PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
PAV 2 - k r i t i s c h b e w u s t
Maatschappelijke thema’s
HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw
1.1 Feminisme
Wat is feminisme?
Feminisme = een internationale beweging die streeft naar een gelijkwaardige positie vn d
vrouw op 1 / meerdere domeinen: politiek, economisch, sociaal, seksueel.
Feministen maken ongelijke machtsverhoudingen zichtbaar & willen deze veranderen.
gaat niet alleen over gelijke rechten op papier, maar ook over gelijke behandeling & kansen id
praktijk.
Belangrijk figuur: Mary Wollstonecraft:
In 1792 schreef d Britse feministe ht boek Pleidooi voor de rechten van de vrouw.
Ze stelde dat vrouwen recht hadden op dezelfde opleiding als mannen & bekritiseerde d
bestaande ongelijkheid.
Wollstonecraft wordt gezien als d oermoeder vn ht feminisme.
1.2 Historisch overzicht
Periode Belangrijke Kenmerken & Details
18e eeuw: ‘voor Feministische ideeën komen op onder invloed vn d Verlichting.
het leven ongelijk’ Inspiratie door Franse Revolutie & d Verklaring vn d Rechten vn d Mens
& d Burger (1789).
1792: Mary Wollstonecraft schrijft Pleidooi voor d rechten vn d vrouw
pleidooi voor gelijke rechten & opleidingskansen.
19e eeuw: Vnf 1870–1920: eerste feministische golf.
harmonieuze Focus op wettelijke gelijke rechten voor vrouwen: recht op scholing,
ongelijkheid arbeid, stemrecht.
Feministen willen formele juridische ongelijkheid wegwerken, maar er is
nog weinig aandacht voor sociale ongelijkheid.
Het interbellum: 1919–1939: voorzichtig veranderende opvattingen over vrouwen.
voorzichtige Tijdens WOI nemen vrouwen mannenbanen over, tonen hun capaciteit.
veranderingen West-Europa: geleidelijk stemrecht voor vrouwen.
België: 1920 stemrecht bij gemeenteraadsverkiezingen, pas in 1948
volledig nationaal stemrecht.
Jaren 1960-heden: Na WOII: emancipatie komt in een stroomversnelling, onder meer
snelle emancipatie dankzij de Tweede Feministische Golf (jaren 1960).
Focus op sociale & seksuele gelijkheid: anticonceptie, abortusrechten,
seksuele vrijheid, gelijke lonen, toegang tt onderwijs & arbeidsmarkt.
Grotere aandacht voor gendergelijkheid in economie & onderwijs.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 1 van 75
,PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.1 H et vro uwenstemrecht in B elgië
Wat bedoelt historica Els Flour met:
“Eigenlijk werd niet gekeken naar de rechten van vrouwen, maar naar de consequenties op het
vlak van stemmenpotentieel van het al dan niet toekennen van stemrecht aan vrouwen”?
o Ze bedoelt dat ht debat niet ging over/ vrouwen recht hadden op stemrecht, maar over d
politieke gevolgen: wie zou er voordeel halen uit vrouwelijke stemmen? Ht draaide dus om
macht, niet om rechtvaardigheid.
Hoe evolueert het kiesrecht voor vrouwen tussen de twee wereldoorlogen?
o Tijdens ht interbellum kregen Belgische vrouwen wel stemrecht bij
gemeenteraadsverkiezingen (vnf 1920), maar ze mochten nog niet stemmen voor nationale
verkiezingen. Volledige politieke gelijkheid kwam er pas na d Tweede Wereldoorlog.
Wanneer wordt het stemrecht voor vrouwen in de parlementsverkiezingen ingevoerd?
o In 1948 kregen vrouwen stemrecht op nationaal niveau.
o In 1949 mochten ze voor het eerst stemmen bij de parlementsverkiezingen.
Wat valt op aan de eerste ministerpost voor een vrouw in België?
o België was relatief laat met vrouwelijke vertegenwoordiging:
in 1965 kreeg het land zijn 1ste vrouwelijke minister, Marguerite De Riemaecker-Legot.
Welke rol speelde Miet Smet in de emancipatie van de vrouw in de politiek?
o Miet Smet was een belangrijke pleitbezorger voor vrouwenrechten id Belgische politiek.
zette zich in voor gelijke lonen, gelijke kansen & meer vertegenwoordiging vn vrouwen in
besluitvorming.
Wat is het ritssprincipe?
o = verkiezingslijsten afwisselend mannelijke & vrouwelijke kandidaten moeten bevatten, om
zo een evenwichtige vertegenwoordiging te garanderen.
1.2.2 V rouwen in d e politi ek
België = deelname vn vrouwen aan d politiek eerder sterk verbonden met ht verkrijgen vn
stemrecht.
Vrouwen in 1948 stemrecht kregen, betekende niet dat zij ook deelnamen aan verkiezingen als
kandidate.
Id jaren 1980 kwam er steeds meer debat over hoe vrouwen versterkt konden worden id
politieke besluitvorming & hoe hun aanwezigheid op d politieke agenda gezet kon worden.
In 1994 nam het federaal parlement een belangrijke maatregel:
Er kwam een quotasysteem dat verbood dat meer dan 2/3 vn d kandidaten op een lijst tt
hetzelfde geslacht behoorden.
= eerste officiële methode om deelname vn vrouwen id Belgische politiek te bevorderen.
In 2002 volgde een aanpassing van de grondwet:
Het principe vn pariteit werd vastgelegd.
= dat mannen & vrouwen gelijk vertegenwoordigd moeten zijn, niet alleen op kandidatenlijsten,
maar ook bij de toekenning & verdeling vn uitvoerende mandaten op alle niveaus.
Sindsdien zijn er meerdere wetten aangenomen die partijen verplichten tt pariteit.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 2 van 75
,PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.3 B aas o ver eigen li jf
Hoe verliep seksuele voorlichting in de jaren ’50, ’60 en ’70?
o Er werd nauwelijks over seksualiteit gesproken, zeker niet met jonge meisjes.
o Voorlichting kwam vaak pas via vriendinnen / toevallige opmerkingen.
o Ouders & grootouders zeiden dingen als: “Doe je ogen dicht & bid dat het snel voorbij is.”
Welke rol speelde het geloof in de seksualiteitsbeleving van vrouwen?
o Seksualiteit werd vooral gezien als iets voor d voortplanting, niet voor plezier.
o Grote gezinnen werden geprezen, & anticonceptie was verboden.
o zorgde ervoor dt vrouwen weinig controle hadden over hun eigen lichaam & seksuele keuzes
Wat gebeurde er met vrouwen die ongewenst zwanger werden?
o Vrouwen die ongewenst zwanger raakten, stonden er vaak alleen voor.
o Buitenechtelijke kinderen werden vaak geheimgehouden / in stilte geboren.
o Er was veel sociale schaamte & veroordeling.
Wat was de invloed van “de pil” op de emancipatie van de vrouw?
o De pil gaf vrouwen voor ht 1ste meer controle over hun vruchtbaarheid.
o Dit betekende een enorme stap vooruit voor d emancipatie.
o Toch bleef d pil lang taboe, & er waren misverstanden & problemen rond gebruik.
Waarvoor ijverden vrouwenbewegingen zoals de “Dolle Mina’s”?
o Dit was een radicale feministische beweging in België & Nederland.
o Ze voerden ludieke & spectaculaire acties om aandacht te vragen voor vrouwenrechten,
vooral rond seksualiteit.
o Ze werden soms weggezet als ‘mannenhaters’ / ‘lelijke vrouwen’, maar speelden een cruciale
rol id doorbraak vn seksuele emancipatie.
Wat vertellen getuigen over grensoverschrijdend gedrag en verkrachting?
o Tt id jaren ’80 was dit een onbespreekbaar onderwerp.
o d BRT maakte id jaren ’80 een reportage over Vrouwen tegen Verkrachting, een organisatie
die luisterde naar slachtoffers & pleitte voor strengere wetten.
o Pas in 1989 kwam er effectief strengere wetgeving.
Waarover gaat de documentaire Femme de la rue en de #MeToo-beweging?
o d documentaire Femme d la rue (2012) toonde dt straatintimidatie nog altijd wijdverspreid is.
o d #MeToo-beweging (vnf 2017) zorgde wereldwijd voor een golf aan getuigenissen over
seksuele intimidatie & machtsmisbruik.
o Hierdoor werden oude stilzwijgende normen eindelijk bespreekbaar.
Welke invloed heeft het schoonheidsideaal op vrouwen?
o Vrouwen krijgen voortdurend een ideaalbeeld opgelegd, dat id media & vooral op sociale
media wordt versterkt.
o Dit kan leiden tt onzekerheid, druk om te voldoen & zelfs psychologische gevolgen.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 3 van 75
, PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.4 De vrouw op de arbeidsmarkt en de loonkl oof
Welke rol speelde het onderwijs voor de positie van de vrouw?
o Lange tijd bereidde ht onderwijs meisjes vooral voor op huishoudelijke taken.
o Pas veel later kregen meisjes toegang tt hoger onderwijs, maar daar botsten ze op seksisme
& onbegrip.
o Ouders vonden een universitair diploma voor dochters minder belangrijk.
Hoe evolueert het aandeel van de vrouwen in de hogere studies?
o In 1950: slechts 1/7 studenten was vrouw.
o In 1960: 1/5 studenten.
o In de jaren 1970: 1/3 studenten.
o Vrouwen kozen vooral ‘vrouwelijke’ richtingen; mannelijke domeinen bleven vaak gesloten.
Hoe stond de maatschappij tegenover het verder studeren van de vrouwen?
o d maatschappij vond dat vrouwen na hun huwelijk moesten stoppen met werken / deeltijds
aan d slag moesten.
o Veel beroepen waren verboden voor vrouwen, & als ze wel werkten, werden ze vaak als
goedkope arbeidskrachten ingezet.
o Tt 1969 mochten vrouwen ontslagen worden als ze zwanger waren, wat leidde tt veel
onzekerheid.
Hoe stond de maatschappij tegenover het deelnemen aan de arbeidsmarkt van de vrouwen?
o Er was weerstand tegen vrouwen op d arbeidsmarkt, vooral in hogere functies.
o Ook als vrouwen werkten, moesten ze zich aanpassen aan d mannelijke bedrijfscultuur &
mochten ze d machtsstructuren niet verstoren.
Licht het begrip loonkloof toe.
o d loonkloof verwijst naar ht verschil in loon tussen mannen & vrouwen voor gelijk werk.
o Vroeger kwamen vrouwen (& later ook mannen) in opstand voor gelijke lonen.
o Vandaag kan ongeveer 49% van d loonkloof verklaard worden door verschillen in sectoren /
functies; 51% blijft onverklaard.
Hoe evolueert het gedrag op de werkvloer?
o Vnf d late jaren 1980 kwamen vrouwen naar voren met verhalen over grensoverschrijdend
gedrag.
o In 1992 kwam er een wet die ongewenste seksuele intimiteit definieerde & bedrijven
verplichtte maatregelen te nemen.
o Ondanks deze wetten blijven problemen bestaan, zoals pesterijen & geruchten over vrouwen
die klachten indienen.
Wat wordt bedoeld met het glazen plafond?
o = d onzichtbare barrière die vrouwen belemmert om door te stromen naar hogere
management- & topfuncties.
o Vrouwen maken 3 keer minder kans dan mannen om ht tt ht management te schoppen.
o Dit komt niet door aangeboren verschillen, maar door een door mannen gedomineerde
bedrijfscultuur.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 4 van 75
PAV 2 - k r i t i s c h b e w u s t
Maatschappelijke thema’s
HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw
1.1 Feminisme
Wat is feminisme?
Feminisme = een internationale beweging die streeft naar een gelijkwaardige positie vn d
vrouw op 1 / meerdere domeinen: politiek, economisch, sociaal, seksueel.
Feministen maken ongelijke machtsverhoudingen zichtbaar & willen deze veranderen.
gaat niet alleen over gelijke rechten op papier, maar ook over gelijke behandeling & kansen id
praktijk.
Belangrijk figuur: Mary Wollstonecraft:
In 1792 schreef d Britse feministe ht boek Pleidooi voor de rechten van de vrouw.
Ze stelde dat vrouwen recht hadden op dezelfde opleiding als mannen & bekritiseerde d
bestaande ongelijkheid.
Wollstonecraft wordt gezien als d oermoeder vn ht feminisme.
1.2 Historisch overzicht
Periode Belangrijke Kenmerken & Details
18e eeuw: ‘voor Feministische ideeën komen op onder invloed vn d Verlichting.
het leven ongelijk’ Inspiratie door Franse Revolutie & d Verklaring vn d Rechten vn d Mens
& d Burger (1789).
1792: Mary Wollstonecraft schrijft Pleidooi voor d rechten vn d vrouw
pleidooi voor gelijke rechten & opleidingskansen.
19e eeuw: Vnf 1870–1920: eerste feministische golf.
harmonieuze Focus op wettelijke gelijke rechten voor vrouwen: recht op scholing,
ongelijkheid arbeid, stemrecht.
Feministen willen formele juridische ongelijkheid wegwerken, maar er is
nog weinig aandacht voor sociale ongelijkheid.
Het interbellum: 1919–1939: voorzichtig veranderende opvattingen over vrouwen.
voorzichtige Tijdens WOI nemen vrouwen mannenbanen over, tonen hun capaciteit.
veranderingen West-Europa: geleidelijk stemrecht voor vrouwen.
België: 1920 stemrecht bij gemeenteraadsverkiezingen, pas in 1948
volledig nationaal stemrecht.
Jaren 1960-heden: Na WOII: emancipatie komt in een stroomversnelling, onder meer
snelle emancipatie dankzij de Tweede Feministische Golf (jaren 1960).
Focus op sociale & seksuele gelijkheid: anticonceptie, abortusrechten,
seksuele vrijheid, gelijke lonen, toegang tt onderwijs & arbeidsmarkt.
Grotere aandacht voor gendergelijkheid in economie & onderwijs.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 1 van 75
,PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.1 H et vro uwenstemrecht in B elgië
Wat bedoelt historica Els Flour met:
“Eigenlijk werd niet gekeken naar de rechten van vrouwen, maar naar de consequenties op het
vlak van stemmenpotentieel van het al dan niet toekennen van stemrecht aan vrouwen”?
o Ze bedoelt dat ht debat niet ging over/ vrouwen recht hadden op stemrecht, maar over d
politieke gevolgen: wie zou er voordeel halen uit vrouwelijke stemmen? Ht draaide dus om
macht, niet om rechtvaardigheid.
Hoe evolueert het kiesrecht voor vrouwen tussen de twee wereldoorlogen?
o Tijdens ht interbellum kregen Belgische vrouwen wel stemrecht bij
gemeenteraadsverkiezingen (vnf 1920), maar ze mochten nog niet stemmen voor nationale
verkiezingen. Volledige politieke gelijkheid kwam er pas na d Tweede Wereldoorlog.
Wanneer wordt het stemrecht voor vrouwen in de parlementsverkiezingen ingevoerd?
o In 1948 kregen vrouwen stemrecht op nationaal niveau.
o In 1949 mochten ze voor het eerst stemmen bij de parlementsverkiezingen.
Wat valt op aan de eerste ministerpost voor een vrouw in België?
o België was relatief laat met vrouwelijke vertegenwoordiging:
in 1965 kreeg het land zijn 1ste vrouwelijke minister, Marguerite De Riemaecker-Legot.
Welke rol speelde Miet Smet in de emancipatie van de vrouw in de politiek?
o Miet Smet was een belangrijke pleitbezorger voor vrouwenrechten id Belgische politiek.
zette zich in voor gelijke lonen, gelijke kansen & meer vertegenwoordiging vn vrouwen in
besluitvorming.
Wat is het ritssprincipe?
o = verkiezingslijsten afwisselend mannelijke & vrouwelijke kandidaten moeten bevatten, om
zo een evenwichtige vertegenwoordiging te garanderen.
1.2.2 V rouwen in d e politi ek
België = deelname vn vrouwen aan d politiek eerder sterk verbonden met ht verkrijgen vn
stemrecht.
Vrouwen in 1948 stemrecht kregen, betekende niet dat zij ook deelnamen aan verkiezingen als
kandidate.
Id jaren 1980 kwam er steeds meer debat over hoe vrouwen versterkt konden worden id
politieke besluitvorming & hoe hun aanwezigheid op d politieke agenda gezet kon worden.
In 1994 nam het federaal parlement een belangrijke maatregel:
Er kwam een quotasysteem dat verbood dat meer dan 2/3 vn d kandidaten op een lijst tt
hetzelfde geslacht behoorden.
= eerste officiële methode om deelname vn vrouwen id Belgische politiek te bevorderen.
In 2002 volgde een aanpassing van de grondwet:
Het principe vn pariteit werd vastgelegd.
= dat mannen & vrouwen gelijk vertegenwoordigd moeten zijn, niet alleen op kandidatenlijsten,
maar ook bij de toekenning & verdeling vn uitvoerende mandaten op alle niveaus.
Sindsdien zijn er meerdere wetten aangenomen die partijen verplichten tt pariteit.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 2 van 75
,PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.3 B aas o ver eigen li jf
Hoe verliep seksuele voorlichting in de jaren ’50, ’60 en ’70?
o Er werd nauwelijks over seksualiteit gesproken, zeker niet met jonge meisjes.
o Voorlichting kwam vaak pas via vriendinnen / toevallige opmerkingen.
o Ouders & grootouders zeiden dingen als: “Doe je ogen dicht & bid dat het snel voorbij is.”
Welke rol speelde het geloof in de seksualiteitsbeleving van vrouwen?
o Seksualiteit werd vooral gezien als iets voor d voortplanting, niet voor plezier.
o Grote gezinnen werden geprezen, & anticonceptie was verboden.
o zorgde ervoor dt vrouwen weinig controle hadden over hun eigen lichaam & seksuele keuzes
Wat gebeurde er met vrouwen die ongewenst zwanger werden?
o Vrouwen die ongewenst zwanger raakten, stonden er vaak alleen voor.
o Buitenechtelijke kinderen werden vaak geheimgehouden / in stilte geboren.
o Er was veel sociale schaamte & veroordeling.
Wat was de invloed van “de pil” op de emancipatie van de vrouw?
o De pil gaf vrouwen voor ht 1ste meer controle over hun vruchtbaarheid.
o Dit betekende een enorme stap vooruit voor d emancipatie.
o Toch bleef d pil lang taboe, & er waren misverstanden & problemen rond gebruik.
Waarvoor ijverden vrouwenbewegingen zoals de “Dolle Mina’s”?
o Dit was een radicale feministische beweging in België & Nederland.
o Ze voerden ludieke & spectaculaire acties om aandacht te vragen voor vrouwenrechten,
vooral rond seksualiteit.
o Ze werden soms weggezet als ‘mannenhaters’ / ‘lelijke vrouwen’, maar speelden een cruciale
rol id doorbraak vn seksuele emancipatie.
Wat vertellen getuigen over grensoverschrijdend gedrag en verkrachting?
o Tt id jaren ’80 was dit een onbespreekbaar onderwerp.
o d BRT maakte id jaren ’80 een reportage over Vrouwen tegen Verkrachting, een organisatie
die luisterde naar slachtoffers & pleitte voor strengere wetten.
o Pas in 1989 kwam er effectief strengere wetgeving.
Waarover gaat de documentaire Femme de la rue en de #MeToo-beweging?
o d documentaire Femme d la rue (2012) toonde dt straatintimidatie nog altijd wijdverspreid is.
o d #MeToo-beweging (vnf 2017) zorgde wereldwijd voor een golf aan getuigenissen over
seksuele intimidatie & machtsmisbruik.
o Hierdoor werden oude stilzwijgende normen eindelijk bespreekbaar.
Welke invloed heeft het schoonheidsideaal op vrouwen?
o Vrouwen krijgen voortdurend een ideaalbeeld opgelegd, dat id media & vooral op sociale
media wordt versterkt.
o Dit kan leiden tt onzekerheid, druk om te voldoen & zelfs psychologische gevolgen.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 3 van 75
, PAV2 - kritisch bewust Phebe Clemens
1.2.4 De vrouw op de arbeidsmarkt en de loonkl oof
Welke rol speelde het onderwijs voor de positie van de vrouw?
o Lange tijd bereidde ht onderwijs meisjes vooral voor op huishoudelijke taken.
o Pas veel later kregen meisjes toegang tt hoger onderwijs, maar daar botsten ze op seksisme
& onbegrip.
o Ouders vonden een universitair diploma voor dochters minder belangrijk.
Hoe evolueert het aandeel van de vrouwen in de hogere studies?
o In 1950: slechts 1/7 studenten was vrouw.
o In 1960: 1/5 studenten.
o In de jaren 1970: 1/3 studenten.
o Vrouwen kozen vooral ‘vrouwelijke’ richtingen; mannelijke domeinen bleven vaak gesloten.
Hoe stond de maatschappij tegenover het verder studeren van de vrouwen?
o d maatschappij vond dat vrouwen na hun huwelijk moesten stoppen met werken / deeltijds
aan d slag moesten.
o Veel beroepen waren verboden voor vrouwen, & als ze wel werkten, werden ze vaak als
goedkope arbeidskrachten ingezet.
o Tt 1969 mochten vrouwen ontslagen worden als ze zwanger waren, wat leidde tt veel
onzekerheid.
Hoe stond de maatschappij tegenover het deelnemen aan de arbeidsmarkt van de vrouwen?
o Er was weerstand tegen vrouwen op d arbeidsmarkt, vooral in hogere functies.
o Ook als vrouwen werkten, moesten ze zich aanpassen aan d mannelijke bedrijfscultuur &
mochten ze d machtsstructuren niet verstoren.
Licht het begrip loonkloof toe.
o d loonkloof verwijst naar ht verschil in loon tussen mannen & vrouwen voor gelijk werk.
o Vroeger kwamen vrouwen (& later ook mannen) in opstand voor gelijke lonen.
o Vandaag kan ongeveer 49% van d loonkloof verklaard worden door verschillen in sectoren /
functies; 51% blijft onverklaard.
Hoe evolueert het gedrag op de werkvloer?
o Vnf d late jaren 1980 kwamen vrouwen naar voren met verhalen over grensoverschrijdend
gedrag.
o In 1992 kwam er een wet die ongewenste seksuele intimiteit definieerde & bedrijven
verplichtte maatregelen te nemen.
o Ondanks deze wetten blijven problemen bestaan, zoals pesterijen & geruchten over vrouwen
die klachten indienen.
Wat wordt bedoeld met het glazen plafond?
o = d onzichtbare barrière die vrouwen belemmert om door te stromen naar hogere
management- & topfuncties.
o Vrouwen maken 3 keer minder kans dan mannen om ht tt ht management te schoppen.
o Dit komt niet door aangeboren verschillen, maar door een door mannen gedomineerde
bedrijfscultuur.
Maatschappelijke thema’s - HOOFDSTUK1: Emancipatie van de vrouw Pagina 4 van 75
