POLITIËLE EN GERECHTELIJKE
ORGANISATIE
INHOUDSOPGAVE
thema 1: opsporen: politie ............................................................................................................ 4
1. geschiedenis (1794 – 1987) ........................................................................................................... 4
Inleiding – franse tijd ...................................................................................................................... 4
hollandse tijd – interbellum ............................................................................................................ 5
1940 – eind jaren ‘80 ...................................................................................................................... 8
2. huidig bestel ............................................................................................................................... 12
inleiding: de weg naar het octopusakkoord ................................................................................... 12
rapport bende-commissie 1 ......................................................................................................... 12
de pinksterplannen 1, 2 en verder ................................................................................................. 13
het beleid van de regering dehaene 2 tot na het uitbreken van de affaire dutroux ............................ 15
van de dutroux-commissie tot het octopusakkoord ....................................................................... 17
het octopusakkoord..................................................................................................................... 18
het revolutionair gehalte van het octopus-akkoord ........................................................................ 18
interne organisatie ....................................................................................................................... 24
taken reguliere politie .................................................................................................................. 29
Opsporen: bestuurlijke politie à Marc vervaenen ......................................................................... 33
1. vooraf ........................................................................................................................................ 33
2. nationaal veiligheidsplan als gids................................................................................................. 34
3. taken van (officier) bestuurlijke politie .......................................................................................... 34
4. wat doet de spoorwegpolitie (SPC)? ............................................................................................. 35
5. acties en ordediensten 20224? .................................................................................................... 35
6. het actieterrein van de spoorwegpolitie ........................................................................................ 35
7. enkele illustraties ....................................................................................................................... 35
8. gevaar van ongewenste stroomoverdracht ................................................................................... 36
9. organsiatie van de spoorwegpolitie (spc) ...................................................................................... 36
opsporen: bijzondere inspectiediensten (Douane à Femke Lenjou) .............................................. 36
1. introductie.................................................................................................................................. 36
2. situering en organisatie ............................................................................................................... 37
3. mandaat .................................................................................................................................... 38
4. bevoegdheidsdomeinen .............................................................................................................. 41
, 5. douane als goederenpolitie? ....................................................................................................... 42
6. partners ..................................................................................................................................... 44
7. besluit ........................................................................................................................................ 44
opsporen: bijzondere inspectiediensten (RSZ-inspectie à Charlotte Clynckemaillie) .................... 44
1. inleiding ..................................................................................................................................... 44
2. RSZ-inspectie ............................................................................................................................. 44
situering ...................................................................................................................................... 45
interne organisatie ....................................................................................................................... 46
partners ...................................................................................................................................... 46
3. wetgevingen ............................................................................................................................... 47
4. bevoegdheden............................................................................................................................ 48
5. onderzoeken .............................................................................................................................. 48
6. samenwerkingen politie .............................................................................................................. 50
7. besluit ........................................................................................................................................ 51
thema 2: vervolgen ...................................................................................................................... 51
1. geschiedenis en de impact van het octopusakkoord ..................................................................... 52
inleiding ...................................................................................................................................... 52
de (lange) aanloop naar octopus .................................................................................................. 52
de hervormingen: het octopus-akkoord ........................................................................................ 64
2. het huidig bestel ......................................................................................................................... 67
kenmerken en taken van het OM................................................................................................... 67
organisatie van het OM ................................................................................................................ 69
thema 3: straftoemeting .............................................................................................................. 76
1. inleiding ..................................................................................................................................... 76
2. de hoge raad voor de justitie ........................................................................................................ 76
3. de rechtbanken en hoven ............................................................................................................ 81
3.1 Kanton (162) .......................................................................................................................... 82
3.2 Gerechtelijk arrondissement: ................................................................................................. 82
3.3 onderzoeksrechter en onderzoeksgerechten ........................................................................... 83
3.4 Hof van assisen ...................................................................................................................... 84
3.5 rechtsgebied .......................................................................................................................... 84
4. de hertekening van het gerechtelijk landschap ............................................................................. 84
4.1 historiek van enkele hervormingsvoorstellen ........................................................................... 85
thema 4: strafuitvoering ............................................................................................................... 90
1. inleiding: gevangenissen en overbevolking ................................................................................... 90
2. justitiehuizen .............................................................................................................................. 91
strafuitvoering en hervormingen jaren ‘90 ..................................................................................... 91
oprichting van justiehuizen:.......................................................................................................... 91
, 3. strafuitvoeringsrechtbanken........................................................................................................ 94
inleiding en geschiedenis ............................................................................................................. 94
de strafuitvoeringsrechtbank à Els naessens .............................................................................. 96
1. de strafuitvoering ........................................................................................................................ 96
historiek: van de wet lejeune (1888) tot de surb ............................................................................. 96
strafuitvoeringsrechtbank: wer en multidisciplinariteit .................................................................. 96
strafuitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunningen tot voorwaardelijke invrijheidstelling ........ 96
bevoegdheden: wie beslist wat en op basis waarvan?.................................................................... 97
opvolging: wie doet wat? en wat als het fout loopt? ....................................................................... 98
tot slot: zijn we wel goed bezig? en wat kan beter?......................................................................... 99
2. uitvoering van de internering ........................................................................................................ 99
historiek: van de wet ter bescherming maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers van
1930 naar KBM ............................................................................................................................ 99
KBM – wet betreffende de internering............................................................................................ 99
uitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunningen tot invrijheidstelling op proef ........................ 100
interneringstraject: geen tijdsvoorwaarden; wel soms lange opsluiting......................................... 101
opvolging: wie doet was? en wat als het fout loopt? ..................................................................... 101
tot slot: zijn we wel goed bezig? en wat kan beter?.......................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
, THEMA 1: OPSPOREN: POLITIE
1. GESCHIEDENIS (1794 – 1987)
Rode draden doorheen de politiegeschiedenis:
1. Een politiebestel gekenmerkt door een grote verscheidenheid enerzijds en een onevenwichtige
ontwikkeling anderzijds.
2. Spanning tussen centrale aansturing (= vanuit federale overheid/minister) enerzijds en lokale
(gemeentelijke) autonomie (= vanuit burgemeester) anderzijds.
3. Spanning tussen streven naar efficiëntie en effectiviteit in politieoptreden enerzijds en legitimiteit
en democratische controle anderzijds.
4. Diverse politie-instanties met eigen ontwikkelingsdynamiek die samen de politiezorg moeten
verzorgen – maar hoe?
INLEIDING – FRANSE TIJD
Belgisch politiebestel zal nog lang (tot aan de hervorming) de kenmerken van het Franse model hebben
• De burgerlijke republiek (1794-1799) à politie hoort herkomst te vinden in burgerij
• Het militair Napoleontisch regime (1799-1814): “politiestaat”
o Gericht op openbare ordehandhaving en politieke informatie
Kenmerken: militarisering, centralisering en verscheidenheid
• Militarisering: discipline en hiërarchie à gerdarmerie
• Centralisering: uitbouw gendarmerie, nationale wetgeving
o UM (ministerie van politie) oefent controle uit (niet de RM)
o Invoering onderscheid tussen administratieve en gerechtelijke politie
§ Administratieve (bestuurlijke) politie:
• Openbare ordehandhaving
• Voorkomen van misdrijven (preventief toezicht)
• Op basis van politiereglementen
§ Gerechtelijke politie:
• Opsporen van misdrijven, vaststellen, bewijzen verzamelen
• Misdadigers voor het gerecht dagen (repressief)
• Wie? Politiecommissarissen, veld- en boswachters, vrederechters,
luitenanten en kapiteins gendarmerie
o Joseph Fouché en de idee van de ‘haute police’
§ Was minister van de Algemene Politie (1799)
§ Oprichting Police Secrète (Openbare Veiligheid)
• Taak: inwinnen, analyseren en gebruiken van inlichtingen door middel
van informanten en infiltranten
• Reden: nood aan verzameling politieke informatie
§ Politie wordt instrument in handen van machthebbers en wordt verwacht de
samenleving in het oog te houden
• = Haute police (politieke inlichtingen) (itt police basse à focus op
criminele inlichtingen)
ORGANISATIE
INHOUDSOPGAVE
thema 1: opsporen: politie ............................................................................................................ 4
1. geschiedenis (1794 – 1987) ........................................................................................................... 4
Inleiding – franse tijd ...................................................................................................................... 4
hollandse tijd – interbellum ............................................................................................................ 5
1940 – eind jaren ‘80 ...................................................................................................................... 8
2. huidig bestel ............................................................................................................................... 12
inleiding: de weg naar het octopusakkoord ................................................................................... 12
rapport bende-commissie 1 ......................................................................................................... 12
de pinksterplannen 1, 2 en verder ................................................................................................. 13
het beleid van de regering dehaene 2 tot na het uitbreken van de affaire dutroux ............................ 15
van de dutroux-commissie tot het octopusakkoord ....................................................................... 17
het octopusakkoord..................................................................................................................... 18
het revolutionair gehalte van het octopus-akkoord ........................................................................ 18
interne organisatie ....................................................................................................................... 24
taken reguliere politie .................................................................................................................. 29
Opsporen: bestuurlijke politie à Marc vervaenen ......................................................................... 33
1. vooraf ........................................................................................................................................ 33
2. nationaal veiligheidsplan als gids................................................................................................. 34
3. taken van (officier) bestuurlijke politie .......................................................................................... 34
4. wat doet de spoorwegpolitie (SPC)? ............................................................................................. 35
5. acties en ordediensten 20224? .................................................................................................... 35
6. het actieterrein van de spoorwegpolitie ........................................................................................ 35
7. enkele illustraties ....................................................................................................................... 35
8. gevaar van ongewenste stroomoverdracht ................................................................................... 36
9. organsiatie van de spoorwegpolitie (spc) ...................................................................................... 36
opsporen: bijzondere inspectiediensten (Douane à Femke Lenjou) .............................................. 36
1. introductie.................................................................................................................................. 36
2. situering en organisatie ............................................................................................................... 37
3. mandaat .................................................................................................................................... 38
4. bevoegdheidsdomeinen .............................................................................................................. 41
, 5. douane als goederenpolitie? ....................................................................................................... 42
6. partners ..................................................................................................................................... 44
7. besluit ........................................................................................................................................ 44
opsporen: bijzondere inspectiediensten (RSZ-inspectie à Charlotte Clynckemaillie) .................... 44
1. inleiding ..................................................................................................................................... 44
2. RSZ-inspectie ............................................................................................................................. 44
situering ...................................................................................................................................... 45
interne organisatie ....................................................................................................................... 46
partners ...................................................................................................................................... 46
3. wetgevingen ............................................................................................................................... 47
4. bevoegdheden............................................................................................................................ 48
5. onderzoeken .............................................................................................................................. 48
6. samenwerkingen politie .............................................................................................................. 50
7. besluit ........................................................................................................................................ 51
thema 2: vervolgen ...................................................................................................................... 51
1. geschiedenis en de impact van het octopusakkoord ..................................................................... 52
inleiding ...................................................................................................................................... 52
de (lange) aanloop naar octopus .................................................................................................. 52
de hervormingen: het octopus-akkoord ........................................................................................ 64
2. het huidig bestel ......................................................................................................................... 67
kenmerken en taken van het OM................................................................................................... 67
organisatie van het OM ................................................................................................................ 69
thema 3: straftoemeting .............................................................................................................. 76
1. inleiding ..................................................................................................................................... 76
2. de hoge raad voor de justitie ........................................................................................................ 76
3. de rechtbanken en hoven ............................................................................................................ 81
3.1 Kanton (162) .......................................................................................................................... 82
3.2 Gerechtelijk arrondissement: ................................................................................................. 82
3.3 onderzoeksrechter en onderzoeksgerechten ........................................................................... 83
3.4 Hof van assisen ...................................................................................................................... 84
3.5 rechtsgebied .......................................................................................................................... 84
4. de hertekening van het gerechtelijk landschap ............................................................................. 84
4.1 historiek van enkele hervormingsvoorstellen ........................................................................... 85
thema 4: strafuitvoering ............................................................................................................... 90
1. inleiding: gevangenissen en overbevolking ................................................................................... 90
2. justitiehuizen .............................................................................................................................. 91
strafuitvoering en hervormingen jaren ‘90 ..................................................................................... 91
oprichting van justiehuizen:.......................................................................................................... 91
, 3. strafuitvoeringsrechtbanken........................................................................................................ 94
inleiding en geschiedenis ............................................................................................................. 94
de strafuitvoeringsrechtbank à Els naessens .............................................................................. 96
1. de strafuitvoering ........................................................................................................................ 96
historiek: van de wet lejeune (1888) tot de surb ............................................................................. 96
strafuitvoeringsrechtbank: wer en multidisciplinariteit .................................................................. 96
strafuitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunningen tot voorwaardelijke invrijheidstelling ........ 96
bevoegdheden: wie beslist wat en op basis waarvan?.................................................................... 97
opvolging: wie doet wat? en wat als het fout loopt? ....................................................................... 98
tot slot: zijn we wel goed bezig? en wat kan beter?......................................................................... 99
2. uitvoering van de internering ........................................................................................................ 99
historiek: van de wet ter bescherming maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers van
1930 naar KBM ............................................................................................................................ 99
KBM – wet betreffende de internering............................................................................................ 99
uitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunningen tot invrijheidstelling op proef ........................ 100
interneringstraject: geen tijdsvoorwaarden; wel soms lange opsluiting......................................... 101
opvolging: wie doet was? en wat als het fout loopt? ..................................................................... 101
tot slot: zijn we wel goed bezig? en wat kan beter?.......................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
, THEMA 1: OPSPOREN: POLITIE
1. GESCHIEDENIS (1794 – 1987)
Rode draden doorheen de politiegeschiedenis:
1. Een politiebestel gekenmerkt door een grote verscheidenheid enerzijds en een onevenwichtige
ontwikkeling anderzijds.
2. Spanning tussen centrale aansturing (= vanuit federale overheid/minister) enerzijds en lokale
(gemeentelijke) autonomie (= vanuit burgemeester) anderzijds.
3. Spanning tussen streven naar efficiëntie en effectiviteit in politieoptreden enerzijds en legitimiteit
en democratische controle anderzijds.
4. Diverse politie-instanties met eigen ontwikkelingsdynamiek die samen de politiezorg moeten
verzorgen – maar hoe?
INLEIDING – FRANSE TIJD
Belgisch politiebestel zal nog lang (tot aan de hervorming) de kenmerken van het Franse model hebben
• De burgerlijke republiek (1794-1799) à politie hoort herkomst te vinden in burgerij
• Het militair Napoleontisch regime (1799-1814): “politiestaat”
o Gericht op openbare ordehandhaving en politieke informatie
Kenmerken: militarisering, centralisering en verscheidenheid
• Militarisering: discipline en hiërarchie à gerdarmerie
• Centralisering: uitbouw gendarmerie, nationale wetgeving
o UM (ministerie van politie) oefent controle uit (niet de RM)
o Invoering onderscheid tussen administratieve en gerechtelijke politie
§ Administratieve (bestuurlijke) politie:
• Openbare ordehandhaving
• Voorkomen van misdrijven (preventief toezicht)
• Op basis van politiereglementen
§ Gerechtelijke politie:
• Opsporen van misdrijven, vaststellen, bewijzen verzamelen
• Misdadigers voor het gerecht dagen (repressief)
• Wie? Politiecommissarissen, veld- en boswachters, vrederechters,
luitenanten en kapiteins gendarmerie
o Joseph Fouché en de idee van de ‘haute police’
§ Was minister van de Algemene Politie (1799)
§ Oprichting Police Secrète (Openbare Veiligheid)
• Taak: inwinnen, analyseren en gebruiken van inlichtingen door middel
van informanten en infiltranten
• Reden: nood aan verzameling politieke informatie
§ Politie wordt instrument in handen van machthebbers en wordt verwacht de
samenleving in het oog te houden
• = Haute police (politieke inlichtingen) (itt police basse à focus op
criminele inlichtingen)
