Gedragswetenschappen
Hoorcollege 1
Leerdoelen
• Belangrijkste gedragswetenschappelijke benaderingen, theorieën en concepten
herkennen, begrijpen, en samenvatten.
• Opgedane gedragswetenschappelijke kennis toepassen op concreet
(maatschappelijk) verschijnsel/probleem op gedragsniveau.
• Benaderingen vergelijken en evalueren van sterke punten en beperkingen van
benaderingen in de verklaring van het fenomeen.
Hoe autonoom is gedrag van het individu?
• Individu – samenleving (agency – structure)
• Biologie – omgeving (nature – nurture)
Verhouding individu en samenleving
Stelling 1: mens/individu oorzaak en samenleving gevolg
Stelling 2: samenleving oorzaak en mens/individu gevolg
Invloed biologie en omgeving
Samenspel biologie en omgeving
Kennis van mensen
Inzicht in menselijk handelen geeft inzicht over menselijk aard en wordt beïnvloed
door ideeën.
Mensbeelden
, - Filosofische, levensbeschouwelijke of religieuze overtuigingen
- Sociaalwetenschappelijke theorieën en onderzoeksbevindingen
Mensbeelden worden gevormd door en vormen observaties.
Cognitieve schema's
Cognitief raamwerk – organisatie van kennis
Expertise opbouwen is het ontwikkelen van schema’s om informatie te plaatsen in
betekenisvolle patronen.
Bestaande kennisstructuur
• Beïnvloedt interpretaties
• Nieuwe kennis inpassen
• Aanpassen aan nieuwe kennis
Mensbeeld in psychologische benaderingen
Onvolledige mensbeelden
Alle mensbeelden hebben een kern van waarheid, maar ze leggen veelal de nadruk
op een bepaald proces, en zijn daarmee eenzijdig (en tegenstrijdig of-of)
Biologisch-adaptieve mensbeeld
2
,Gebaseerd op: evolutionair perspectief, adaptieve vermogens, samenspel natuur-
cultuur
Evolutionair perspectief
- Kenmerken en eigenschappen die samenhangen met genen die overerven
- Er is altijd genetische variatie en er zijn voortdurend genetische mutaties
- Overerving van genetische variatie heeft invloed op
kenmerken/eigenschappen
- Behoud van variant indien grotere kans van overleving in specifieke omgeving
- Geleidelijk proces van verandering in de soort als aanpassing aan omgeving
Evolutie en de mens
- Menselijke soort is uitvloeisel van zeer langzaam en zeer langdurig proces
van verandering
- Menselijke soort deelt heel veel met andere diersoorten (evolutie bouwt
voort op wat er al is)
- Menselijke soort heeft eigen, relatief unieke eigenschappen en
adaptatieprincipes (evolutie creëert nieuwe)
Drievoudig brein
Evolutionaire psychologie
Psychologische eigenschappen als biologische aanpassingen aan uitdagingen in de
omgeving. Eigenschappen die in alle culturen voorkomen.
Seksuele partnerselectie
Genen worden overgedragen door seksuele reproductie
Wij kiezen mensen als seksuele partner?
Theorie = hypothese
Theorie ≠ feit
Bv: reproductieve strategieën, brede acceptatie van huwelijk, gewenste kenmerken
van partner, seksuele jaloezie.
Reikwijdte en kritiek
Bij evolutionair perspectief komen de verklaringen achteraf, het is reductionistisch en
deterministisch, continuering van nature-nurture en het rechtvaardigd hoe dingen
zijn.
3
, Erfelijkheid en omgeving
Sommige fysieke kenmerken zijn erfelijk
Hoe zit dat met psychologische kenmerken?
Nature-nurture debat
Wat is de rol van aangeboren en aangeleerde factoren in gedrag? Persoonlijkheid,
cognitieve vermogens, agressie, criminaliteit, seksualiteit, psychopathologie,
gezondheid, etc.
Waarom is dit belangrijk?
Validiteit van uiteenlopende basale mensbeelden
Aanpak van individuele en sociale problematiek
Hoe verklaar je de verschillen?
Sekse in verschillen in gedrag
Ontkrachten stereotypen in primaten, bijv.
- Vrouwelijk leiderschap
- Invloedrijke ouderen
- Zorgzame mannen
- Homoseksueel contact
Potentieel voor breed scala aan gedrag
Expressie hangt af van concrete context
Biologie is en biedt geen rechtvaardiging voor sociale verhoudingen
Wat is erfelijkheid, wat is omgeving
4
Hoorcollege 1
Leerdoelen
• Belangrijkste gedragswetenschappelijke benaderingen, theorieën en concepten
herkennen, begrijpen, en samenvatten.
• Opgedane gedragswetenschappelijke kennis toepassen op concreet
(maatschappelijk) verschijnsel/probleem op gedragsniveau.
• Benaderingen vergelijken en evalueren van sterke punten en beperkingen van
benaderingen in de verklaring van het fenomeen.
Hoe autonoom is gedrag van het individu?
• Individu – samenleving (agency – structure)
• Biologie – omgeving (nature – nurture)
Verhouding individu en samenleving
Stelling 1: mens/individu oorzaak en samenleving gevolg
Stelling 2: samenleving oorzaak en mens/individu gevolg
Invloed biologie en omgeving
Samenspel biologie en omgeving
Kennis van mensen
Inzicht in menselijk handelen geeft inzicht over menselijk aard en wordt beïnvloed
door ideeën.
Mensbeelden
, - Filosofische, levensbeschouwelijke of religieuze overtuigingen
- Sociaalwetenschappelijke theorieën en onderzoeksbevindingen
Mensbeelden worden gevormd door en vormen observaties.
Cognitieve schema's
Cognitief raamwerk – organisatie van kennis
Expertise opbouwen is het ontwikkelen van schema’s om informatie te plaatsen in
betekenisvolle patronen.
Bestaande kennisstructuur
• Beïnvloedt interpretaties
• Nieuwe kennis inpassen
• Aanpassen aan nieuwe kennis
Mensbeeld in psychologische benaderingen
Onvolledige mensbeelden
Alle mensbeelden hebben een kern van waarheid, maar ze leggen veelal de nadruk
op een bepaald proces, en zijn daarmee eenzijdig (en tegenstrijdig of-of)
Biologisch-adaptieve mensbeeld
2
,Gebaseerd op: evolutionair perspectief, adaptieve vermogens, samenspel natuur-
cultuur
Evolutionair perspectief
- Kenmerken en eigenschappen die samenhangen met genen die overerven
- Er is altijd genetische variatie en er zijn voortdurend genetische mutaties
- Overerving van genetische variatie heeft invloed op
kenmerken/eigenschappen
- Behoud van variant indien grotere kans van overleving in specifieke omgeving
- Geleidelijk proces van verandering in de soort als aanpassing aan omgeving
Evolutie en de mens
- Menselijke soort is uitvloeisel van zeer langzaam en zeer langdurig proces
van verandering
- Menselijke soort deelt heel veel met andere diersoorten (evolutie bouwt
voort op wat er al is)
- Menselijke soort heeft eigen, relatief unieke eigenschappen en
adaptatieprincipes (evolutie creëert nieuwe)
Drievoudig brein
Evolutionaire psychologie
Psychologische eigenschappen als biologische aanpassingen aan uitdagingen in de
omgeving. Eigenschappen die in alle culturen voorkomen.
Seksuele partnerselectie
Genen worden overgedragen door seksuele reproductie
Wij kiezen mensen als seksuele partner?
Theorie = hypothese
Theorie ≠ feit
Bv: reproductieve strategieën, brede acceptatie van huwelijk, gewenste kenmerken
van partner, seksuele jaloezie.
Reikwijdte en kritiek
Bij evolutionair perspectief komen de verklaringen achteraf, het is reductionistisch en
deterministisch, continuering van nature-nurture en het rechtvaardigd hoe dingen
zijn.
3
, Erfelijkheid en omgeving
Sommige fysieke kenmerken zijn erfelijk
Hoe zit dat met psychologische kenmerken?
Nature-nurture debat
Wat is de rol van aangeboren en aangeleerde factoren in gedrag? Persoonlijkheid,
cognitieve vermogens, agressie, criminaliteit, seksualiteit, psychopathologie,
gezondheid, etc.
Waarom is dit belangrijk?
Validiteit van uiteenlopende basale mensbeelden
Aanpak van individuele en sociale problematiek
Hoe verklaar je de verschillen?
Sekse in verschillen in gedrag
Ontkrachten stereotypen in primaten, bijv.
- Vrouwelijk leiderschap
- Invloedrijke ouderen
- Zorgzame mannen
- Homoseksueel contact
Potentieel voor breed scala aan gedrag
Expressie hangt af van concrete context
Biologie is en biedt geen rechtvaardiging voor sociale verhoudingen
Wat is erfelijkheid, wat is omgeving
4
