Staatsrecht 2024-2025
Week 6: Decentralisatie
10 - 14 maart 2025
Voorgeschreven literatuur:
Heringa e.a., Staatsrecht 2022:
- nr. 123, p. 358-361 (gemeenschappelijke regelingen) (3 p.)
- nrs. 125-130, p. 362-374 (autonomie en medebewind) (13 p.)
- nrs. 143-148 p. 393-403 (verhouding tot de centrale overheid: bandbreedtes) (11 p.)
- nr. 154b, p. 424-425 (bestuursinrichting Bonaire, Sint-Eustatius, Saba) (2 p.)
Jurisprudentie en overige leesstof:
- HR 4 maart 1952, Emmense Baliekluivers, ECLI:NL:HR:1952:AG1979 (Canvas)
- Rb. Amsterdam 31 oktober 2017, ECLI:NL:RBAMS:2017:7934, AB 2018, 35 m.nt. J.G. Brouwer en
A.E. Schilder (Bierfietsverbod Amsterdam)(zelf opzoeken)
- Besluit van 29 november 2021 tot vernietiging van het besluit van de gemeenteraad van de
gemeente Westland strekkende tot intrekking van het Plan van Scholen basisonderwijs 2021–2024,
Stcrt. 2021, 47964 (https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2021-47964.html) (zelf opzoeken)
Inhoudelijke leerdoelen
Na het bestuderen van het onderwijsmateriaal en het volgen van de colleges:
(A) heb je kennis van de organen van de gemeente, de provincie, de waterschappen, en de
openbare lichamen van de BES-eilanden, van de onderlinge verhouding tussen de organen,
en van de wijze waarop ze worden ingesteld; en kun je hierover kritisch reflecteren, onder
meer vanuit de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat;
(B) kun je aangeven welke invulling op provinciaal en gemeentelijk niveau wordt gegeven aan de
begrippen verantwoording en vertrouwen, alsmede op welke punten deze invulling verschilt
van die op centraal niveau, en kun je hierop kritisch reflecteren, onder meer vanuit de
uitgangspunten van de democratische rechtsstaat;
(C) heb je inzicht in de verhouding tussen de centrale en decentrale overheid wat betreft het
maken van verordeningen, uitvoering van wet- en regelgeving en toezicht;
(D) ken je de betekenis van de begrippen autonomie en medebewind; en ben je vertrouwd met
de voornaamste vormen van toezicht op decentrale besturen, en kun je deze toepassen in
een casus;
(E) weet je welke grenzen aan de gemeentelijke en provinciale verordening worden gesteld
(zijgrens-benedengrens-bovengrens) en kun je de geldende criteria toepassen in een casus;
(F) heb je kennis van recente decentraliseringsoperaties, en kun je deze evalueren in het licht
van de beoogde doelen en eventuele nadelen en risico’s; en ben je vertrouwd met de
zogenaamde ‘decentralisatieparadox’;
(G) heb je kennis van gemeenschappelijke regelingen, en kan je deze kritisch evalueren vanuit
de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat.
1
,Voorbereiding
Voorafgaand aan het werkgroeponderwijs heb je de verplichte literatuur en jurisprudentie gelezen.
Uiterlijk om 16.00u. op de dag vóórdat je werkgroep volgt, lever je je antwoorden op alle vragen in
via Canvas (d.w.z.: zowel de opfris- en opzoekvragen, als de overige werkgroepvragen).
Opzoek- en opfrisvragen
1. Kan de gemeenteraad de burgemeester ontslaan? Leg uit en verwijs naar de relevante artikelen
in de Gemeentewet.
De gemeenteraad kan niet het vertrouwen in de burgemeester opzeggen, of de burgemeester
ontslaan. De burgemeester wordt nog steeds bij koninklijk besluit benoemd, en moet ook bij
koninklijk besluit worden ontslagen (art. 61 Gemeentewet jo 61b lid 1 BW). echter kan wel, indien er
sprake is van een verstoorde verhouding tussen de gemeenteraad en de burgemeester, dan kan de
gemeenteraad een aanbeveling tot ontslag zenden aan de Minister die de burgemeester benoemt,
en dat is de minister van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties. 61b gemeentewet.
2. Geldt ten aanzien van wethouders in hun verhouding tot de gemeenteraad de vertrouwensregel
op dezelfde manier waarop die geldt in de relatie tussen ministers en het parlement? Zo nee,
benoem de verschillen in je antwoord. Vermeld de relevante wetsbepaling(en).
Het college en elk van zijn leden afzonderlijk (dat wil zeggen; dus ook de wethouders) zijn de
gemeenteraad verantwoording schuldig over het door het college gevoerde bestuur, en geven hierbij
de gemeenteraad alle inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft. (169
gemeentewet).
o.g.v. art. 49 Gemeentewet kan de gemeenteraad het vertrouwen in een wethouder, of in een of
meerdere wethouders, opzeggen, en als dat er niet toe leidt dat de wethouder onmiddellijk ontslag
neemt, kan de raad besluiten tot het ontslag. de raad benoemt de wethouders, en kan de
wethouders dus ook ontslag.
De vertrouwensregel tussen ministers en het parlement verschilt op een aantal punten; zo kan de
minister niet worden ontslagen door het parlement, maar moet deze zelf zijn ontslag aanbieden.
Daarnaast is de vertrouwensregel tussen de ministers en het parlement een voorbeeld van
ongeschreven staatsrecht, terwijl de vertrouwensregel tussen wethouders en de gemeenteraad
wettelijk is vastgelegd in art. 49 van de gemeentewet.
3. Gemeenten kunnen samenwerken op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr).
De auteurs van het Handboek stellen dat de kritiek bestaat op samenwerkingen die gemeenten op
grond van deze wet aangaan. Waaruit bestaat die kritiek?
De auteurs stellen dat gemeenschappelijke regelingen inmiddels behoorlijk talrijk zijn, en dat er op
uiteenlopende terreinen door gemeenten wordt besloten tot een gezamenlijke uitoefening van hun
taken. De kritiek van de auteurs bestaat uit het feit dat door die samenwerkingen op uiteenlopende
terreinen, er sprake is van onoverzichtelijkheid omdat de gemeenten bij verschillende taken met
verschillende gemeenten samenwerken. Dit leidt ertoe dat gemeenten grote delen van hun taken
niet langer in eigen hand hebben.
2
, 4. Wat is de ‘decentralisatieparadox’?
- de grondwet gaat uit van het bestaan van provincies en gemeenten. De Gw zegt ook iets over het
soort taken van provincies en gemeenten (autonomie en medebewind), maar zegt niks over het
aantal provincies en gemeenten. Dat klinkt als een praktische vraag, maar daar gaat een
fundamenteel vraagstuk achter schuil; dat van de zogeheten ‘schaalgrootte’. Een grotere schaal zorgt
ervoor dat gemeenten steeds grotere taken aankunnen, maar zorgt er ook voor dat de afstand
tussen gemeenten en hun inwoners steeds groter wordt. Dit staat ook wel bekend als de
decentralisatieparadox; taken worden gedecentraliseerd om ze dichter bij de burgers te brengen,
maar gemeenten worden daardoor steeds groter en komen daardoor verder van de burger af te
staan.
Wethouder zal de excuses aanbieden aan de gemeenteraad.
Vraag 1
a. In welke mate is de gemeenteraad betrokken bij de benoeming van (A) de burgemeester; en (B)
wethouders? Noem de relevante artikelen in de Gemeentewet.
Betrokkenheid gemeenteraad benoeming burgemeester; art. 61-61b Gemeentewet; de
burgemeester wordt bij koninklijk besluit op voordracht van de minister van binnenlandse zaken en
koninkrijksrelaties benoemt, maar de gemeenteraad geeft wel een oordeel/beoordeling over de
kandidaten. Daarnaast geeft de gemeenteraad een aanbeveling voor benoeming ogv 61 lid 5
gemeentewet.
In artikel 35 lid 1 Gemeentewet is de benoeming van de wethouders geregeld. hieruit volgt dat de
gemeenteraad de wethouders benoemt.
Wg; koninklijk besluit; door de regering. Art. 61.
61 lid 3 en 4 vertrouwenscommissie; lid 5 aanbeveling
b. Kan de gemeenteraad de burgemeester en/of wethouders ter verantwoording roepen? En tot
ontslag dwingen? Noem de relevante artikelen in de Gemeentewet.
De burgemeester is ogv art. 180 Gemeentewet aan de gemeenteraad verantwoording schuldig over
het door hem gevoerde bestuur, en geeft de raad hierbij alle inlichtingen die zij voor de uitoefening
van zijn taak nodig heeft. op grond van artikel 61b Gemeentewet kan de raad de burgemeester niet
ontslaan, maar kan zij wel een aanbeveling doen tot ontslag bij de minister. (burgemeester wordt
immers benoemd en ontslagen bij koninklijk besluit op voordracht van de minister)
De wethouders op grond van artikel 169 lid 1 Gemeentewet aan de raad verantwoording schuldig
over het door het college gevoerde bestuur. Het ontslag van de wethouders is geregeld in artikel 49
Gemeentewet, en stelt dat de gemeenteraad tot ontslag over kan gaan, indien na uitspraak van de
opzegging van het vertrouwen de wethouder niet onmiddellijk ontslag neemt.
Wg;
3
Week 6: Decentralisatie
10 - 14 maart 2025
Voorgeschreven literatuur:
Heringa e.a., Staatsrecht 2022:
- nr. 123, p. 358-361 (gemeenschappelijke regelingen) (3 p.)
- nrs. 125-130, p. 362-374 (autonomie en medebewind) (13 p.)
- nrs. 143-148 p. 393-403 (verhouding tot de centrale overheid: bandbreedtes) (11 p.)
- nr. 154b, p. 424-425 (bestuursinrichting Bonaire, Sint-Eustatius, Saba) (2 p.)
Jurisprudentie en overige leesstof:
- HR 4 maart 1952, Emmense Baliekluivers, ECLI:NL:HR:1952:AG1979 (Canvas)
- Rb. Amsterdam 31 oktober 2017, ECLI:NL:RBAMS:2017:7934, AB 2018, 35 m.nt. J.G. Brouwer en
A.E. Schilder (Bierfietsverbod Amsterdam)(zelf opzoeken)
- Besluit van 29 november 2021 tot vernietiging van het besluit van de gemeenteraad van de
gemeente Westland strekkende tot intrekking van het Plan van Scholen basisonderwijs 2021–2024,
Stcrt. 2021, 47964 (https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2021-47964.html) (zelf opzoeken)
Inhoudelijke leerdoelen
Na het bestuderen van het onderwijsmateriaal en het volgen van de colleges:
(A) heb je kennis van de organen van de gemeente, de provincie, de waterschappen, en de
openbare lichamen van de BES-eilanden, van de onderlinge verhouding tussen de organen,
en van de wijze waarop ze worden ingesteld; en kun je hierover kritisch reflecteren, onder
meer vanuit de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat;
(B) kun je aangeven welke invulling op provinciaal en gemeentelijk niveau wordt gegeven aan de
begrippen verantwoording en vertrouwen, alsmede op welke punten deze invulling verschilt
van die op centraal niveau, en kun je hierop kritisch reflecteren, onder meer vanuit de
uitgangspunten van de democratische rechtsstaat;
(C) heb je inzicht in de verhouding tussen de centrale en decentrale overheid wat betreft het
maken van verordeningen, uitvoering van wet- en regelgeving en toezicht;
(D) ken je de betekenis van de begrippen autonomie en medebewind; en ben je vertrouwd met
de voornaamste vormen van toezicht op decentrale besturen, en kun je deze toepassen in
een casus;
(E) weet je welke grenzen aan de gemeentelijke en provinciale verordening worden gesteld
(zijgrens-benedengrens-bovengrens) en kun je de geldende criteria toepassen in een casus;
(F) heb je kennis van recente decentraliseringsoperaties, en kun je deze evalueren in het licht
van de beoogde doelen en eventuele nadelen en risico’s; en ben je vertrouwd met de
zogenaamde ‘decentralisatieparadox’;
(G) heb je kennis van gemeenschappelijke regelingen, en kan je deze kritisch evalueren vanuit
de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat.
1
,Voorbereiding
Voorafgaand aan het werkgroeponderwijs heb je de verplichte literatuur en jurisprudentie gelezen.
Uiterlijk om 16.00u. op de dag vóórdat je werkgroep volgt, lever je je antwoorden op alle vragen in
via Canvas (d.w.z.: zowel de opfris- en opzoekvragen, als de overige werkgroepvragen).
Opzoek- en opfrisvragen
1. Kan de gemeenteraad de burgemeester ontslaan? Leg uit en verwijs naar de relevante artikelen
in de Gemeentewet.
De gemeenteraad kan niet het vertrouwen in de burgemeester opzeggen, of de burgemeester
ontslaan. De burgemeester wordt nog steeds bij koninklijk besluit benoemd, en moet ook bij
koninklijk besluit worden ontslagen (art. 61 Gemeentewet jo 61b lid 1 BW). echter kan wel, indien er
sprake is van een verstoorde verhouding tussen de gemeenteraad en de burgemeester, dan kan de
gemeenteraad een aanbeveling tot ontslag zenden aan de Minister die de burgemeester benoemt,
en dat is de minister van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties. 61b gemeentewet.
2. Geldt ten aanzien van wethouders in hun verhouding tot de gemeenteraad de vertrouwensregel
op dezelfde manier waarop die geldt in de relatie tussen ministers en het parlement? Zo nee,
benoem de verschillen in je antwoord. Vermeld de relevante wetsbepaling(en).
Het college en elk van zijn leden afzonderlijk (dat wil zeggen; dus ook de wethouders) zijn de
gemeenteraad verantwoording schuldig over het door het college gevoerde bestuur, en geven hierbij
de gemeenteraad alle inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft. (169
gemeentewet).
o.g.v. art. 49 Gemeentewet kan de gemeenteraad het vertrouwen in een wethouder, of in een of
meerdere wethouders, opzeggen, en als dat er niet toe leidt dat de wethouder onmiddellijk ontslag
neemt, kan de raad besluiten tot het ontslag. de raad benoemt de wethouders, en kan de
wethouders dus ook ontslag.
De vertrouwensregel tussen ministers en het parlement verschilt op een aantal punten; zo kan de
minister niet worden ontslagen door het parlement, maar moet deze zelf zijn ontslag aanbieden.
Daarnaast is de vertrouwensregel tussen de ministers en het parlement een voorbeeld van
ongeschreven staatsrecht, terwijl de vertrouwensregel tussen wethouders en de gemeenteraad
wettelijk is vastgelegd in art. 49 van de gemeentewet.
3. Gemeenten kunnen samenwerken op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr).
De auteurs van het Handboek stellen dat de kritiek bestaat op samenwerkingen die gemeenten op
grond van deze wet aangaan. Waaruit bestaat die kritiek?
De auteurs stellen dat gemeenschappelijke regelingen inmiddels behoorlijk talrijk zijn, en dat er op
uiteenlopende terreinen door gemeenten wordt besloten tot een gezamenlijke uitoefening van hun
taken. De kritiek van de auteurs bestaat uit het feit dat door die samenwerkingen op uiteenlopende
terreinen, er sprake is van onoverzichtelijkheid omdat de gemeenten bij verschillende taken met
verschillende gemeenten samenwerken. Dit leidt ertoe dat gemeenten grote delen van hun taken
niet langer in eigen hand hebben.
2
, 4. Wat is de ‘decentralisatieparadox’?
- de grondwet gaat uit van het bestaan van provincies en gemeenten. De Gw zegt ook iets over het
soort taken van provincies en gemeenten (autonomie en medebewind), maar zegt niks over het
aantal provincies en gemeenten. Dat klinkt als een praktische vraag, maar daar gaat een
fundamenteel vraagstuk achter schuil; dat van de zogeheten ‘schaalgrootte’. Een grotere schaal zorgt
ervoor dat gemeenten steeds grotere taken aankunnen, maar zorgt er ook voor dat de afstand
tussen gemeenten en hun inwoners steeds groter wordt. Dit staat ook wel bekend als de
decentralisatieparadox; taken worden gedecentraliseerd om ze dichter bij de burgers te brengen,
maar gemeenten worden daardoor steeds groter en komen daardoor verder van de burger af te
staan.
Wethouder zal de excuses aanbieden aan de gemeenteraad.
Vraag 1
a. In welke mate is de gemeenteraad betrokken bij de benoeming van (A) de burgemeester; en (B)
wethouders? Noem de relevante artikelen in de Gemeentewet.
Betrokkenheid gemeenteraad benoeming burgemeester; art. 61-61b Gemeentewet; de
burgemeester wordt bij koninklijk besluit op voordracht van de minister van binnenlandse zaken en
koninkrijksrelaties benoemt, maar de gemeenteraad geeft wel een oordeel/beoordeling over de
kandidaten. Daarnaast geeft de gemeenteraad een aanbeveling voor benoeming ogv 61 lid 5
gemeentewet.
In artikel 35 lid 1 Gemeentewet is de benoeming van de wethouders geregeld. hieruit volgt dat de
gemeenteraad de wethouders benoemt.
Wg; koninklijk besluit; door de regering. Art. 61.
61 lid 3 en 4 vertrouwenscommissie; lid 5 aanbeveling
b. Kan de gemeenteraad de burgemeester en/of wethouders ter verantwoording roepen? En tot
ontslag dwingen? Noem de relevante artikelen in de Gemeentewet.
De burgemeester is ogv art. 180 Gemeentewet aan de gemeenteraad verantwoording schuldig over
het door hem gevoerde bestuur, en geeft de raad hierbij alle inlichtingen die zij voor de uitoefening
van zijn taak nodig heeft. op grond van artikel 61b Gemeentewet kan de raad de burgemeester niet
ontslaan, maar kan zij wel een aanbeveling doen tot ontslag bij de minister. (burgemeester wordt
immers benoemd en ontslagen bij koninklijk besluit op voordracht van de minister)
De wethouders op grond van artikel 169 lid 1 Gemeentewet aan de raad verantwoording schuldig
over het door het college gevoerde bestuur. Het ontslag van de wethouders is geregeld in artikel 49
Gemeentewet, en stelt dat de gemeenteraad tot ontslag over kan gaan, indien na uitspraak van de
opzegging van het vertrouwen de wethouder niet onmiddellijk ontslag neemt.
Wg;
3
