Grondslagen van de duurzame engineering
Duurzaamheid
Les 1: Duurzame ontwikkeling en economische groei
1. Grenzen aan de groei?
Wat is economische groei?
- Bruto binnenlands product (BBP):
o Het BBP is de marktwaarde van alle goederen en diensten die op één jaar
tijd worden geproduceerd in een bepaald land of regio. Het is een veel
gebruikte maatstaf voor de welvaartscreatie van een land of regio.
- Reële economische groei:
o De toename van het bbp, uitgedrukt in reële of constante prijzen, waarbij de
invloed van de inflatie is uitgefilterd.
Waarom is economische groei belangrijk?
- BBP kijkt naar de omvang van economische activiteiten: → economische groei = stijging
van het BBP
- Welvaart
- Inkomens, jobs,..
- Staatsschuld verkleinen
- Geld van werkende mensen nodig voor pensioenen en sociale zekerheid:
o Belgie staat aan de vooravond van een grote demografische verschuiving. Het
geboortecijfer zal dalen en de levensverwachting zal toenemen. Hierdoor zal
bijna 1 op de 3 belgen in 2050, ouder zijn dan 60 (=vergrijzing)’
o Bart De Wever wil actievatiegraad 80% (percentage van actieve bevolking die
werkt)
Wat is er mis met economische groei als maatstaf?
Het BBP meet: luchtvervuiling, reclame voor sigaretten, ambulancekosten voor ongevallen,
kosten van gevangenissen, vernietiging van natuur, … → negatieve zaken verhogen het BBP,
terwijl ze eigenlijk geen voortuitgang zijn
Het BBP meet niet: gezondheid van kinderen, kwaliteit van onderwijs, vreugde, moed, wijsheid,
kennis → alles wat het leven echt de moeite waard maakt, wordt niet opgenomen in BBP
=>Veel negatieve of schadelijke activiteiten kunnen het BBP verhogen, terwijl
waardevolle, niet-economische zaken er buiten vallen
=>Economische groei betekent slechts dat de totale waarde van finale goederen en
diensten uitbreidt
1
,Grenzen aan de groei?
- Meer productie en meer consumptie leidt tot meer welzijn
- Economische groei is geen goede indicator voor levenskwaliteit
- Economische groei kan duurzaam zijn
- Economische groei is nodig om het milieu te kunnen beschermen
- Post-groei economie
- Economische groei creeert jobs
- …
=>Verschillende citaten over economische groei: er zijn altijd pro- en contra argumenten
voor deze uitspraken: levenskwaliteit zal niet beter zijn voor iedereen, er zullen ook mensen
ongelukkig zijn op het moment van economische groei,..
Zijn er grenzen aan de groei?
modellen ontwikkeld: ‘Limits to growth’
→Onderzoek naar relaties tussen:
o Bevolkingsgroei
o Voedselproductie
o Industriële productie
o Uitputting van niet-hernieuwbare hulpbronnen
o vervuiling
bij bevolkingstoename zoveel voedsel, transport, gas etc. nodig
voor deze tijd moest men niet over grondstoffen etc. nadenken
(men had niet gedacht dat er grenzen zouden zijn aan deze
dingen)
→leidt tot exponentiele groei (bevolkingsgroei) →leidt dit tot hongersnood, problemen met
verwarmen van huizen, grondstoffentekort in de toekomst??
Model geeft geen toekomstvoorspellingen weer, maar wel toekomstscenario’s voor de
mensheid, onze planeet op basis van verschillende veronderstellingen
Conclusie: de natuurlijke hulpbronnen zijn te beperkt om aanhoudende bevolkingsgroei
en economische groei te ondersteunen, zelfs niet met geavanceerde technologie.
Model waarschuwt voor de mogelijkheid dat de mensheid in de toekomst zoveel kapitaal
en mankracht gaat nodig hebben om schaarste en vervuiling te ondervangen, dat er
onvoldoende over is om de gemiddelde levenskwaliteit van de wereldbevolking te
behouden
=>Ecologische grenzen, een ongecontroleerd streven naar economische groei en een
maatschappij die traag reageert wanneer limieten bereikt worden, maken dat een
systeem gedomineerd door groei, vatbaar is om in elkaar te storten.
2
, 2. Duurzame ontwikkeling
Brundtland Definitie : doel : het bevorderen van economische ontwikkeling zodat de veiligheid,
het welzijn, en het voortbestaan van de planeet gegarandeerd zou zijn.
Deel 1: een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden zonder de
behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in het gedrang te brengen” (beroemde
definitie over duurzame ontwikkeling van het brundtland rapport)
→kritiek op Brundtlandrapport:
- Economische groei stond nog steeds centraal
- Machtsverhoudingen werden buiten beschouwing gelaten
- (brundtland was een vrouw) →doorbreekt eigenlijk de traditionele machtsstructuren,
wat als kritiek werd beschouwd: ‘macht en ongelijkheid werden buiten beschouwing
gelaten’ → haar aanwezigheid laat zien dat het anders kan
Deel 2: Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de
mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen,
waarbij aandacht gegeven wordt aan desintegratie van en de synergie tussen de sociale, de
ecologische en de economische dimensie,
→3 peilers: sociale, ecologische en economische dimensie
Deel 3: en waarvan de realisatie een veranderingsproces vergt, waarin het gebruik van
hulpbronnen, de bestemming van investeringen, de gerichtheid van technologische
ontwikkeling en institutionele veranderingen worden afgestemd op zowel toekomstige als
huidige behoeften.
→verandering richting duurzaamheid
=>In de definitie zitten 3 luiken/ tijdsdimensies:
- Focus van tussengeneraties
- 3 peilers
- Veranderingsproces
Sutainable Development Goals (17 SDG’s)
3
, 3. Ecologische grenzen aan de groei
De economie is een deelsysteem van de ecosfeer
De economie is een open systeem en onderdeel van de grotere ecosfeer (ecosysteem)
De ecosfeer is eindig, niet groeiend en materieel gesloten. De ecosfeer is wel open voor een
niet-groeiende, continue doorstroom aan energie.
Wetten van de thermodynamica
~thermodynamica maakt onderdeel uit van de natuurkunde en is de studie van energie. Energie
is de mogelijkheid om arbeid te verrichten/ link tussen materialen en energiestromen
1) Kwantiteit – Behoud van Massa en Energie (eerste wet van de thermodynamica):
o Energie kan niet gemaakt of vernietigd worden. Energie wordt omgezet.
Implicaties voor de economische wetenschap: we kunnen niets vanuit het
niets maken en alles moet ergens heen
o Wat er in gaat, moet er ook uit gaan
o Wanneer de economie groeit in fysieke dimensies, dan neemt het energie en
materialen op vanuit de ecosfeer → de economie moet volgens de wet van
behoud van materie en energie, beroep doen op het ecosysteem
▪ →Meer Economie (meer mensen, meer producten, meer diensten,…)
betekent minder natuurlijke omgeving
2) Kwaliteit – Entropie (mate van orde en wanorde)
o Entropie: is de neiging van energie om zich te verspreiden van geconcentreerde
vormen naar minder geconcentreerde vormen, en om minder bruikbaar te
worden
▪ Hoge entropie = energie is verspreid, moeilijk bruikbaar (bv. Lauwe lucht)
▪ Lage entropie = energie is geconcentreerd, bruikbaar (bv. Benzine,
steenkool, voedsel)
Vb. Een brandstof zoals benzine bevat geconcentreerde energie (lage
entropie) → bij verbranding wordt deze energie verspreid als warmte, CO2,
geluid, enz. → hoge entropie → die verspreide energie is niet meer bruikbaar
voor arbeid
=>Voor alles wat we doen (bouwen, produceren, koken, rijden) hebben we
laag-entropische energie nodig (zoals olie, gas, zon) → die energie
verandert onvermijdelijk in hoog-entropische reststromen (afvalwarmte,
uitlaatgassen, afvalstoffen
o In een gesloten systeem zal alle bruikbare energie zo verspreid worden dat het
systeem uiteindelijk sterft
▪ In een gesloten systeem zal je de bruikbare energie gebruiken en
daardoor wordt deze minder tot niet meer beschikbaar
4
Duurzaamheid
Les 1: Duurzame ontwikkeling en economische groei
1. Grenzen aan de groei?
Wat is economische groei?
- Bruto binnenlands product (BBP):
o Het BBP is de marktwaarde van alle goederen en diensten die op één jaar
tijd worden geproduceerd in een bepaald land of regio. Het is een veel
gebruikte maatstaf voor de welvaartscreatie van een land of regio.
- Reële economische groei:
o De toename van het bbp, uitgedrukt in reële of constante prijzen, waarbij de
invloed van de inflatie is uitgefilterd.
Waarom is economische groei belangrijk?
- BBP kijkt naar de omvang van economische activiteiten: → economische groei = stijging
van het BBP
- Welvaart
- Inkomens, jobs,..
- Staatsschuld verkleinen
- Geld van werkende mensen nodig voor pensioenen en sociale zekerheid:
o Belgie staat aan de vooravond van een grote demografische verschuiving. Het
geboortecijfer zal dalen en de levensverwachting zal toenemen. Hierdoor zal
bijna 1 op de 3 belgen in 2050, ouder zijn dan 60 (=vergrijzing)’
o Bart De Wever wil actievatiegraad 80% (percentage van actieve bevolking die
werkt)
Wat is er mis met economische groei als maatstaf?
Het BBP meet: luchtvervuiling, reclame voor sigaretten, ambulancekosten voor ongevallen,
kosten van gevangenissen, vernietiging van natuur, … → negatieve zaken verhogen het BBP,
terwijl ze eigenlijk geen voortuitgang zijn
Het BBP meet niet: gezondheid van kinderen, kwaliteit van onderwijs, vreugde, moed, wijsheid,
kennis → alles wat het leven echt de moeite waard maakt, wordt niet opgenomen in BBP
=>Veel negatieve of schadelijke activiteiten kunnen het BBP verhogen, terwijl
waardevolle, niet-economische zaken er buiten vallen
=>Economische groei betekent slechts dat de totale waarde van finale goederen en
diensten uitbreidt
1
,Grenzen aan de groei?
- Meer productie en meer consumptie leidt tot meer welzijn
- Economische groei is geen goede indicator voor levenskwaliteit
- Economische groei kan duurzaam zijn
- Economische groei is nodig om het milieu te kunnen beschermen
- Post-groei economie
- Economische groei creeert jobs
- …
=>Verschillende citaten over economische groei: er zijn altijd pro- en contra argumenten
voor deze uitspraken: levenskwaliteit zal niet beter zijn voor iedereen, er zullen ook mensen
ongelukkig zijn op het moment van economische groei,..
Zijn er grenzen aan de groei?
modellen ontwikkeld: ‘Limits to growth’
→Onderzoek naar relaties tussen:
o Bevolkingsgroei
o Voedselproductie
o Industriële productie
o Uitputting van niet-hernieuwbare hulpbronnen
o vervuiling
bij bevolkingstoename zoveel voedsel, transport, gas etc. nodig
voor deze tijd moest men niet over grondstoffen etc. nadenken
(men had niet gedacht dat er grenzen zouden zijn aan deze
dingen)
→leidt tot exponentiele groei (bevolkingsgroei) →leidt dit tot hongersnood, problemen met
verwarmen van huizen, grondstoffentekort in de toekomst??
Model geeft geen toekomstvoorspellingen weer, maar wel toekomstscenario’s voor de
mensheid, onze planeet op basis van verschillende veronderstellingen
Conclusie: de natuurlijke hulpbronnen zijn te beperkt om aanhoudende bevolkingsgroei
en economische groei te ondersteunen, zelfs niet met geavanceerde technologie.
Model waarschuwt voor de mogelijkheid dat de mensheid in de toekomst zoveel kapitaal
en mankracht gaat nodig hebben om schaarste en vervuiling te ondervangen, dat er
onvoldoende over is om de gemiddelde levenskwaliteit van de wereldbevolking te
behouden
=>Ecologische grenzen, een ongecontroleerd streven naar economische groei en een
maatschappij die traag reageert wanneer limieten bereikt worden, maken dat een
systeem gedomineerd door groei, vatbaar is om in elkaar te storten.
2
, 2. Duurzame ontwikkeling
Brundtland Definitie : doel : het bevorderen van economische ontwikkeling zodat de veiligheid,
het welzijn, en het voortbestaan van de planeet gegarandeerd zou zijn.
Deel 1: een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden zonder de
behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in het gedrang te brengen” (beroemde
definitie over duurzame ontwikkeling van het brundtland rapport)
→kritiek op Brundtlandrapport:
- Economische groei stond nog steeds centraal
- Machtsverhoudingen werden buiten beschouwing gelaten
- (brundtland was een vrouw) →doorbreekt eigenlijk de traditionele machtsstructuren,
wat als kritiek werd beschouwd: ‘macht en ongelijkheid werden buiten beschouwing
gelaten’ → haar aanwezigheid laat zien dat het anders kan
Deel 2: Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de
mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen,
waarbij aandacht gegeven wordt aan desintegratie van en de synergie tussen de sociale, de
ecologische en de economische dimensie,
→3 peilers: sociale, ecologische en economische dimensie
Deel 3: en waarvan de realisatie een veranderingsproces vergt, waarin het gebruik van
hulpbronnen, de bestemming van investeringen, de gerichtheid van technologische
ontwikkeling en institutionele veranderingen worden afgestemd op zowel toekomstige als
huidige behoeften.
→verandering richting duurzaamheid
=>In de definitie zitten 3 luiken/ tijdsdimensies:
- Focus van tussengeneraties
- 3 peilers
- Veranderingsproces
Sutainable Development Goals (17 SDG’s)
3
, 3. Ecologische grenzen aan de groei
De economie is een deelsysteem van de ecosfeer
De economie is een open systeem en onderdeel van de grotere ecosfeer (ecosysteem)
De ecosfeer is eindig, niet groeiend en materieel gesloten. De ecosfeer is wel open voor een
niet-groeiende, continue doorstroom aan energie.
Wetten van de thermodynamica
~thermodynamica maakt onderdeel uit van de natuurkunde en is de studie van energie. Energie
is de mogelijkheid om arbeid te verrichten/ link tussen materialen en energiestromen
1) Kwantiteit – Behoud van Massa en Energie (eerste wet van de thermodynamica):
o Energie kan niet gemaakt of vernietigd worden. Energie wordt omgezet.
Implicaties voor de economische wetenschap: we kunnen niets vanuit het
niets maken en alles moet ergens heen
o Wat er in gaat, moet er ook uit gaan
o Wanneer de economie groeit in fysieke dimensies, dan neemt het energie en
materialen op vanuit de ecosfeer → de economie moet volgens de wet van
behoud van materie en energie, beroep doen op het ecosysteem
▪ →Meer Economie (meer mensen, meer producten, meer diensten,…)
betekent minder natuurlijke omgeving
2) Kwaliteit – Entropie (mate van orde en wanorde)
o Entropie: is de neiging van energie om zich te verspreiden van geconcentreerde
vormen naar minder geconcentreerde vormen, en om minder bruikbaar te
worden
▪ Hoge entropie = energie is verspreid, moeilijk bruikbaar (bv. Lauwe lucht)
▪ Lage entropie = energie is geconcentreerd, bruikbaar (bv. Benzine,
steenkool, voedsel)
Vb. Een brandstof zoals benzine bevat geconcentreerde energie (lage
entropie) → bij verbranding wordt deze energie verspreid als warmte, CO2,
geluid, enz. → hoge entropie → die verspreide energie is niet meer bruikbaar
voor arbeid
=>Voor alles wat we doen (bouwen, produceren, koken, rijden) hebben we
laag-entropische energie nodig (zoals olie, gas, zon) → die energie
verandert onvermijdelijk in hoog-entropische reststromen (afvalwarmte,
uitlaatgassen, afvalstoffen
o In een gesloten systeem zal alle bruikbare energie zo verspreid worden dat het
systeem uiteindelijk sterft
▪ In een gesloten systeem zal je de bruikbare energie gebruiken en
daardoor wordt deze minder tot niet meer beschikbaar
4
