Algemene psychologie
Hoofdstuk 1. Kennismaking met de psychologie (inleiding).......................................................................6
1.1 definitie van de psychologie......................................................................................................................... 6
1.2 geschiedenis van de psychologie............................................................................................................... 6
1.2.1 verre voorgeschiedenis.......................................................................................................................... 6
1.2.2 meer directe voorgeschiedenis.......................................................................................................... 7
1.2.2.1 ontwikkelingen in de filosofie.................................................................................................... 7
rationalisme (René Descartes: 16de-17de eeuw).....................................................................7
empirisme (John Locke: 17de-18de eeuw).................................................................................8
1.2.2.2 impulsen vanuit natuurwetenschappen...............................................................................8
1.2.3 de psychologie als wetenschap van het bewustzijn.................................................................8
wundt en het structuralisme.................................................................................................................... 8
het functionalisme........................................................................................................................................ 8
1.2.4 behavioristische revolutie.................................................................................................................... 9
1.2.5 nieuwe klemtonen in Europa............................................................................................................... 9
Gestaltpsychologie...................................................................................................................................... 9
Dieptepsychologie........................................................................................................................................ 9
1.2.6 Amerika en herontdekking van het innerlijke...........................................................................10
Neobehaviorisme (nieuw behaviorisme)......................................................................................... 10
Humanistische psychologie................................................................................................................... 10
Overzicht van stromingen tussen 19de en 20ste eeuw.............................................................11
1.2.7 hedendaagse stromingen in psychologie....................................................................................11
Cognitieve psychologie............................................................................................................................ 11
Hoofdstuk 2. De waarneming.................................................................................................................................. 12
2.1 waarnemingsproces in vogelvlucht......................................................................................................... 12
2.1.1 lange weg van prikkel tot waarneming........................................................................................12
2.1.2 drie psychologische activiteiten...................................................................................................... 13
2.2 waarnemen is selecteren.............................................................................................................................. 13
2.2.1 verschillende zintuigen......................................................................................................................... 13
2.2.2 waarneembare spectrum (passieve selectie)...........................................................................14
2.2.3 minimumintensiteit van prikkels..................................................................................................... 15
2.2.4 selectieve aandacht.............................................................................................................................. 15
2.3 waarnemen is structureren......................................................................................................................... 16
2.3.1 figuur en achtergrond.......................................................................................................................... 16
structurering binnen visuele waarneming......................................................................................16
andere zintuigen (zintuiglijke modaliteiten)..................................................................................16
2.3.2 structureringsfactoren......................................................................................................................... 17
Bijdrage van gestaltpsychologie......................................................................................................... 17
Cognitief-psychologische benadering..............................................................................................18
Bottom-up-verwerking...................................................................................................................... 18
Top-down-verwerking........................................................................................................................ 18
2.3.3 herkennen van gestalten.................................................................................................................... 19
Visie van gestaltpsychologie................................................................................................................ 19
Aanvullingen vanuit cognitieve psychologie.................................................................................19
2.3.4 waarnemingsconstanties................................................................................................................... 19
Grootteconstantie...................................................................................................................................... 19
, Plaatsconstantie......................................................................................................................................... 20
Vormconstantie........................................................................................................................................... 20
Helderheids- en kleurconstantie......................................................................................................... 20
2.3.5 waarnemingsillusies.............................................................................................................................. 21
Ponzo-illusie.................................................................................................................................................. 21
Müller-Lyer-illusie....................................................................................................................................... 21
maanillusie..................................................................................................................................................... 21
treinillusie....................................................................................................................................................... 21
2.3.6 culturele verschillen in structureringsproces.............................................................................22
2.4 waarnemen is interpreteren....................................................................................................................... 22
2.4.1 rol van vroegere ervaringen............................................................................................................. 22
2.4.2 affectieve ingesteldheid (dynamisch)..........................................................................................23
2.4.3 invloed vanuit bredere situatie....................................................................................................... 23
Hoofdstuk 3. Het geheugen..................................................................................................................................... 23
3.1 de vele betekenissen van het woord ‘geheugen’..............................................................................24
3.1.1 automatische en bewuste nawerking van geheugeninhouden........................................24
expliciete of impliciete geheugenprocessen.................................................................................24
Episodisch en semantisch geheugen................................................................................................ 25
episodisch geheugen.......................................................................................................................... 25
semantisch geheugen........................................................................................................................ 25
3.1.2 verschillen in tijdsduur en capaciteit............................................................................................. 25
Zintuiglijke geheugen............................................................................................................................... 25
kortetermijngeheugen en werkgeheugen......................................................................................25
uitbreiding capaciteit......................................................................................................................... 26
uitbreiding van duur........................................................................................................................... 26
magazijn of werkplaats..................................................................................................................... 26
langetermijngeheugen...................................................................................................................... 26
3.2 inprenting............................................................................................................................................................ 27
3.2.1 structurering van het materiaal...................................................................................................... 28
Verwerken tot een zinvolle structuur.......................................................................................... 28
zintuiglijke structurering......................................................................................................................... 28
kiezen van aangepaste coderingswijze........................................................................................... 29
4.2.2 passende cues of ophaalaanwijzingen........................................................................................29
externe omstandigheden........................................................................................................................ 29
interne factoren.......................................................................................................................................... 29
3.3 latentieperiode.................................................................................................................................................. 30
3.3.1 beschrijving van vergeetproces...................................................................................................... 30
vergeetcurve van ebbinghaus............................................................................................................. 30
vergeten van zinvol materiaal............................................................................................................. 30
herinneren wat niet herinnerd kan worden....................................................................................30
effect van bijkomende herhalingsbeurten.....................................................................................30
3.3.2 waardoor vergeten we......................................................................................................................... 31
1. vervagen van geheugensporen....................................................................................................... 31
2. vergeten als gevolg van interferentie..........................................................................................31
3. tekort aan ophaalaanwijzingen....................................................................................................... 31
3.3.3 vergeten als probleem en als pluspunt........................................................................................32
3.4 reproductie......................................................................................................................................................... 32
3.4.1 oproepen van herinneringen............................................................................................................ 32
, spontane herinneringen.......................................................................................................................... 32
gebruik van zoekstrategieën................................................................................................................ 33
3.4.2 geheugenvervorming........................................................................................................................... 33
invloed van irrelevantie geheugenfragmenten............................................................................33
misleidende cues op moment van reproductie............................................................................34
invloed van fantasieën en denkbeelden......................................................................................... 34
Hoofdstuk 4. Leerprocessen.................................................................................................................................... 35
4.1 soorten leerprocessen................................................................................................................................... 35
leren en geheugen........................................................................................................................................... 35
Habituatie...................................................................................................................................................... 35
4.2 klassieke conditionering.............................................................................................................................. 35
4.2.1 eigenlijke conditioneringsproces.................................................................................................... 36
Basisexperiment van Pavlov................................................................................................................. 36
Pavlovs verklaringswijze......................................................................................................................... 36
4.2.2 bijkomende processen......................................................................................................................... 36
Aversieve conditionering........................................................................................................................ 36
uitdoving......................................................................................................................................................... 37
prikkelgeneralisatie................................................................................................................................... 37
prikkeldiscriminatie................................................................................................................................... 37
Hogere-orde-conditionering................................................................................................................. 38
4.2.3 cognitieve interpretatie klassieke conditionering..................................................................38
contingentie in plaats van contiguïteit............................................................................................38
verschillen tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke reactie.....................................39
preferentiële samenhang tussen bepaalde prikkels............................................................39
4.2.4 toepassingen klassieke conditionering......................................................................................40
4.3 operante conditionering.............................................................................................................................. 40
4.3.1 leren door gissen en missen............................................................................................................. 40
Basisexperiment van Thorndike.......................................................................................................... 41
Thorndikes wet van het effect............................................................................................................. 41
4.3.2 cognitieve interpretatie van operant leren...............................................................................41
opdoen van kennis in plaats van ontstaan van S-R-connectie............................................41
belang van contingentie......................................................................................................................... 41
preferentiële contingenties................................................................................................................... 42
4.3.3 operante conditioneringsmechanismen...............................................................................42
het eigene van operante conditionering......................................................................................... 42
Gebruik van bekrachtigers.................................................................................................................... 43
uitdoving bij niet bekrachtigen........................................................................................................... 43
gevolgen van toedienen van straf..................................................................................................... 43
prikkelgeneralisatie- en discriminatie.............................................................................................. 43
bekrachtigingsschema’s......................................................................................................................... 44
4.3.4 toepassingen van operante conditionering (pedagogisch)..............................................44
4.4 modeling............................................................................................................................................................. 45
moeizame ontdekking van apart soort leren......................................................................................45
sociale leertheorie........................................................................................................................................... 45
4.5 priming................................................................................................................................................................. 46
vaststellingen bij geheugenpatiënten.................................................................................................... 46
fenomeen met vele toepassingen............................................................................................................ 47
Hoofdstuk 5. Motivatie............................................................................................................................................... 48
, 5.1 precisering van vraagstelling.................................................................................................................... 48
5.1.1 complexiteit van menselijke motivatie........................................................................................48
motivatie is niet waarneembaar........................................................................................................ 48
pluriformiteit van menselijke motivatie.......................................................................................... 48
overgedetermineerdheid van gedrag.............................................................................................. 49
5.1.2 hoe psychologen daarmee omgaan............................................................................................. 49
5.2 algemene motivatietheorieën................................................................................................................... 49
5.2.1 psychodynamische theorie – Freud...............................................................................................49
Het Es/id (belangrijkste instantie)..................................................................................................... 50
Het Ich/Ego.................................................................................................................................................. 50
Het Uber-Ich................................................................................................................................................ 50
Werking van psychisch apparaat....................................................................................................... 51
enkele kanttekeningen............................................................................................................................. 51
5.2.2 neobehavioristische motivatietheorie – Null............................................................................52
psychologische spanning als bron van motivatie.......................................................................52
primaire en secundaire behoeften..................................................................................................... 52
Korte evaluatie............................................................................................................................................ 52
5.2.3 humanistische behoeftetheorie – Maslow..................................................................................53
Maslows behoeftepiramide................................................................................................................... 53
kritische evaluatie...................................................................................................................................... 53
5.2.4 zelfdeterminatietheorie – deci en ryan.......................................................................................53
3 basisbehoeften........................................................................................................................................ 54
nog meer behoeften................................................................................................................................. 54
universaliteit van 3 basisbehoeften..................................................................................................54
korte evaluatie............................................................................................................................................ 54
Hoofdstuk 6. Emoties.................................................................................................................................................. 55
6.1 plaats van emoties in gedrag.................................................................................................................... 55
6.1.1 emoties, gevoelens en stemmingen.............................................................................................. 55
6.1.2 op het snijpunt tussen cognitie en motivatie............................................................................55
emoties en cognities................................................................................................................................. 55
emoties en motivaties.............................................................................................................................. 55
6.2 autonome lichaamsveranderingen bij emoties.................................................................................56
6.2.1 belangrijkste lichaamsveranderingen.......................................................................................... 56
rol van autonome zenuwstelsel........................................................................................................... 56
hormoonstelsel............................................................................................................................................ 56
voorbeeld: lichamelijke reactie bij angst........................................................................................56
6.2.2 biologisch nut van autonome lichaamsveranderingen........................................................57
faciliteren van doelgerichte reacties................................................................................................57
signaalfunctie.............................................................................................................................................. 57
functieloos of disfunctioneel................................................................................................................. 57
6.2.3 stress en stresshantering.................................................................................................................... 57
oorzaken van stress.................................................................................................................................. 57
fysiologische reacties............................................................................................................................... 57
psychologische gevolgen....................................................................................................................... 58
stresshantering............................................................................................................................................ 58
6.3 psychologische aspecten van emoties..................................................................................................58
6.3.1 belevingsaspect van emoties........................................................................................................... 58
6.3.2 expressie van emoties......................................................................................................................... 59
Hoofdstuk 1. Kennismaking met de psychologie (inleiding).......................................................................6
1.1 definitie van de psychologie......................................................................................................................... 6
1.2 geschiedenis van de psychologie............................................................................................................... 6
1.2.1 verre voorgeschiedenis.......................................................................................................................... 6
1.2.2 meer directe voorgeschiedenis.......................................................................................................... 7
1.2.2.1 ontwikkelingen in de filosofie.................................................................................................... 7
rationalisme (René Descartes: 16de-17de eeuw).....................................................................7
empirisme (John Locke: 17de-18de eeuw).................................................................................8
1.2.2.2 impulsen vanuit natuurwetenschappen...............................................................................8
1.2.3 de psychologie als wetenschap van het bewustzijn.................................................................8
wundt en het structuralisme.................................................................................................................... 8
het functionalisme........................................................................................................................................ 8
1.2.4 behavioristische revolutie.................................................................................................................... 9
1.2.5 nieuwe klemtonen in Europa............................................................................................................... 9
Gestaltpsychologie...................................................................................................................................... 9
Dieptepsychologie........................................................................................................................................ 9
1.2.6 Amerika en herontdekking van het innerlijke...........................................................................10
Neobehaviorisme (nieuw behaviorisme)......................................................................................... 10
Humanistische psychologie................................................................................................................... 10
Overzicht van stromingen tussen 19de en 20ste eeuw.............................................................11
1.2.7 hedendaagse stromingen in psychologie....................................................................................11
Cognitieve psychologie............................................................................................................................ 11
Hoofdstuk 2. De waarneming.................................................................................................................................. 12
2.1 waarnemingsproces in vogelvlucht......................................................................................................... 12
2.1.1 lange weg van prikkel tot waarneming........................................................................................12
2.1.2 drie psychologische activiteiten...................................................................................................... 13
2.2 waarnemen is selecteren.............................................................................................................................. 13
2.2.1 verschillende zintuigen......................................................................................................................... 13
2.2.2 waarneembare spectrum (passieve selectie)...........................................................................14
2.2.3 minimumintensiteit van prikkels..................................................................................................... 15
2.2.4 selectieve aandacht.............................................................................................................................. 15
2.3 waarnemen is structureren......................................................................................................................... 16
2.3.1 figuur en achtergrond.......................................................................................................................... 16
structurering binnen visuele waarneming......................................................................................16
andere zintuigen (zintuiglijke modaliteiten)..................................................................................16
2.3.2 structureringsfactoren......................................................................................................................... 17
Bijdrage van gestaltpsychologie......................................................................................................... 17
Cognitief-psychologische benadering..............................................................................................18
Bottom-up-verwerking...................................................................................................................... 18
Top-down-verwerking........................................................................................................................ 18
2.3.3 herkennen van gestalten.................................................................................................................... 19
Visie van gestaltpsychologie................................................................................................................ 19
Aanvullingen vanuit cognitieve psychologie.................................................................................19
2.3.4 waarnemingsconstanties................................................................................................................... 19
Grootteconstantie...................................................................................................................................... 19
, Plaatsconstantie......................................................................................................................................... 20
Vormconstantie........................................................................................................................................... 20
Helderheids- en kleurconstantie......................................................................................................... 20
2.3.5 waarnemingsillusies.............................................................................................................................. 21
Ponzo-illusie.................................................................................................................................................. 21
Müller-Lyer-illusie....................................................................................................................................... 21
maanillusie..................................................................................................................................................... 21
treinillusie....................................................................................................................................................... 21
2.3.6 culturele verschillen in structureringsproces.............................................................................22
2.4 waarnemen is interpreteren....................................................................................................................... 22
2.4.1 rol van vroegere ervaringen............................................................................................................. 22
2.4.2 affectieve ingesteldheid (dynamisch)..........................................................................................23
2.4.3 invloed vanuit bredere situatie....................................................................................................... 23
Hoofdstuk 3. Het geheugen..................................................................................................................................... 23
3.1 de vele betekenissen van het woord ‘geheugen’..............................................................................24
3.1.1 automatische en bewuste nawerking van geheugeninhouden........................................24
expliciete of impliciete geheugenprocessen.................................................................................24
Episodisch en semantisch geheugen................................................................................................ 25
episodisch geheugen.......................................................................................................................... 25
semantisch geheugen........................................................................................................................ 25
3.1.2 verschillen in tijdsduur en capaciteit............................................................................................. 25
Zintuiglijke geheugen............................................................................................................................... 25
kortetermijngeheugen en werkgeheugen......................................................................................25
uitbreiding capaciteit......................................................................................................................... 26
uitbreiding van duur........................................................................................................................... 26
magazijn of werkplaats..................................................................................................................... 26
langetermijngeheugen...................................................................................................................... 26
3.2 inprenting............................................................................................................................................................ 27
3.2.1 structurering van het materiaal...................................................................................................... 28
Verwerken tot een zinvolle structuur.......................................................................................... 28
zintuiglijke structurering......................................................................................................................... 28
kiezen van aangepaste coderingswijze........................................................................................... 29
4.2.2 passende cues of ophaalaanwijzingen........................................................................................29
externe omstandigheden........................................................................................................................ 29
interne factoren.......................................................................................................................................... 29
3.3 latentieperiode.................................................................................................................................................. 30
3.3.1 beschrijving van vergeetproces...................................................................................................... 30
vergeetcurve van ebbinghaus............................................................................................................. 30
vergeten van zinvol materiaal............................................................................................................. 30
herinneren wat niet herinnerd kan worden....................................................................................30
effect van bijkomende herhalingsbeurten.....................................................................................30
3.3.2 waardoor vergeten we......................................................................................................................... 31
1. vervagen van geheugensporen....................................................................................................... 31
2. vergeten als gevolg van interferentie..........................................................................................31
3. tekort aan ophaalaanwijzingen....................................................................................................... 31
3.3.3 vergeten als probleem en als pluspunt........................................................................................32
3.4 reproductie......................................................................................................................................................... 32
3.4.1 oproepen van herinneringen............................................................................................................ 32
, spontane herinneringen.......................................................................................................................... 32
gebruik van zoekstrategieën................................................................................................................ 33
3.4.2 geheugenvervorming........................................................................................................................... 33
invloed van irrelevantie geheugenfragmenten............................................................................33
misleidende cues op moment van reproductie............................................................................34
invloed van fantasieën en denkbeelden......................................................................................... 34
Hoofdstuk 4. Leerprocessen.................................................................................................................................... 35
4.1 soorten leerprocessen................................................................................................................................... 35
leren en geheugen........................................................................................................................................... 35
Habituatie...................................................................................................................................................... 35
4.2 klassieke conditionering.............................................................................................................................. 35
4.2.1 eigenlijke conditioneringsproces.................................................................................................... 36
Basisexperiment van Pavlov................................................................................................................. 36
Pavlovs verklaringswijze......................................................................................................................... 36
4.2.2 bijkomende processen......................................................................................................................... 36
Aversieve conditionering........................................................................................................................ 36
uitdoving......................................................................................................................................................... 37
prikkelgeneralisatie................................................................................................................................... 37
prikkeldiscriminatie................................................................................................................................... 37
Hogere-orde-conditionering................................................................................................................. 38
4.2.3 cognitieve interpretatie klassieke conditionering..................................................................38
contingentie in plaats van contiguïteit............................................................................................38
verschillen tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke reactie.....................................39
preferentiële samenhang tussen bepaalde prikkels............................................................39
4.2.4 toepassingen klassieke conditionering......................................................................................40
4.3 operante conditionering.............................................................................................................................. 40
4.3.1 leren door gissen en missen............................................................................................................. 40
Basisexperiment van Thorndike.......................................................................................................... 41
Thorndikes wet van het effect............................................................................................................. 41
4.3.2 cognitieve interpretatie van operant leren...............................................................................41
opdoen van kennis in plaats van ontstaan van S-R-connectie............................................41
belang van contingentie......................................................................................................................... 41
preferentiële contingenties................................................................................................................... 42
4.3.3 operante conditioneringsmechanismen...............................................................................42
het eigene van operante conditionering......................................................................................... 42
Gebruik van bekrachtigers.................................................................................................................... 43
uitdoving bij niet bekrachtigen........................................................................................................... 43
gevolgen van toedienen van straf..................................................................................................... 43
prikkelgeneralisatie- en discriminatie.............................................................................................. 43
bekrachtigingsschema’s......................................................................................................................... 44
4.3.4 toepassingen van operante conditionering (pedagogisch)..............................................44
4.4 modeling............................................................................................................................................................. 45
moeizame ontdekking van apart soort leren......................................................................................45
sociale leertheorie........................................................................................................................................... 45
4.5 priming................................................................................................................................................................. 46
vaststellingen bij geheugenpatiënten.................................................................................................... 46
fenomeen met vele toepassingen............................................................................................................ 47
Hoofdstuk 5. Motivatie............................................................................................................................................... 48
, 5.1 precisering van vraagstelling.................................................................................................................... 48
5.1.1 complexiteit van menselijke motivatie........................................................................................48
motivatie is niet waarneembaar........................................................................................................ 48
pluriformiteit van menselijke motivatie.......................................................................................... 48
overgedetermineerdheid van gedrag.............................................................................................. 49
5.1.2 hoe psychologen daarmee omgaan............................................................................................. 49
5.2 algemene motivatietheorieën................................................................................................................... 49
5.2.1 psychodynamische theorie – Freud...............................................................................................49
Het Es/id (belangrijkste instantie)..................................................................................................... 50
Het Ich/Ego.................................................................................................................................................. 50
Het Uber-Ich................................................................................................................................................ 50
Werking van psychisch apparaat....................................................................................................... 51
enkele kanttekeningen............................................................................................................................. 51
5.2.2 neobehavioristische motivatietheorie – Null............................................................................52
psychologische spanning als bron van motivatie.......................................................................52
primaire en secundaire behoeften..................................................................................................... 52
Korte evaluatie............................................................................................................................................ 52
5.2.3 humanistische behoeftetheorie – Maslow..................................................................................53
Maslows behoeftepiramide................................................................................................................... 53
kritische evaluatie...................................................................................................................................... 53
5.2.4 zelfdeterminatietheorie – deci en ryan.......................................................................................53
3 basisbehoeften........................................................................................................................................ 54
nog meer behoeften................................................................................................................................. 54
universaliteit van 3 basisbehoeften..................................................................................................54
korte evaluatie............................................................................................................................................ 54
Hoofdstuk 6. Emoties.................................................................................................................................................. 55
6.1 plaats van emoties in gedrag.................................................................................................................... 55
6.1.1 emoties, gevoelens en stemmingen.............................................................................................. 55
6.1.2 op het snijpunt tussen cognitie en motivatie............................................................................55
emoties en cognities................................................................................................................................. 55
emoties en motivaties.............................................................................................................................. 55
6.2 autonome lichaamsveranderingen bij emoties.................................................................................56
6.2.1 belangrijkste lichaamsveranderingen.......................................................................................... 56
rol van autonome zenuwstelsel........................................................................................................... 56
hormoonstelsel............................................................................................................................................ 56
voorbeeld: lichamelijke reactie bij angst........................................................................................56
6.2.2 biologisch nut van autonome lichaamsveranderingen........................................................57
faciliteren van doelgerichte reacties................................................................................................57
signaalfunctie.............................................................................................................................................. 57
functieloos of disfunctioneel................................................................................................................. 57
6.2.3 stress en stresshantering.................................................................................................................... 57
oorzaken van stress.................................................................................................................................. 57
fysiologische reacties............................................................................................................................... 57
psychologische gevolgen....................................................................................................................... 58
stresshantering............................................................................................................................................ 58
6.3 psychologische aspecten van emoties..................................................................................................58
6.3.1 belevingsaspect van emoties........................................................................................................... 58
6.3.2 expressie van emoties......................................................................................................................... 59