‘DE BESCHERMING VAN DE RECHTEN EN VRIJHEDEN
VAN ANDEREN’ ALS ZUURSTOF VOOR HET
DEMONSTRATIERECHT?
Een onderzoek naar de uitbreiding van de beperkingsgronden
voor het demonstratierecht
Masterscriptie Rechtsgeleerdheid
Datum: april 2025
Aantal woorden (exclusief voetnoten en literatuurlijst): 14.801
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Inleiding.......................................................................................................................... 4
1. Demonstratierecht onder druk........................................................................................................ 4
2. Onderzoeksvragen......................................................................................................................... 6
3. Wetenschappelijke relevantie......................................................................................................... 7
4. Onderzoeksmethode...................................................................................................................... 7
5. Leeswijzer...................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2: Het belang van het demonstratierecht in Nederland..................................................9
1. Inleiding.......................................................................................................................................... 9
2. Historische context van het demonstratierecht in Nederland.........................................................9
3. De maatschappelijke ontwikkeling van het demonstratierecht in Nederland................................12
3.1 Demonstraties door de jaren heen......................................................................................... 12
3.2 De huidige discussie rondom het demonstratierecht..............................................................14
5. Conclusie..................................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Juridische grondslag voor beperking van demonstraties in Nederland.................22
1. Inleiding........................................................................................................................................ 22
2. De beperking van demonstraties op grond van de Grondwet en de Wom...................................22
2.1 Grondwet................................................................................................................................ 22
2.2 Wom....................................................................................................................................... 23
3. De bestaande beperkingsgronden...............................................................................................26
3.1 Beperkingen ter bescherming van de gezondheid.................................................................27
3.2 Beperkingen ter bevordering van de verkeersveiligheid.........................................................28
3.3 Beperkingen ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden..........................................30
4. Conclusie..................................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 4: De bescherming van de rechten en vrijheden van anderen onder artikel 11 EVRM
.............................................................................................................................................................. 33
1. Inleiding........................................................................................................................................ 33
2. Juridische context van artikel 11 EVRM.......................................................................................33
2.1 Inhoud artikel 11 EVRM.......................................................................................................... 33
2.2 Beperking op artikel 11 EVRM............................................................................................... 37
3. Interpretatie van ‘de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen’.............................41
3.1 Wanneer laat het doelcriterium de beperking van het demonstratierecht toe?.......................41
3.2 Toepassing samen met andere doelcriteria............................................................................47
4. Conclusie..................................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 5: Gevolgen van het toevoegen van een beperkingsgrond op het demonstratierecht
.............................................................................................................................................................. 50
1. Inleiding........................................................................................................................................ 50
2. Het extra doelcriterium als oplossing........................................................................................... 50
2.1 Het probleem van het demonstratierecht in vogelvlucht.........................................................50
2.2 Het doelcriterium is soms de oplossing..................................................................................51
3. Conclusie..................................................................................................................................... 56
Hoofdstuk 6: Conclusie...................................................................................................................... 58
2
,Aangehaalde literatuur....................................................................................................................... 61
Jurisprudentielijst............................................................................................................................... 66
Parlementaire documenten................................................................................................................ 68
3
, Hoofdstuk 1: Inleiding
1. Demonstratierecht onder druk
Ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding
of voorkoming van wanordelijkheden kunnen demonstraties in Nederland worden
beperkt of worden verboden, zo volgt uit artikel 9, tweede lid, van de Grondwet. In
juni 2020 werd bijvoorbeeld een demonstratie beperkt omdat de gezondheid in
gevaar was vanwege de coronapandemie. Er was een te groot besmettingsgevaar
omdat er onvoldoende afstand kon worden gehouden tussen de demonstranten. 1
Later, in januari 2025 werd een demonstratie verboden in het belang van het verkeer,
omdat het risico te groot was dat de hulpdiensten geen ongehinderde doorgang
hadden.2 En, eveneens in januari 2025, was een beperking van een demonstratie
toelaatbaar ter bestrijding van wanordelijkheden, omdat de locatie van de
demonstratie onder meer een parlementsgebouw betrof en het een drukke
doorgangslocatie was.3
De afgelopen jaren waren er demonstraties die aanzienlijk de grenzen van het
vreedzame overschrijden. Denk aan de boerenprotesten begin 2024 waarbij onder
meer afval met asbest op de snelweg werd gedumpt. 4 De snelwegblokkades van
Extinction Rebellion.5 Of meer recent, eind 2024, de pro-Palestina demonstraties
waar voornamelijk de botsingen met tegendemonstranten tot gewelddadige
confrontaties leidden, er werd onder meer vuurwerk naar demonstranten gegooid. 6
Van een andere aard zijn de anti-abortusdemonstraties bij abortusklinieken, waarbij
het spanningsveld tussen het recht op demonstratie en de rechten en vrijheden van
anderen, met name die van de bezoekers van de klinieken, centraal staat. 7 Deze
demonstraties hebben dan ook het publieke debat flink doen oplaaien. 8
1
Rb. Den Haag 19 juni 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:5577, r.o. 7-9.
2
Dieleman 2025.
3
Rb. Den Haag 15 januari 2025, ECLI:NL:RBDHA:2025:371, r.o. 6.4 en 6.5.
4
Rb. Noord-Nederland 7 mei 2024, ECLI:NL:RBNNE:2024:1718.
5
Dieleman 2025.
6
Rb. Amsterdam 24 december 2024, ECLI:NL:RBAMS:2024:8156, r.o. 4.3.3.
7
Rb. Noord-Holland 21 juli 2020, ECLI:NL:RBNHO:2020:5579.
8
Zie onder meer: Cornelisse 2024; Gerding 2022; ‘Halsema: Wilders wil alleen demonstraties
toestaan waar hij het mee eens is, NOS 8 oktober 2024; ‘Minister wil strenger protestbeleid zónder
4
VAN ANDEREN’ ALS ZUURSTOF VOOR HET
DEMONSTRATIERECHT?
Een onderzoek naar de uitbreiding van de beperkingsgronden
voor het demonstratierecht
Masterscriptie Rechtsgeleerdheid
Datum: april 2025
Aantal woorden (exclusief voetnoten en literatuurlijst): 14.801
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Inleiding.......................................................................................................................... 4
1. Demonstratierecht onder druk........................................................................................................ 4
2. Onderzoeksvragen......................................................................................................................... 6
3. Wetenschappelijke relevantie......................................................................................................... 7
4. Onderzoeksmethode...................................................................................................................... 7
5. Leeswijzer...................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2: Het belang van het demonstratierecht in Nederland..................................................9
1. Inleiding.......................................................................................................................................... 9
2. Historische context van het demonstratierecht in Nederland.........................................................9
3. De maatschappelijke ontwikkeling van het demonstratierecht in Nederland................................12
3.1 Demonstraties door de jaren heen......................................................................................... 12
3.2 De huidige discussie rondom het demonstratierecht..............................................................14
5. Conclusie..................................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Juridische grondslag voor beperking van demonstraties in Nederland.................22
1. Inleiding........................................................................................................................................ 22
2. De beperking van demonstraties op grond van de Grondwet en de Wom...................................22
2.1 Grondwet................................................................................................................................ 22
2.2 Wom....................................................................................................................................... 23
3. De bestaande beperkingsgronden...............................................................................................26
3.1 Beperkingen ter bescherming van de gezondheid.................................................................27
3.2 Beperkingen ter bevordering van de verkeersveiligheid.........................................................28
3.3 Beperkingen ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden..........................................30
4. Conclusie..................................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 4: De bescherming van de rechten en vrijheden van anderen onder artikel 11 EVRM
.............................................................................................................................................................. 33
1. Inleiding........................................................................................................................................ 33
2. Juridische context van artikel 11 EVRM.......................................................................................33
2.1 Inhoud artikel 11 EVRM.......................................................................................................... 33
2.2 Beperking op artikel 11 EVRM............................................................................................... 37
3. Interpretatie van ‘de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen’.............................41
3.1 Wanneer laat het doelcriterium de beperking van het demonstratierecht toe?.......................41
3.2 Toepassing samen met andere doelcriteria............................................................................47
4. Conclusie..................................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 5: Gevolgen van het toevoegen van een beperkingsgrond op het demonstratierecht
.............................................................................................................................................................. 50
1. Inleiding........................................................................................................................................ 50
2. Het extra doelcriterium als oplossing........................................................................................... 50
2.1 Het probleem van het demonstratierecht in vogelvlucht.........................................................50
2.2 Het doelcriterium is soms de oplossing..................................................................................51
3. Conclusie..................................................................................................................................... 56
Hoofdstuk 6: Conclusie...................................................................................................................... 58
2
,Aangehaalde literatuur....................................................................................................................... 61
Jurisprudentielijst............................................................................................................................... 66
Parlementaire documenten................................................................................................................ 68
3
, Hoofdstuk 1: Inleiding
1. Demonstratierecht onder druk
Ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding
of voorkoming van wanordelijkheden kunnen demonstraties in Nederland worden
beperkt of worden verboden, zo volgt uit artikel 9, tweede lid, van de Grondwet. In
juni 2020 werd bijvoorbeeld een demonstratie beperkt omdat de gezondheid in
gevaar was vanwege de coronapandemie. Er was een te groot besmettingsgevaar
omdat er onvoldoende afstand kon worden gehouden tussen de demonstranten. 1
Later, in januari 2025 werd een demonstratie verboden in het belang van het verkeer,
omdat het risico te groot was dat de hulpdiensten geen ongehinderde doorgang
hadden.2 En, eveneens in januari 2025, was een beperking van een demonstratie
toelaatbaar ter bestrijding van wanordelijkheden, omdat de locatie van de
demonstratie onder meer een parlementsgebouw betrof en het een drukke
doorgangslocatie was.3
De afgelopen jaren waren er demonstraties die aanzienlijk de grenzen van het
vreedzame overschrijden. Denk aan de boerenprotesten begin 2024 waarbij onder
meer afval met asbest op de snelweg werd gedumpt. 4 De snelwegblokkades van
Extinction Rebellion.5 Of meer recent, eind 2024, de pro-Palestina demonstraties
waar voornamelijk de botsingen met tegendemonstranten tot gewelddadige
confrontaties leidden, er werd onder meer vuurwerk naar demonstranten gegooid. 6
Van een andere aard zijn de anti-abortusdemonstraties bij abortusklinieken, waarbij
het spanningsveld tussen het recht op demonstratie en de rechten en vrijheden van
anderen, met name die van de bezoekers van de klinieken, centraal staat. 7 Deze
demonstraties hebben dan ook het publieke debat flink doen oplaaien. 8
1
Rb. Den Haag 19 juni 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:5577, r.o. 7-9.
2
Dieleman 2025.
3
Rb. Den Haag 15 januari 2025, ECLI:NL:RBDHA:2025:371, r.o. 6.4 en 6.5.
4
Rb. Noord-Nederland 7 mei 2024, ECLI:NL:RBNNE:2024:1718.
5
Dieleman 2025.
6
Rb. Amsterdam 24 december 2024, ECLI:NL:RBAMS:2024:8156, r.o. 4.3.3.
7
Rb. Noord-Holland 21 juli 2020, ECLI:NL:RBNHO:2020:5579.
8
Zie onder meer: Cornelisse 2024; Gerding 2022; ‘Halsema: Wilders wil alleen demonstraties
toestaan waar hij het mee eens is, NOS 8 oktober 2024; ‘Minister wil strenger protestbeleid zónder
4
