuurlijke
opdracht om de kosten van zorg te reduceren, om meer marktwerking te introduceren,
en om zorgkwaliteit te verhogen. Daarbij wordt vooral gebruikgemaakt van
bedrijfsmatige en marktgerichte modellen.
o Klem door matige kwaliteit, bijvoorbeeld omdat zorgprofessionals te weinig
aandacht hebben voor de patiënt, of omdat weinig effectieve
behandelmethoden worden gebruikt.
o Kosten en kwaliteit staan haaks op elkaar. Veel tijd en aandacht besteden aan
een patiënt kost bijvoorbeeld veel geld. Zorgprofessionals moeten zorgvuldig
met hun middelen omgaan, maar tevens optimale zorg verlenen.
In het veiligheidsdomein moeten politiediensten niet alleen klassieke taken uitvoeren
(openbare-ordehandhaving, opsporing etc), maar ook ontwikkelingen als radicaliseren
signaleren en zich tegelijk richten op de grenzen van politiewerk, bijvoorbeeld op
verwaarlozing en mishandeling van dieren.
- Tegelijkertijd moet de politie bezuinigen en efficiënter worden aangestuurd. Meer
vanuit één punt en zonder al die ‘bestuurlijke drukte’ moet politie-inzet worden
bepaald.
o Opnieuw geldt dat dit samen kan gaan, maar vaker nog zal gelden dat het
strijdig is en vooral als strijdig wordt ervaren.
,Expliciete politieke en bestuurlijke opdrachten maken dat organisaties in allerlei beleidssferen
tussen strijdige doelen en taken heen en weer geslingerd worden. Van belang hierbij is niet
alleen dat dit een realiteit is, dat willen zeggen dat opdrachten letterlijk strijdig kunnen zijn.
Ook wordt de strijdigheid zo ervaren door bestuurders en managers. Ze voelen zich vaak
klemgezet.
Globalisering
Deze ontwikkeling wordt wel samengevat als de mobiliteit van kapitaal, informatie en
mensen; het gaat om het minder territoriaal gevonden zijn van economie, politiek en cultuur.
De oliecrisis van de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft de verbondenheid van staten,
organisaties en mensen met elkaar heel duidelijk gemaakt. Allerlei problemen worden nu niet
langer gezien als beperkt tot het territorium van een staat en door die staat oplosbaar.
- Denk aan milieuproblemen en terrorisme.
In politieke zin gaat het om internationale organisaties als de Verenigde Naties, of van belang
voor Nederland bijvoorbeeld de Europese Unie als samenwerkingsverband.
Op cultureel gebied is globalisering belangrijk en zichtbaar geworden. Migranten zijn de
dragers van nieuwe muziek, films en eten. Maar ook degenen die op één plaats blijven wonen
en werken zijn via internet verbonden geraakt met de hele wereld. Technologische
ontwikkelingen heeft dit proces versneld.
De klem en globalisering
Voor de overheid en publieke organisaties betekent globalisering enerzijds een versterking
van de klem. Zo worden publieke organisaties nu geconfronteerd met grensoverschrijdende
issues en uitdagingen. Maar ook met grensoverschrijdende kennis daarover die voor iedereen
beschikbaar is.
Globalisering leidt zeker niet alleen tot beperkingen en een versterking van de klem. Het leidt
anderzijds ook tot enorme mogelijkheden en flexibilisering, bijvoorbeeld in
grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden, waarvan sommige publieke organisaties en
publieke managers handiger gebruik maken dan andere.
Individualisering
Bij individualisering gaat het om het verminderd sturend vermogen van de directe sociale
omgeving op het individu. Daarvoor zijn meer autonomie en partiële, veraf-relaties in de
plaats gekomen.
,Kenmerken van individualisering:
- De-institutionalisering: minder binding aan organisaties;
- De-traditionalisering: minder binding met geschiedenis en cultuur;
- Privatisering: minder sociale gebondenheid van opvattingen en waarden;
- Fragmentering: minder verbinding tussen levenssferen;
- Heterogeniteit: minder verbondenheid tussen opvattingen.
Individualisering heeft een grote vlucht kunnen krijgen met de stijging van de welvaart voor
grotere bevolkingsgroepen na de Tweede Wereldoorlog. Pas toen werd het mogelijk om
minder van de directe omgeving afhankelijk te zijn.
Technologisering
Nieuwe informatietechnologieën hebben virtualiteit van delen van het leven van burgers en
van organisaties mogelijk gemaakt. Ook heeft het globalisering en individualisering
bevorderd.
- Concrete uitingsvormen zijn bijvoorbeeld het transparanter maken van beleid en
organisaties, bijvoorbeeld door allerlei informatie via het internet aan te bieden, en de
ontgronding tussen organisaties via het delen van datasystemen.
Ook is er sprake van horizontalisering in coördinatie: niet de leidinggevende moet bepalen
wie hoe samenwerkt, dat doen medewerkers zelf veel sneller en handiger, ook als ze een deel
van de week thuis werken.
Informatietechnologieën hebben ook een andere kant. Door zaken transparant te maken,
versterken ze de neiging om kritisch te zijn over prestaties van organisaties en organisaties
steeds verder te stimuleren om beter te presteren. Ze jagen PDCA (Plan-Do-Check-Act) logica
aan.
PDCA (Plan-Do-Check-Act): een cyclisch model voor kwaliteitsverbetering, waarbij in vier
stappen een proces systematisch wordt gepland, uitgevoerd, geëvalueerd en bijgestuurd.
Technologieën hebben het mogelijk gemaakt dat individuele mensen en organisaties toegang
hebben tot enorm veel meer informatie dan vroeger. Vaak onduidelijk of de informatie waar of
echt is en hoe die geduid moet worden. Daarmee zijn we aan de ene kant meer afhankelijk
geworden van experts, maar aan de andere kant wordt hun kennis minder voetstoots voor
waar aangenomen omdat er ook zoveel andere, soms tegenstrijdige informatie beschikbaar is.
- Multiproblemen: vele problemen die tegelijkertijd spelen;
- Multi-interpretabel: informatie zal voor meerdere interpretaties vatbaar zijn;
- Multi-actor: meerdere actoren of partijen zijn tegelijkertijd betrokken;
- Multisectoraal: actoren die in verschillende sectoren bewegen;
- Multilevel: actoren die op uitlopende bestuurlijke niveau’s bewegen.
, Bestuurlijke en organisatorische reacties
Sinds de jaren 70 vorige eeuw; overheid moet kleiner, want ze is veel te duur; de overheid
moet beter presteren, en wel conform bedrijfsmatige modellen; de overheid moet
probleemgericht gaan samenwerken met andere organisaties, want de hedendaagse problemen
zijn te complex om alleen op te lossen.
➔ Tot de dag van vandaag zitten we in dit prestatiegerichte paradigma dat een uitweg uit
de klem belooft
Nadat de gevolgen van de oliecrisis merkbaar werden, vooral als economische problemen
(inflatie, werkloosheid en dergelijke) ging niet gelijk het roer om. Politici probeerden eerst via
klassieke politiek te reageren (keynesiaanse reactie).
- Keynesiaanse reactie: in tijden van laagconjunctuur moet de overheid investeren,
omdat ze de koopkracht van burgers aanjaagt, en die jagen dan de economie aan;
- Niet-keynesiaanse reactie: bezuinigen en vooral de overheid zelf aanpakken. De
overheid wordt niet langer als oplosser van (economische) problemen gezien, maar
zélf als probleem. Daarbij wordt de overheid deels kleiner gemaakt, bijvoorbeeld via
privatiseringen.
In Nederland werd de politiek-bestuurlijke breuk in 1982 geforceerd, met het aantreden van
kabinet-Lubbers 1. Onder het label ‘no-nonsense’-beleid werden grote acties in gang gezet:
- Privatisering;
- Bezuinigingen;
- Personeelsreductie.
Het antwoord op de (economische) problemen is een rationalisatie van publieke domeinen:
kostenbewuster, preciezer, zuiniger, enzovoort. Het bedrijfsmatige managementdiscours helpt
daarbij.
In het managerial denken (New Public Management) is een publieke organisatie gewoon een
bedrijf, een normale producent; bestaan tussen organisaties gewone contractrelaties; en is de
burger vooral klant en consument. Het gevolg is dat rendement en winst gaan tellen, en dus
dat dingen meetbaar moeten zijn en niet al te lastig en duur om te produceren.
- Deze organisatie-ideologie past overigens bij de politieke ideologie die de nieuwe
economische politiek gaat omgeven, namelijk die van neoliberalisme. De overheid is
zo klein mogelijk, en bedrijven en burgers zijn zo vrij mogelijk.
New Public Management: staat voor de bedrijfsmatige aanpak van beleid en organisaties
Entrepreneurialism: staat voor de ondernemingsgeest die publieke domeinen zou moeten
voortstuwen
Om de overheid kleiner te maken werd meer in netwerken en PPS-constructies (publiek-
private samenwerking) gewerkt. Ook werden zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s) in het
Hoofdstuk 2
Het managen van van maatschappelijke opdrachten in de sfeer van bijvoorbeeld
volksgezondheid, veiligheid of automobiliteit, is het organiseren en managen een opdracht
zelf geworden.
De meeste organisaties in publieke domeinen zijn simpele, vooral bedrijfskundige modellen
gaan gebruiken. Ze werken met strategische plannen, kosten-batenanalyses en
kwaliteitsmodellen om optimale prestaties neer te zetten.
- Ze geven aan dat publiek management per definitie maatschappelijk is. Ondanks het
bedrijfskundige karakter van veel managementacties kan publiek management niet los
worden gezien van maatschappelijke omstandigheden en maatschappelijke issues
- Ten tweede geven de observaties al enigszins aan dat publiek management nooit
eenduidig en zeker niet eenvoudig kan zijn. Want als maatschappelijke
omstandigheden inderdaad tellen, dan weten we bij voorbaat dat de verleidelijke
prestatietaal en de attractieve bedrijfsmatige modellen niet onverkort effectief zullen
zijn.
De klem
Publieke en maatschappelijke organisaties zijn de laatste jaren klemgezet. Dit is deels een
zaak van maatschappelijke invloeden maar deels ook te wijten aan welbewuste politieke en
bestuurlijke beslissingen.
- Als we bijvoorbeeld naar de zorg kijken, dan is er een duidelijke politiek-bestuurlijke
opdracht om de kosten van zorg te reduceren, om meer marktwerking te introduceren,
en om zorgkwaliteit te verhogen. Daarbij wordt vooral gebruikgemaakt van
bedrijfsmatige en marktgerichte modellen.
o Klem door matige kwaliteit, bijvoorbeeld omdat zorgprofessionals te weinig
aandacht hebben voor de patiënt, of omdat weinig effectieve
behandelmethoden worden gebruikt.
o Kosten en kwaliteit staan haaks op elkaar. Veel tijd en aandacht besteden aan
een patiënt kost bijvoorbeeld veel geld. Zorgprofessionals moeten zorgvuldig
met hun middelen omgaan, maar tevens optimale zorg verlenen.
In het veiligheidsdomein moeten politiediensten niet alleen klassieke taken uitvoeren
(openbare-ordehandhaving, opsporing etc), maar ook ontwikkelingen als radicaliseren
signaleren en zich tegelijk richten op de grenzen van politiewerk, bijvoorbeeld op
verwaarlozing en mishandeling van dieren.
- Tegelijkertijd moet de politie bezuinigen en efficiënter worden aangestuurd. Meer
vanuit één punt en zonder al die ‘bestuurlijke drukte’ moet politie-inzet worden
bepaald.
o Opnieuw geldt dat dit samen kan gaan, maar vaker nog zal gelden dat het
strijdig is en vooral als strijdig wordt ervaren.
,Expliciete politieke en bestuurlijke opdrachten maken dat organisaties in allerlei beleidssferen
tussen strijdige doelen en taken heen en weer geslingerd worden. Van belang hierbij is niet
alleen dat dit een realiteit is, dat willen zeggen dat opdrachten letterlijk strijdig kunnen zijn.
Ook wordt de strijdigheid zo ervaren door bestuurders en managers. Ze voelen zich vaak
klemgezet.
Globalisering
Deze ontwikkeling wordt wel samengevat als de mobiliteit van kapitaal, informatie en
mensen; het gaat om het minder territoriaal gevonden zijn van economie, politiek en cultuur.
De oliecrisis van de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft de verbondenheid van staten,
organisaties en mensen met elkaar heel duidelijk gemaakt. Allerlei problemen worden nu niet
langer gezien als beperkt tot het territorium van een staat en door die staat oplosbaar.
- Denk aan milieuproblemen en terrorisme.
In politieke zin gaat het om internationale organisaties als de Verenigde Naties, of van belang
voor Nederland bijvoorbeeld de Europese Unie als samenwerkingsverband.
Op cultureel gebied is globalisering belangrijk en zichtbaar geworden. Migranten zijn de
dragers van nieuwe muziek, films en eten. Maar ook degenen die op één plaats blijven wonen
en werken zijn via internet verbonden geraakt met de hele wereld. Technologische
ontwikkelingen heeft dit proces versneld.
De klem en globalisering
Voor de overheid en publieke organisaties betekent globalisering enerzijds een versterking
van de klem. Zo worden publieke organisaties nu geconfronteerd met grensoverschrijdende
issues en uitdagingen. Maar ook met grensoverschrijdende kennis daarover die voor iedereen
beschikbaar is.
Globalisering leidt zeker niet alleen tot beperkingen en een versterking van de klem. Het leidt
anderzijds ook tot enorme mogelijkheden en flexibilisering, bijvoorbeeld in
grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden, waarvan sommige publieke organisaties en
publieke managers handiger gebruik maken dan andere.
Individualisering
Bij individualisering gaat het om het verminderd sturend vermogen van de directe sociale
omgeving op het individu. Daarvoor zijn meer autonomie en partiële, veraf-relaties in de
plaats gekomen.
,Kenmerken van individualisering:
- De-institutionalisering: minder binding aan organisaties;
- De-traditionalisering: minder binding met geschiedenis en cultuur;
- Privatisering: minder sociale gebondenheid van opvattingen en waarden;
- Fragmentering: minder verbinding tussen levenssferen;
- Heterogeniteit: minder verbondenheid tussen opvattingen.
Individualisering heeft een grote vlucht kunnen krijgen met de stijging van de welvaart voor
grotere bevolkingsgroepen na de Tweede Wereldoorlog. Pas toen werd het mogelijk om
minder van de directe omgeving afhankelijk te zijn.
Technologisering
Nieuwe informatietechnologieën hebben virtualiteit van delen van het leven van burgers en
van organisaties mogelijk gemaakt. Ook heeft het globalisering en individualisering
bevorderd.
- Concrete uitingsvormen zijn bijvoorbeeld het transparanter maken van beleid en
organisaties, bijvoorbeeld door allerlei informatie via het internet aan te bieden, en de
ontgronding tussen organisaties via het delen van datasystemen.
Ook is er sprake van horizontalisering in coördinatie: niet de leidinggevende moet bepalen
wie hoe samenwerkt, dat doen medewerkers zelf veel sneller en handiger, ook als ze een deel
van de week thuis werken.
Informatietechnologieën hebben ook een andere kant. Door zaken transparant te maken,
versterken ze de neiging om kritisch te zijn over prestaties van organisaties en organisaties
steeds verder te stimuleren om beter te presteren. Ze jagen PDCA (Plan-Do-Check-Act) logica
aan.
PDCA (Plan-Do-Check-Act): een cyclisch model voor kwaliteitsverbetering, waarbij in vier
stappen een proces systematisch wordt gepland, uitgevoerd, geëvalueerd en bijgestuurd.
Technologieën hebben het mogelijk gemaakt dat individuele mensen en organisaties toegang
hebben tot enorm veel meer informatie dan vroeger. Vaak onduidelijk of de informatie waar of
echt is en hoe die geduid moet worden. Daarmee zijn we aan de ene kant meer afhankelijk
geworden van experts, maar aan de andere kant wordt hun kennis minder voetstoots voor
waar aangenomen omdat er ook zoveel andere, soms tegenstrijdige informatie beschikbaar is.
- Multiproblemen: vele problemen die tegelijkertijd spelen;
- Multi-interpretabel: informatie zal voor meerdere interpretaties vatbaar zijn;
- Multi-actor: meerdere actoren of partijen zijn tegelijkertijd betrokken;
- Multisectoraal: actoren die in verschillende sectoren bewegen;
- Multilevel: actoren die op uitlopende bestuurlijke niveau’s bewegen.
, Bestuurlijke en organisatorische reacties
Sinds de jaren 70 vorige eeuw; overheid moet kleiner, want ze is veel te duur; de overheid
moet beter presteren, en wel conform bedrijfsmatige modellen; de overheid moet
probleemgericht gaan samenwerken met andere organisaties, want de hedendaagse problemen
zijn te complex om alleen op te lossen.
➔ Tot de dag van vandaag zitten we in dit prestatiegerichte paradigma dat een uitweg uit
de klem belooft
Nadat de gevolgen van de oliecrisis merkbaar werden, vooral als economische problemen
(inflatie, werkloosheid en dergelijke) ging niet gelijk het roer om. Politici probeerden eerst via
klassieke politiek te reageren (keynesiaanse reactie).
- Keynesiaanse reactie: in tijden van laagconjunctuur moet de overheid investeren,
omdat ze de koopkracht van burgers aanjaagt, en die jagen dan de economie aan;
- Niet-keynesiaanse reactie: bezuinigen en vooral de overheid zelf aanpakken. De
overheid wordt niet langer als oplosser van (economische) problemen gezien, maar
zélf als probleem. Daarbij wordt de overheid deels kleiner gemaakt, bijvoorbeeld via
privatiseringen.
In Nederland werd de politiek-bestuurlijke breuk in 1982 geforceerd, met het aantreden van
kabinet-Lubbers 1. Onder het label ‘no-nonsense’-beleid werden grote acties in gang gezet:
- Privatisering;
- Bezuinigingen;
- Personeelsreductie.
Het antwoord op de (economische) problemen is een rationalisatie van publieke domeinen:
kostenbewuster, preciezer, zuiniger, enzovoort. Het bedrijfsmatige managementdiscours helpt
daarbij.
In het managerial denken (New Public Management) is een publieke organisatie gewoon een
bedrijf, een normale producent; bestaan tussen organisaties gewone contractrelaties; en is de
burger vooral klant en consument. Het gevolg is dat rendement en winst gaan tellen, en dus
dat dingen meetbaar moeten zijn en niet al te lastig en duur om te produceren.
- Deze organisatie-ideologie past overigens bij de politieke ideologie die de nieuwe
economische politiek gaat omgeven, namelijk die van neoliberalisme. De overheid is
zo klein mogelijk, en bedrijven en burgers zijn zo vrij mogelijk.
New Public Management: staat voor de bedrijfsmatige aanpak van beleid en organisaties
Entrepreneurialism: staat voor de ondernemingsgeest die publieke domeinen zou moeten
voortstuwen
Om de overheid kleiner te maken werd meer in netwerken en PPS-constructies (publiek-
private samenwerking) gewerkt. Ook werden zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s) in het
