Samenvatting Het ABC van het recht van de Europese
Unie
Van Parijs naar Lissabon via Rome,
Maastricht, Amsterdam en Nice
Eerste groep: de Europees-Atlantische organisaties
De Europees-Atlantische organisaties vinden hun oorsprong in de
verbondenheid die na de Tweede Wereldoorlog tussen de Verenigde
Staten en Europa ontstond. Het was dan ook geen toeval dat de eerste
naoorlogse Europese organisatie, de in 1948 opgerichte OEES (Organisatie
voor Europese Economische Samenwerking), op initiatief van de Verenigde
Staten tot stand kwam. De voornaamste taak van de OEES was in eerste
instantie de liberalisering van de handel tussen de Europese landen.
Na de OEES volgde in 1949 als militair bondgenootschap met de
Verenigde Staten en Canada de NAVO. Doel van de NAVO is collectieve
verdediging en wederzijdse bijstand.
Tweede groep: Raad van Europa en OVSE
Kenmerkend voor de tweede groep Europese organisaties is dat ze zo zijn
opgezet dat daarin zo veel mogelijk landen met elkaar kunnen
samenwerken. Daarbij nam men voor lief dat het doel van deze
organisaties niet verder reikt dan de traditionele internationale
samenwerking.
Om met de Raad van Europa te beginnen: deze werd op 5 mei 1949
opgericht als politieke organisatie. Tegenwoordig bestaat hij uit 47 leden,
onder wie alle lidstaten van de huidige EU. Besluiten over alle belangrijke
kwesties worden in de Raad van Europa op basis van unanimiteit
genomen. Elk land kan dus dor een veto de totstandkoming van een
besluit verhinderen. Door deze opzet is de Raad van Europa niet meer dan
een orgaan voor internationale samenwerking.
De lidstaten van de Raad van Europa hebben een groot aantal verdragen
gesloten op het gebied van economie, cultuur, sociaal beleid en recht. Het
belangrijkste en tevens bekendste daarvan is het EVRM. Met dit verdrag
werd een belangrijke minimumnorm gecreëerd voor de bescherming van
de mensenrechten in de praktijk. Bovendien legde het de grondslag voor
een stelsel van rechtsbescherming, waardoor de organen in Straatsburg
die door het verdrag zijn ingesteld, zoals de Europese Commissie voor de
rechten van de mens en het Europese Hof voor de rechten van de mens,
mensenrechtenschendingen in de lidstaten kunnen veroordelen.
De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) werd
opgericht in 1994 en kwam voort uit de ‘Conferentie voor veiligheid en
samenwerking in Europa (CVSE)’. Het gaat hierbij onder meer over het
stimuleren van maatregelen die het vertrouwen tussen de Europese staten
,bevorderen en om het creëren van een ‘veiligheidsnetwerk’ dat dient om
conflicten met vreedzame middelen bij te leggen.
Derde groep: Europese Unie
De derde groep van Europese Organisaties wort gevormd door de
Europese Unie (EU). Vergeleken met de traditionele internationale
samenwerkingsverbanden van staten is een fundamenteel nieuw aspect
van de EU dat de lidstaten afstand hebben gedaan van delen van hun
soevereiniteit en die aan de EU hebben overgedragen, waarbij aan de Unie
eigen bevoegdheid zijn toegekend die losstaan van die lidstaten.
Met de oprichting van de Europese Unie (EU) via het Verdrag van
Maastricht brak een nieuwe fase aan in het Europese eenwordingsproces.
De Europese Unie kwam niet in plaats van de Europese Gemeenschappen,
maar vormde de koepel waarin deze samen met nieuwe beleidsterreinen
en vormen van samenwerking een nieuw geheel vormden. Die koepel
werd, om in dezelfde beeldspraak te blijven, gedragen door de drie pijlers
van de Europese Unie. De eerste pijler werd gevormd door de Europese
Gemeenschappen: EEG (hernoemd tot EG), EGKS (tot 2002) en EGA. De
EGA had betrekking op de samenwerking tussen de lidstaten op het
gebied van justitie en binnenlandse zaken.
Met het Verdrag van Lissabon werd formeel afscheid genomen van het
concept van een Europese grondwet, dat alle bestaande verdragen moest
opheffen en moest vervangen door een tekst met de titel “Verdrag tot
vaststelling van een Grondwet voor Europa”. In plaats daarvan werd het
verdrag opgesteld dat fundamentele wijzigingen aanbracht in de
bestaande Verdragen van de EU, bedoeld om de slagvaardigheid van de
EU zowel intern als extern te vergroten, de democratische legitimiteit te
versterken en in het algemeen de EU doelmatiger te laten opereren.
Door het Verdrag van Lissabon worden de Europese Unie en de Europese
Gemeenschap versmolten tot een Europese Unie. Het begrip
“gemeenschap” wordt over de hele linie vervangen door het begrip
“unie”. De Unie komt in plaats van de Europese Gemeenschap en wordt
haar opvolgster. Het recht van de Unie wordt echter nog steeds bepaald
door drie verdragen, namelijk:
- Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)
- Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)
komt voort uit het Verdrag tot oprichting van de Europese
Gemeenschap. Het VWEU heeft in essentie dezelfde opzet als het
EG-verdrag.
- Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor
Atoomenergie (EGA-verdrag) is slechts op enkele punten gewijzigd.
De desbetreffende specifieke wijzigingen zijn opgenomen in het
Verdrag van Lissabon zijn toegevoegd.
Het VEU en het VWEU hebben een gelijke juridische status en het een
heeft geen voorrang boven het ander.
Andere landen kunnen ook lid worden van de EU, als ze voldoen aan de
toetredingscriteria die door de Europese Raad van 1993 in Kopenhagen
zijn opgesteld:
Politieke criteria: stabiele instellingen, democratie, een
functionerende rechtsstaat, gewaarborgde mensenrechten alsmede
respect voor en bescherming van minderheden.
, Economische criteria: het bestaan van een functionerende
markteconomie, die het hoofd kan bieden aan de concurrentiedruk
en de marktkrachten binnen de EU.
Juridische criteria: de verplichtingen die het lidmaatschap van de EU
met zich meebrengt na kunnen leven alsmede de doelstellingen van
een politieke, economische en monetaire unie onderschrijven.
De toetredingsprocedure bestaat uit drie stappen, waar stuk voor stuk de
goedkeuring door alle lidstaten van de huidige EU voor nodig is:
1. Een land wordt vooruitzicht op het lidmaatschap geboden.
2. Een land verwerft de officiële status van kandidaat-lidstaat zodra het
aan de toetredingscriteria voldoet, wat echter nog niet wil zeggen
dat er officiële onderhandelingen geopend worden.
3. Er worden formele onderhandelingen met de kandidaat-lidstaat
geopend, waarin regelingen en procedures voor de overname van de
dan geldende EU-wetgeving afgesproken worden.
Als de onderhandelingen en de daaruit voortvloeiende hervormingen tot
tevredenheid van beide partijen zijn afgerond, worden de resultaten en de
voorwaarden voor toetreding in een toetredingsverdrag opgenomen. Eerst
moet het Europees Parlement met absolute meerderheid van stemmen
instemmen met dit toetredingsverdrag. Daarna is goedkeuring door de
Raad nodig en wel met eenparigheid van stemmen. De ondertekening van
het toetredingsverdrag ten slotte gebeurt door de staatshoofden en
regeringsleiders van de EU en het toetredende land. De afzonderlijke
toetredingsverdragen moeten daarna door de EU-lidstaten en het
toetredende land conform de eigen grondwettelijke bepalingen
bekrachtigd worden.
De lidstaten hebben nu de mogelijkheid om zich uit de EU terug te
trekken. In het VEU is een terugtrekkingsartikel opgenomen dat de
mogelijkheid biedt de EU te verlaten. Terugtrekking wordt niet aan een
voorwaarde verbonden; er is alleen een akkoord nodig tussen de EU en de
desbetreffende lidstaat over de wijze van terugtrekking.
De fundamentele waarden van de Europese
Unie
Het fundament voor de ontwikkeling van een verenigd Europa wordt
gevormd door elementaire waarden, die de lidstaten in art. 2 VEU
onderschreven hebben en die door de instellingen van de EU moeten
worden verwezenlijkt. Tot deze elementaire waarden behoren: respect
voor de menselijke waardigheid, voor gelijkheid, vrijheid en solidariteit. De
EU spreekt zich uitdrukkelijk uit voor de eerbiediging van de door al haar
lidstaten gedeelde beginselen van de democratie en de rechtsstaat en
voor de bescherming van de mensenrechten.
Deze waarden vormen niet alleen het richtsnoer voor derde landen die tot
de EU willen toetreden, ze zijn dermate van gewicht dat art. 7 VEU ook
sancties stelt op ernstige en voortdurende schending ervan door een
lidstaat. Daarvoor moeten de staatshoofden en regeringsleiders in de
Europese Raad eerst unaniem constateren dat er sprake is van zo’n
Unie
Van Parijs naar Lissabon via Rome,
Maastricht, Amsterdam en Nice
Eerste groep: de Europees-Atlantische organisaties
De Europees-Atlantische organisaties vinden hun oorsprong in de
verbondenheid die na de Tweede Wereldoorlog tussen de Verenigde
Staten en Europa ontstond. Het was dan ook geen toeval dat de eerste
naoorlogse Europese organisatie, de in 1948 opgerichte OEES (Organisatie
voor Europese Economische Samenwerking), op initiatief van de Verenigde
Staten tot stand kwam. De voornaamste taak van de OEES was in eerste
instantie de liberalisering van de handel tussen de Europese landen.
Na de OEES volgde in 1949 als militair bondgenootschap met de
Verenigde Staten en Canada de NAVO. Doel van de NAVO is collectieve
verdediging en wederzijdse bijstand.
Tweede groep: Raad van Europa en OVSE
Kenmerkend voor de tweede groep Europese organisaties is dat ze zo zijn
opgezet dat daarin zo veel mogelijk landen met elkaar kunnen
samenwerken. Daarbij nam men voor lief dat het doel van deze
organisaties niet verder reikt dan de traditionele internationale
samenwerking.
Om met de Raad van Europa te beginnen: deze werd op 5 mei 1949
opgericht als politieke organisatie. Tegenwoordig bestaat hij uit 47 leden,
onder wie alle lidstaten van de huidige EU. Besluiten over alle belangrijke
kwesties worden in de Raad van Europa op basis van unanimiteit
genomen. Elk land kan dus dor een veto de totstandkoming van een
besluit verhinderen. Door deze opzet is de Raad van Europa niet meer dan
een orgaan voor internationale samenwerking.
De lidstaten van de Raad van Europa hebben een groot aantal verdragen
gesloten op het gebied van economie, cultuur, sociaal beleid en recht. Het
belangrijkste en tevens bekendste daarvan is het EVRM. Met dit verdrag
werd een belangrijke minimumnorm gecreëerd voor de bescherming van
de mensenrechten in de praktijk. Bovendien legde het de grondslag voor
een stelsel van rechtsbescherming, waardoor de organen in Straatsburg
die door het verdrag zijn ingesteld, zoals de Europese Commissie voor de
rechten van de mens en het Europese Hof voor de rechten van de mens,
mensenrechtenschendingen in de lidstaten kunnen veroordelen.
De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) werd
opgericht in 1994 en kwam voort uit de ‘Conferentie voor veiligheid en
samenwerking in Europa (CVSE)’. Het gaat hierbij onder meer over het
stimuleren van maatregelen die het vertrouwen tussen de Europese staten
,bevorderen en om het creëren van een ‘veiligheidsnetwerk’ dat dient om
conflicten met vreedzame middelen bij te leggen.
Derde groep: Europese Unie
De derde groep van Europese Organisaties wort gevormd door de
Europese Unie (EU). Vergeleken met de traditionele internationale
samenwerkingsverbanden van staten is een fundamenteel nieuw aspect
van de EU dat de lidstaten afstand hebben gedaan van delen van hun
soevereiniteit en die aan de EU hebben overgedragen, waarbij aan de Unie
eigen bevoegdheid zijn toegekend die losstaan van die lidstaten.
Met de oprichting van de Europese Unie (EU) via het Verdrag van
Maastricht brak een nieuwe fase aan in het Europese eenwordingsproces.
De Europese Unie kwam niet in plaats van de Europese Gemeenschappen,
maar vormde de koepel waarin deze samen met nieuwe beleidsterreinen
en vormen van samenwerking een nieuw geheel vormden. Die koepel
werd, om in dezelfde beeldspraak te blijven, gedragen door de drie pijlers
van de Europese Unie. De eerste pijler werd gevormd door de Europese
Gemeenschappen: EEG (hernoemd tot EG), EGKS (tot 2002) en EGA. De
EGA had betrekking op de samenwerking tussen de lidstaten op het
gebied van justitie en binnenlandse zaken.
Met het Verdrag van Lissabon werd formeel afscheid genomen van het
concept van een Europese grondwet, dat alle bestaande verdragen moest
opheffen en moest vervangen door een tekst met de titel “Verdrag tot
vaststelling van een Grondwet voor Europa”. In plaats daarvan werd het
verdrag opgesteld dat fundamentele wijzigingen aanbracht in de
bestaande Verdragen van de EU, bedoeld om de slagvaardigheid van de
EU zowel intern als extern te vergroten, de democratische legitimiteit te
versterken en in het algemeen de EU doelmatiger te laten opereren.
Door het Verdrag van Lissabon worden de Europese Unie en de Europese
Gemeenschap versmolten tot een Europese Unie. Het begrip
“gemeenschap” wordt over de hele linie vervangen door het begrip
“unie”. De Unie komt in plaats van de Europese Gemeenschap en wordt
haar opvolgster. Het recht van de Unie wordt echter nog steeds bepaald
door drie verdragen, namelijk:
- Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)
- Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)
komt voort uit het Verdrag tot oprichting van de Europese
Gemeenschap. Het VWEU heeft in essentie dezelfde opzet als het
EG-verdrag.
- Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor
Atoomenergie (EGA-verdrag) is slechts op enkele punten gewijzigd.
De desbetreffende specifieke wijzigingen zijn opgenomen in het
Verdrag van Lissabon zijn toegevoegd.
Het VEU en het VWEU hebben een gelijke juridische status en het een
heeft geen voorrang boven het ander.
Andere landen kunnen ook lid worden van de EU, als ze voldoen aan de
toetredingscriteria die door de Europese Raad van 1993 in Kopenhagen
zijn opgesteld:
Politieke criteria: stabiele instellingen, democratie, een
functionerende rechtsstaat, gewaarborgde mensenrechten alsmede
respect voor en bescherming van minderheden.
, Economische criteria: het bestaan van een functionerende
markteconomie, die het hoofd kan bieden aan de concurrentiedruk
en de marktkrachten binnen de EU.
Juridische criteria: de verplichtingen die het lidmaatschap van de EU
met zich meebrengt na kunnen leven alsmede de doelstellingen van
een politieke, economische en monetaire unie onderschrijven.
De toetredingsprocedure bestaat uit drie stappen, waar stuk voor stuk de
goedkeuring door alle lidstaten van de huidige EU voor nodig is:
1. Een land wordt vooruitzicht op het lidmaatschap geboden.
2. Een land verwerft de officiële status van kandidaat-lidstaat zodra het
aan de toetredingscriteria voldoet, wat echter nog niet wil zeggen
dat er officiële onderhandelingen geopend worden.
3. Er worden formele onderhandelingen met de kandidaat-lidstaat
geopend, waarin regelingen en procedures voor de overname van de
dan geldende EU-wetgeving afgesproken worden.
Als de onderhandelingen en de daaruit voortvloeiende hervormingen tot
tevredenheid van beide partijen zijn afgerond, worden de resultaten en de
voorwaarden voor toetreding in een toetredingsverdrag opgenomen. Eerst
moet het Europees Parlement met absolute meerderheid van stemmen
instemmen met dit toetredingsverdrag. Daarna is goedkeuring door de
Raad nodig en wel met eenparigheid van stemmen. De ondertekening van
het toetredingsverdrag ten slotte gebeurt door de staatshoofden en
regeringsleiders van de EU en het toetredende land. De afzonderlijke
toetredingsverdragen moeten daarna door de EU-lidstaten en het
toetredende land conform de eigen grondwettelijke bepalingen
bekrachtigd worden.
De lidstaten hebben nu de mogelijkheid om zich uit de EU terug te
trekken. In het VEU is een terugtrekkingsartikel opgenomen dat de
mogelijkheid biedt de EU te verlaten. Terugtrekking wordt niet aan een
voorwaarde verbonden; er is alleen een akkoord nodig tussen de EU en de
desbetreffende lidstaat over de wijze van terugtrekking.
De fundamentele waarden van de Europese
Unie
Het fundament voor de ontwikkeling van een verenigd Europa wordt
gevormd door elementaire waarden, die de lidstaten in art. 2 VEU
onderschreven hebben en die door de instellingen van de EU moeten
worden verwezenlijkt. Tot deze elementaire waarden behoren: respect
voor de menselijke waardigheid, voor gelijkheid, vrijheid en solidariteit. De
EU spreekt zich uitdrukkelijk uit voor de eerbiediging van de door al haar
lidstaten gedeelde beginselen van de democratie en de rechtsstaat en
voor de bescherming van de mensenrechten.
Deze waarden vormen niet alleen het richtsnoer voor derde landen die tot
de EU willen toetreden, ze zijn dermate van gewicht dat art. 7 VEU ook
sancties stelt op ernstige en voortdurende schending ervan door een
lidstaat. Daarvoor moeten de staatshoofden en regeringsleiders in de
Europese Raad eerst unaniem constateren dat er sprake is van zo’n
