FAMILIAAL VERMOGENSRECHT
Inleiding.............................................................................................................................. 7
Hoofdstuk 1: situering..................................................................................................... 8
1. Familiaal vermogensrecht en het Belgisch privaatrecht...........................................8
2. Belgische familiaal vermogensrecht in het licht van de harmonisering en
uniformisering in het Europees/internationaal privaatrecht..........................................8
Hoofdstuk 2: de klassieke tripartite.................................................................................9
1. Relatievermogensrecht............................................................................................. 9
2. Erfrecht................................................................................................................... 10
3. Giften (schenkingen, testamenten, bijzondere soorten giften)...............................10
Examen............................................................................................................................. 11
Deel 1: Relatievermogensrecht......................................................................................... 11
Inleiding......................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 1: huwelijksvermogensrecht.........................................................................13
1. Primair stelsel (art. 212 – 224 OBW).......................................................................13
1.1. Krachtlijnen van het primair stelsel..................................................................15
1.1.1. Gelijkheid................................................................................................... 15
1.1.2. Solidariteit en bescherming van het gezinsleven.......................................15
1) Hulp- en bijdrageverplichting (art. 213, 217 en 221 OBW)............................16
2) Bescherming van de gezinswoning (art. 215 OBW).......................................17
3) Hoofdelijkheid voor de huishoudelijke schulden en schulden van de
opvoeding van de kinderen (art. 222 OBW)......................................................17
4) Handhavingsregime......................................................................................18
(1) Voorlopige maatregelen (art. 223 OBW)...................................................18
(2) ‘Nietigverklaring’ (vernietiging)(art. 224 OBW).........................................18
1.1.3. Zelfstandigheid en autonomie....................................................................18
1) Beroepsuitoefening (art. 216 OBW)..............................................................18
2) Inning en besteding van de beroepsinkomsten (art. 217 OBW)....................18
3) Opening van een bankrekening of kluis (art. 218 OBW)................................18
2. Secundair stelsel.................................................................................................... 18
2.1. Inleiding............................................................................................................ 19
2.2. Het wettelijk stelsel.......................................................................................... 21
2.2.1. Statuut van de goederen............................................................................21
1) Algemeen...................................................................................................... 21
2) Actief............................................................................................................ 21
(1) Baten van het eigen vermogen (2)...........................................................21
(2) Baten van het gemeenschappelijk vermogen...........................................27
1
, 3) Passief........................................................................................................... 28
(1) Definitief passief: tussen de echtgenoten onderling: ‘bijdrage’ of
‘contributio’ (art. 2.3.23 – 2.3.25 BW)............................................................29
(2) Voorlopig passief: tussen de echtgenoten en derden: ‘verbintenis’ of
‘obligatio’ (art. 2.3.26 – 2.3.28 BW)................................................................34
2.2.2. Bestuur over de goederen (art. 2.3.29-2.3.40 BW).....................................40
1) Algemeen...................................................................................................... 40
2) Bestuur van het eigen vermogen..................................................................40
3) Bestuur van het gemeenschappelijk vermogen............................................41
4) Handhaving bestuursregeling.......................................................................46
(1) Bescherming tegen onrechtmatige weigering tot medewerking:
machtiging (art. 2.3.34 BW)...........................................................................46
(2) bescherming tegen onrechtmatig optreden (art. 2.3.35-2.3.44 BW)........47
2.2.3. Ontbinding, vereffening en verdeling.........................................................49
1) Ontbinding.................................................................................................... 49
(1) Ogenblik van de ontbinding......................................................................52
(2) Gevolgen van de ontbinding van het stelsel.............................................58
2) Vereffening-verdeling....................................................................................59
(1) Vaststelling van de samenstelling van de verschillende vermogens........59
(2) Opmaak van de vergoedingsrekeningen..................................................60
(3) Verrekening van de gemeenschappelijke lasten.......................................67
(4) Verrekening van de vergoedingen............................................................67
(5) Verdeling van de netto-baten...................................................................68
2.2.4. Geldingsduur.............................................................................................. 76
2.3. Huwelijksovereenkomst – conventionele stelsels.............................................76
2.3.1. Algemeen................................................................................................... 76
1) Contractvrijheid (en de grenzen daaraan).....................................................80
2) Rol van het wettelijk stelsel..........................................................................83
2.3.2. Gemeenschapsstelsels...............................................................................84
1) Typologie van de bedingen...........................................................................84
(1) Bedingen inzake het statuut van de goederen.........................................84
(2) Bedingen inzake de vereffening van het gemeenschappelijk vermogen.. 86
(3) Bedingen inzake de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen......86
2) Kwalificatie van de toegekende voordelen....................................................88
3) Lot van de huwelijksvoordelen (en overlevingsrechten) in andere gevallen
dan bij overlijden............................................................................................... 92
(1) Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel....................................93
(2) Bij erkenning of vaststelling van een overspelige afstamming (art. 334ter
OBW).............................................................................................................. 95
2
, (3) Lot bij feitelijke scheiding.........................................................................95
(4) Schematisch overzicht..............................................................................96
2.3.3. Stelsel van scheiding van goederen...........................................................96
1) Zuivere scheiding van goederen...................................................................97
(1) Statuut van de goederen..........................................................................97
(2) Bestuur over de goederen........................................................................98
(3) Ontbinding, vereffening en verdeling.......................................................98
2) Scheiding van goederen met correcties........................................................99
Hoofdstuk 2: samenwoningsvermogensrecht..............................................................102
1. wettelijke samenwoning (art. 1475 e.v. OBW)......................................................104
1.1. Primair wettelijk samenwoningsvermogensrecht............................................104
1.2. Secundair wettelijk samenwoningsvermogensrecht?.....................................105
1.2.1. Samenwoningsovereenkomsten...............................................................105
1.2.2. Beschermingstechnieken buiten een samenwoningsovereenkomst.........106
2. feitelijke samenwoning......................................................................................... 106
2.1. Primair (feitelijk) samenwoningsvermogensrecht...........................................106
2.2. Secundair (feitelijk) samenwoningsvermogensrecht......................................107
2.2.1. Samenwoningsovereenkomsten...............................................................107
2.2.2. Andere overeenkomsten..........................................................................107
Deel 2: Erfrecht............................................................................................................... 107
Inleiding....................................................................................................................... 107
Hoofdstuk 1: het openvallen van de nalatenschap......................................................110
Hoofdstuk 2: voorwaarden vereist om te erven...........................................................110
1. Leven.................................................................................................................... 110
2. Niet onwaardig zijn............................................................................................... 113
2.1. Algemene gronden van onwaardigheid (art. 4.6 e.v. BW)..............................114
2.2. Bijzondere gronden van onwaardigheid (art. 33, 5° Jeugdbeschermingswet).115
Hoofdstuk 3: overgang van de nalatenschap...............................................................115
1. Overdracht van het voorlopig bezitsrecht (saisine)..............................................115
2. Overdracht van het eigendomsrecht op de nalatenschapsgoederen
(eigendomsoverdracht)............................................................................................ 115
Hoofdstuk 4: wettelijke devolutie.................................................................................116
1. De ab intestaat (intestato) erfgerechtigden..........................................................117
1.1. De ‘gewone’ wettelijke devolutie....................................................................117
1.1.1. De verwanten........................................................................................... 117
1) Wie is een erfgerechtigde verwant?............................................................118
(1) Principe: juridisch vastgestelde afstamming als sleutel tot
erfgerechtigdheid......................................................................................... 118
2) Toewijzingsregels........................................................................................ 119
3
, (1) Toewijzingscriteria: orde, graad en lijn...................................................119
(2) Kwantitatieve toewijzingsregels verwanten............................................121
1.1.2. De langstlevende partner.........................................................................128
1) De erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenote.................128
(1) Voorwaarden om te erven......................................................................128
(2) De omvang van de erfaanspraken..........................................................128
(3) Bijzondere kenmerken van het erfrechtelijk vruchtgebruik....................131
2) De langstlevende wettelijk samenwonende partner....................................135
(1) Voorwaarden om te erven (art. 4.23 BW)...............................................135
(2) De omvang van de erfrechtelijke aanspraken........................................135
1.2. De anomale devolutie.....................................................................................136
1.2.1. Algemeen................................................................................................. 136
1.2.2. Toepassingsgevallen................................................................................136
2. De wijze van verdeling van de nalatenschap........................................................136
2.1. Wijze van verdeling........................................................................................136
2.1.1. Principe: (verbrokkeld) erfrecht in natura.................................................137
2.1.2. Uitzonderingen op het principe van de kwalitatieve gelijkheid.................137
1) Algemeen.................................................................................................... 137
2) De later opduikende erfgenamen................................................................137
(1) Algemeen............................................................................................... 137
(2) Principiële bescherming voor derden-verkrijgers....................................137
2.2. Het voorwerp van de verdeling: de te verdelen massa...................................138
2.2.1. Inleiding................................................................................................... 138
2.2.2. De vordering tot inbreng..........................................................................138
1) Titularis van de vordering tot inbreng (art. 4.72 en 4.88, §1 BW)...............138
2) Wie is tot inbreng gehouden?.....................................................................138
(1) Als erfgenaam-verwant tot de nalatenschap komen...............................138
(2) Begiftigde zijn van een gift binnen erfdeel of schuldenaar van de decuius
(m.a.w. wanneer is er inbreng?)...................................................................139
(3) Schenking van meer dan een erfdeel (art. 4.88, §2 BW).........................146
2.2.3. De wijze van inbreng van de giften..........................................................146
1) De inbrengregels tussen de erfgenamen-bloedverwanten – inbreng in waarde
........................................................................................................................ 146
(1) Welke waarde? (art. 4.90 BW)................................................................146
(2) Hoe? (art. 4.89 BW)................................................................................149
2) De positie van de langstlevende partner....................................................150
(1) De positie van de langstlevende echtgenote..........................................150
(2) De positie van de langstlevende wettelijk samenwonende partner........153
Hoofdstuk 5: conventionele devolutie..........................................................................154
4
Inleiding.............................................................................................................................. 7
Hoofdstuk 1: situering..................................................................................................... 8
1. Familiaal vermogensrecht en het Belgisch privaatrecht...........................................8
2. Belgische familiaal vermogensrecht in het licht van de harmonisering en
uniformisering in het Europees/internationaal privaatrecht..........................................8
Hoofdstuk 2: de klassieke tripartite.................................................................................9
1. Relatievermogensrecht............................................................................................. 9
2. Erfrecht................................................................................................................... 10
3. Giften (schenkingen, testamenten, bijzondere soorten giften)...............................10
Examen............................................................................................................................. 11
Deel 1: Relatievermogensrecht......................................................................................... 11
Inleiding......................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 1: huwelijksvermogensrecht.........................................................................13
1. Primair stelsel (art. 212 – 224 OBW).......................................................................13
1.1. Krachtlijnen van het primair stelsel..................................................................15
1.1.1. Gelijkheid................................................................................................... 15
1.1.2. Solidariteit en bescherming van het gezinsleven.......................................15
1) Hulp- en bijdrageverplichting (art. 213, 217 en 221 OBW)............................16
2) Bescherming van de gezinswoning (art. 215 OBW).......................................17
3) Hoofdelijkheid voor de huishoudelijke schulden en schulden van de
opvoeding van de kinderen (art. 222 OBW)......................................................17
4) Handhavingsregime......................................................................................18
(1) Voorlopige maatregelen (art. 223 OBW)...................................................18
(2) ‘Nietigverklaring’ (vernietiging)(art. 224 OBW).........................................18
1.1.3. Zelfstandigheid en autonomie....................................................................18
1) Beroepsuitoefening (art. 216 OBW)..............................................................18
2) Inning en besteding van de beroepsinkomsten (art. 217 OBW)....................18
3) Opening van een bankrekening of kluis (art. 218 OBW)................................18
2. Secundair stelsel.................................................................................................... 18
2.1. Inleiding............................................................................................................ 19
2.2. Het wettelijk stelsel.......................................................................................... 21
2.2.1. Statuut van de goederen............................................................................21
1) Algemeen...................................................................................................... 21
2) Actief............................................................................................................ 21
(1) Baten van het eigen vermogen (2)...........................................................21
(2) Baten van het gemeenschappelijk vermogen...........................................27
1
, 3) Passief........................................................................................................... 28
(1) Definitief passief: tussen de echtgenoten onderling: ‘bijdrage’ of
‘contributio’ (art. 2.3.23 – 2.3.25 BW)............................................................29
(2) Voorlopig passief: tussen de echtgenoten en derden: ‘verbintenis’ of
‘obligatio’ (art. 2.3.26 – 2.3.28 BW)................................................................34
2.2.2. Bestuur over de goederen (art. 2.3.29-2.3.40 BW).....................................40
1) Algemeen...................................................................................................... 40
2) Bestuur van het eigen vermogen..................................................................40
3) Bestuur van het gemeenschappelijk vermogen............................................41
4) Handhaving bestuursregeling.......................................................................46
(1) Bescherming tegen onrechtmatige weigering tot medewerking:
machtiging (art. 2.3.34 BW)...........................................................................46
(2) bescherming tegen onrechtmatig optreden (art. 2.3.35-2.3.44 BW)........47
2.2.3. Ontbinding, vereffening en verdeling.........................................................49
1) Ontbinding.................................................................................................... 49
(1) Ogenblik van de ontbinding......................................................................52
(2) Gevolgen van de ontbinding van het stelsel.............................................58
2) Vereffening-verdeling....................................................................................59
(1) Vaststelling van de samenstelling van de verschillende vermogens........59
(2) Opmaak van de vergoedingsrekeningen..................................................60
(3) Verrekening van de gemeenschappelijke lasten.......................................67
(4) Verrekening van de vergoedingen............................................................67
(5) Verdeling van de netto-baten...................................................................68
2.2.4. Geldingsduur.............................................................................................. 76
2.3. Huwelijksovereenkomst – conventionele stelsels.............................................76
2.3.1. Algemeen................................................................................................... 76
1) Contractvrijheid (en de grenzen daaraan).....................................................80
2) Rol van het wettelijk stelsel..........................................................................83
2.3.2. Gemeenschapsstelsels...............................................................................84
1) Typologie van de bedingen...........................................................................84
(1) Bedingen inzake het statuut van de goederen.........................................84
(2) Bedingen inzake de vereffening van het gemeenschappelijk vermogen.. 86
(3) Bedingen inzake de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen......86
2) Kwalificatie van de toegekende voordelen....................................................88
3) Lot van de huwelijksvoordelen (en overlevingsrechten) in andere gevallen
dan bij overlijden............................................................................................... 92
(1) Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel....................................93
(2) Bij erkenning of vaststelling van een overspelige afstamming (art. 334ter
OBW).............................................................................................................. 95
2
, (3) Lot bij feitelijke scheiding.........................................................................95
(4) Schematisch overzicht..............................................................................96
2.3.3. Stelsel van scheiding van goederen...........................................................96
1) Zuivere scheiding van goederen...................................................................97
(1) Statuut van de goederen..........................................................................97
(2) Bestuur over de goederen........................................................................98
(3) Ontbinding, vereffening en verdeling.......................................................98
2) Scheiding van goederen met correcties........................................................99
Hoofdstuk 2: samenwoningsvermogensrecht..............................................................102
1. wettelijke samenwoning (art. 1475 e.v. OBW)......................................................104
1.1. Primair wettelijk samenwoningsvermogensrecht............................................104
1.2. Secundair wettelijk samenwoningsvermogensrecht?.....................................105
1.2.1. Samenwoningsovereenkomsten...............................................................105
1.2.2. Beschermingstechnieken buiten een samenwoningsovereenkomst.........106
2. feitelijke samenwoning......................................................................................... 106
2.1. Primair (feitelijk) samenwoningsvermogensrecht...........................................106
2.2. Secundair (feitelijk) samenwoningsvermogensrecht......................................107
2.2.1. Samenwoningsovereenkomsten...............................................................107
2.2.2. Andere overeenkomsten..........................................................................107
Deel 2: Erfrecht............................................................................................................... 107
Inleiding....................................................................................................................... 107
Hoofdstuk 1: het openvallen van de nalatenschap......................................................110
Hoofdstuk 2: voorwaarden vereist om te erven...........................................................110
1. Leven.................................................................................................................... 110
2. Niet onwaardig zijn............................................................................................... 113
2.1. Algemene gronden van onwaardigheid (art. 4.6 e.v. BW)..............................114
2.2. Bijzondere gronden van onwaardigheid (art. 33, 5° Jeugdbeschermingswet).115
Hoofdstuk 3: overgang van de nalatenschap...............................................................115
1. Overdracht van het voorlopig bezitsrecht (saisine)..............................................115
2. Overdracht van het eigendomsrecht op de nalatenschapsgoederen
(eigendomsoverdracht)............................................................................................ 115
Hoofdstuk 4: wettelijke devolutie.................................................................................116
1. De ab intestaat (intestato) erfgerechtigden..........................................................117
1.1. De ‘gewone’ wettelijke devolutie....................................................................117
1.1.1. De verwanten........................................................................................... 117
1) Wie is een erfgerechtigde verwant?............................................................118
(1) Principe: juridisch vastgestelde afstamming als sleutel tot
erfgerechtigdheid......................................................................................... 118
2) Toewijzingsregels........................................................................................ 119
3
, (1) Toewijzingscriteria: orde, graad en lijn...................................................119
(2) Kwantitatieve toewijzingsregels verwanten............................................121
1.1.2. De langstlevende partner.........................................................................128
1) De erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenote.................128
(1) Voorwaarden om te erven......................................................................128
(2) De omvang van de erfaanspraken..........................................................128
(3) Bijzondere kenmerken van het erfrechtelijk vruchtgebruik....................131
2) De langstlevende wettelijk samenwonende partner....................................135
(1) Voorwaarden om te erven (art. 4.23 BW)...............................................135
(2) De omvang van de erfrechtelijke aanspraken........................................135
1.2. De anomale devolutie.....................................................................................136
1.2.1. Algemeen................................................................................................. 136
1.2.2. Toepassingsgevallen................................................................................136
2. De wijze van verdeling van de nalatenschap........................................................136
2.1. Wijze van verdeling........................................................................................136
2.1.1. Principe: (verbrokkeld) erfrecht in natura.................................................137
2.1.2. Uitzonderingen op het principe van de kwalitatieve gelijkheid.................137
1) Algemeen.................................................................................................... 137
2) De later opduikende erfgenamen................................................................137
(1) Algemeen............................................................................................... 137
(2) Principiële bescherming voor derden-verkrijgers....................................137
2.2. Het voorwerp van de verdeling: de te verdelen massa...................................138
2.2.1. Inleiding................................................................................................... 138
2.2.2. De vordering tot inbreng..........................................................................138
1) Titularis van de vordering tot inbreng (art. 4.72 en 4.88, §1 BW)...............138
2) Wie is tot inbreng gehouden?.....................................................................138
(1) Als erfgenaam-verwant tot de nalatenschap komen...............................138
(2) Begiftigde zijn van een gift binnen erfdeel of schuldenaar van de decuius
(m.a.w. wanneer is er inbreng?)...................................................................139
(3) Schenking van meer dan een erfdeel (art. 4.88, §2 BW).........................146
2.2.3. De wijze van inbreng van de giften..........................................................146
1) De inbrengregels tussen de erfgenamen-bloedverwanten – inbreng in waarde
........................................................................................................................ 146
(1) Welke waarde? (art. 4.90 BW)................................................................146
(2) Hoe? (art. 4.89 BW)................................................................................149
2) De positie van de langstlevende partner....................................................150
(1) De positie van de langstlevende echtgenote..........................................150
(2) De positie van de langstlevende wettelijk samenwonende partner........153
Hoofdstuk 5: conventionele devolutie..........................................................................154
4
