SAMENVATTING KLINISCHE PSYCHIATRIE
1: SCHIZOFRENIESPECTRUM EN ANDERE
PSYCHOTISCHE STOORNISSEN
HISTORISCH OVERZICHT
1. Aspecifieke bewaring
2. Specifieke bewaring
3. Psychosezorg
4. Electro-convulsie-therapie
5. Lobotomie
De kernsymptomen van schizofrenie zijn psychotische symptomen. Maar bipolaire en depressieve
stoornissen kunnen ook gepaard gaan met psychotische symptomen. Bij schizofrenie is het echter de kern.
,ASPECIFIEKE BEWARING: “PEST- EN DOLHUIZEN” (16DE EEUW)
• Doel = maatschappij beschermen
o 1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
o 1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische” personen onderdak te geven
(+ per week 30 schellingen per patiënt)
In de 16de eeuw bestonden er pest- en dolhuizen. Mensen met de pest en dol (geesteszieken) werden
gezien als mensen die moesten afgezonderd worden van de samenleving zodat hier geen last van ondervonden
werd. Het doel hiervan was de maatschappij beschermen. De meeste ‘gekken’ werden op hun 18 jaar opgesloten en
zaten hun hele leven lang vast in een dolhuis.
Er was een rechtelijke (publiek x privaat) samenwerking avant la lettre: mensen werden betaald om
‘gekken’ op te vangen. Je moest hier geen opleiding voor gevolgd hebben. Er werd dus niet voor deze
mensen gezorgd, maar ze werden gezien als behekst door de duivel. De schuld werd bij de mensen zelf gelegd.
SPECIFIEKE BEWARING: “ASYLUM
• Doel:
o Maatschappij beschermen
o Eerste instelling: “Bedlam” (St Bethlem’s Hospital London)
▪ Aanvankelijk: straf voor “immoraliteit” = gek zijn komt doordat je niet goed geleefd hebt of
slechte gedachten had en hier werd je voor gestraf
▪ Later (1700): “patients”
▪ Organisatie (1734): curable/incurable (= behandelbaar vs. onbehandelbaar)
De bevolking kon gaan kijken naar de ‘freaks’ in Bedlam zoals in een dierentuin. Ze mochten een stok
meebrengen, waarmee ze de ‘freaks’ mochten oppoken om ze op die manier kwaad te maken. De
meeste van deze opgesloten mensen waren schizofrene patiënten.
PSYCHOSENZORG
Met dr. Guislain was België het eerst in Europa (samen met de Broeders van de Liefde). Mensen kwamen
terecht in ongelofelijk grote gebouwen: het was bijna een dorp aan de rand van de stad. Het was een
plaats rond Gent, waar de mensen, ommuurd, konden verblijven. Mensen werden vanaf hun 18 jaar
geplaatst, aanvankelijk tot ze beter waren, maar dit gebeurde niet. Mensen kwamen dus terecht in een bed (zie
afbeelding).
• Residentieel verblijf
o “Aangeleerde afhankelijkheid”
Mensen konden na een tijd niet meer naar huis, want er werd hun ‘aangeleerd’ dat ze daar
moesten blijven. Het was dus hun thuis. In deze instellingen was er een mannen- en een
vrouwenafdeling: er was dus nooit of zelden contact met het andere geslacht.
o Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
Er kon geen normaal leven opgebouwd worden in de instelling, waardoor mensen hun gezonde
mentale capaciteiten en coping skills verloren, terwijl schizofrenie normaal gezien niet gepaard gaat
, met verlies aan intelligentie of mentale capaciteit. Dat dit toch gebeurde had o.a. te maken met dat
de kinderen niet naar school konden/mochten.
o Therapieën: o.a. koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie: “bezig zijn”
De patiënten werden bezig gehouden met verschillende therapieën. Er werd dus ‘goed’ voor de
mensen gezorgd of ze werden ‘goed’ behandeld.
o Belangrijke rol voor Dr. Guislain
Draaistoel: men dacht dat ‘gekke’ mensen verkeerd gedraaid waren. Er werd dus een draaistoel
ontworpen waarop deze mensen rondgedraaid werden om hen zo te genezen.
Koude baden: het idee hierachter was dat een bruine beer gezien werd als
een gevaarlijk dier, behalve in de winter want dan doet hij zijn winterslaap. Hetzelfde principe werd
gebruikt bij de patiënten: ze moesten overwinteren en dus stak men hen in een koud bad waarin ze
vastgebonden werden. Door een gaatje werden ijsblokken toegevoegd.
Er werden heel wat manieren uitgeprobeerd om mensen te genezen, maar veel van deze
‘therapieën’ zorgden niet voor verbetering
ELEKTROSHOCKTHERAPIE
• 926: “insult is belangrijk”
o Per toeval werd ontdekt dat wanneer mensen een insult (= epileptische aanval) hebben, dat ze plots
verbeterden en minder psychotische aanvallen hadden. Vanaf dan werden manieren gezocht om zo’n insult
uit te lokken: de ontwikkeling van het elektroshocktoestel.
• 1937: Cerlet (toestel)
o Het elektroshocktoestel werd voor het eerst gebruikt door Cerlet. Men gebruikte deze therapie zonder
verdoving, waardoor mensen bijvoorbeeld hun ruggenwervels braken.
• Sinds 1940: curariseren (spierverslapping)
o Sinds dan werd er wel gebruik gemaakt van verdoving, waardoor de therapie draagbaar werd.
o Het was dus de eerst keer dat men iets causaal kon doen aan de pathologie van de ‘ziekte’.
• Nog steeds: belangrijke behandeling (ook voor andere aandoeningen: zie verder in cursus)
o Het is nog steeds één van de meest gebruikte behandelingsmethodes in de hedendaagse psychiatrische
ziekenhuizen. Er zijn ongeveer 80 patiënten per week die deze behandeling krijgen.
LOBOTOMIE (NEUROCHIRURGIE)
`
• Egas Moniz, Portugees neurochirurg
o Heef Nobelprijs geneeskunde gewonnen in 1941.
• Gebruikte specifiek leukotoom via boorgat
o Men ging opzettelijk beschadiging aanbrengen aan de hersenen. Men gebruikte hiervoor een soort van
schedelboring waarmee men bepaalde, ad random uitgekozen, breinregio’s kapot ging maken en uitwissen.
Op die manier ontdekte men bijvoorbeeld dat als er beschadiging toegebracht werd in de frontale cortex, dat
symptomen van schizofrenie verminderden.
• Effectief, maar bijwerkingen...
ICE-PICK LOBOTOMY
• Gebruikte een “Ice Pick” in plaats van een leukotoom
, o Een ‘ice pick’ is een scherp voorwerp/toestel waarmee je ijs kapot kan maken. Freeman gebruikte dit in
plaats van een leukotoom. Hij bracht het in de hersenen aan door de ‘ice pick’ net boven de oogbol te steken
(dun bot).
• Onder lokale anesthesie ingebracht met een hamer (heel snel in de hersenen)
• Heel veel bijwerkingen
o Maar het was wel een methode waarmee patiënten geholpen werden en niet zomaar in een bed
vastgebonden werden, dus het was een methode waarmee ze iets konden doen. Dit gebeurde op deze
manier tot ongeveer 1960, wat nog niet zo lang geleden is.
o De dag van vandaag worden er nog steeds lobotomieën uitgevoerd, maar op een fijnere manier.
B. SYMPTOMEN
• Didactische opmerking:
o Term “psychotische symptomen” versus “psychotische stoornissen”
Psychotische symptomen komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar kunnen ook
voorkomen bij stemmingsstoornissen, middelenmisbruik, dementie, persoonlijkheidsstoornissen, ...
Psychotische stoornissen = ziektebeelden met psychotische symptomen als kenmerk
De meest voorkomende en prototypische psychotische stoornis is schizofrenie
o Alle patiënten met schizofrenie moeten obligaat psychotische symptomen hebben. Is dit niet het geval,
dan kan het eigenlijk geen schizofrenie zijn.
• Schizofrenie en psychotische stoornissen
o Psychotische symptomen
o Behandeling met antipsychotica
SCHIZOFRENTIESPECTRUM EN ANDERE PEYSCHOTISCHE STOORNISSEN
Afwijkingen in een of meer van de volgende vijf symptoomdomeinen:
1) Wanen
2) Hallucinaties Positieve symptomen
3) Gedesorganiseerde denken
4) Gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
5) Negatieve symptomen
1, 2, 3 -> positieve symptomen
POSITIEVE SYMPTOMEN
= symptomen die iemand anders niet heef: “ze zijn erbij gekomen”
• Vb. Wanen, hallucinaties, gedesorganiseerd denken
Gedrag + POSITIEVE SYMPTOMEN: Er komt iets (ongewenst) bij het gedrag. Iets dat iemand anders niet heef, zoals
wanen. Het positieve slaat dus op dat er iets bijgekomen is: het zijn dus niet per se ‘goede’ symptomen.
Biochemie: te veel aan dopamine (neurotransmitter) in het mesolimbisch systeem
• Mesolimbisch: diepe deel van het brein: te veel aan een bepaalde neurotransmitter, namelijk dopamine, en
dat is de oorzaak van deze positieve symptomen
• 21%-24% van brein is de frontale cortex (nieuwe hersenen)
o Deze groeit het meeste aan
o Functies: plannen van gedrag etc
• Limbisch systeem: oudste hersenen, zit ook diep in de hersenen
1 WANEN
1: SCHIZOFRENIESPECTRUM EN ANDERE
PSYCHOTISCHE STOORNISSEN
HISTORISCH OVERZICHT
1. Aspecifieke bewaring
2. Specifieke bewaring
3. Psychosezorg
4. Electro-convulsie-therapie
5. Lobotomie
De kernsymptomen van schizofrenie zijn psychotische symptomen. Maar bipolaire en depressieve
stoornissen kunnen ook gepaard gaan met psychotische symptomen. Bij schizofrenie is het echter de kern.
,ASPECIFIEKE BEWARING: “PEST- EN DOLHUIZEN” (16DE EEUW)
• Doel = maatschappij beschermen
o 1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
o 1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische” personen onderdak te geven
(+ per week 30 schellingen per patiënt)
In de 16de eeuw bestonden er pest- en dolhuizen. Mensen met de pest en dol (geesteszieken) werden
gezien als mensen die moesten afgezonderd worden van de samenleving zodat hier geen last van ondervonden
werd. Het doel hiervan was de maatschappij beschermen. De meeste ‘gekken’ werden op hun 18 jaar opgesloten en
zaten hun hele leven lang vast in een dolhuis.
Er was een rechtelijke (publiek x privaat) samenwerking avant la lettre: mensen werden betaald om
‘gekken’ op te vangen. Je moest hier geen opleiding voor gevolgd hebben. Er werd dus niet voor deze
mensen gezorgd, maar ze werden gezien als behekst door de duivel. De schuld werd bij de mensen zelf gelegd.
SPECIFIEKE BEWARING: “ASYLUM
• Doel:
o Maatschappij beschermen
o Eerste instelling: “Bedlam” (St Bethlem’s Hospital London)
▪ Aanvankelijk: straf voor “immoraliteit” = gek zijn komt doordat je niet goed geleefd hebt of
slechte gedachten had en hier werd je voor gestraf
▪ Later (1700): “patients”
▪ Organisatie (1734): curable/incurable (= behandelbaar vs. onbehandelbaar)
De bevolking kon gaan kijken naar de ‘freaks’ in Bedlam zoals in een dierentuin. Ze mochten een stok
meebrengen, waarmee ze de ‘freaks’ mochten oppoken om ze op die manier kwaad te maken. De
meeste van deze opgesloten mensen waren schizofrene patiënten.
PSYCHOSENZORG
Met dr. Guislain was België het eerst in Europa (samen met de Broeders van de Liefde). Mensen kwamen
terecht in ongelofelijk grote gebouwen: het was bijna een dorp aan de rand van de stad. Het was een
plaats rond Gent, waar de mensen, ommuurd, konden verblijven. Mensen werden vanaf hun 18 jaar
geplaatst, aanvankelijk tot ze beter waren, maar dit gebeurde niet. Mensen kwamen dus terecht in een bed (zie
afbeelding).
• Residentieel verblijf
o “Aangeleerde afhankelijkheid”
Mensen konden na een tijd niet meer naar huis, want er werd hun ‘aangeleerd’ dat ze daar
moesten blijven. Het was dus hun thuis. In deze instellingen was er een mannen- en een
vrouwenafdeling: er was dus nooit of zelden contact met het andere geslacht.
o Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
Er kon geen normaal leven opgebouwd worden in de instelling, waardoor mensen hun gezonde
mentale capaciteiten en coping skills verloren, terwijl schizofrenie normaal gezien niet gepaard gaat
, met verlies aan intelligentie of mentale capaciteit. Dat dit toch gebeurde had o.a. te maken met dat
de kinderen niet naar school konden/mochten.
o Therapieën: o.a. koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie: “bezig zijn”
De patiënten werden bezig gehouden met verschillende therapieën. Er werd dus ‘goed’ voor de
mensen gezorgd of ze werden ‘goed’ behandeld.
o Belangrijke rol voor Dr. Guislain
Draaistoel: men dacht dat ‘gekke’ mensen verkeerd gedraaid waren. Er werd dus een draaistoel
ontworpen waarop deze mensen rondgedraaid werden om hen zo te genezen.
Koude baden: het idee hierachter was dat een bruine beer gezien werd als
een gevaarlijk dier, behalve in de winter want dan doet hij zijn winterslaap. Hetzelfde principe werd
gebruikt bij de patiënten: ze moesten overwinteren en dus stak men hen in een koud bad waarin ze
vastgebonden werden. Door een gaatje werden ijsblokken toegevoegd.
Er werden heel wat manieren uitgeprobeerd om mensen te genezen, maar veel van deze
‘therapieën’ zorgden niet voor verbetering
ELEKTROSHOCKTHERAPIE
• 926: “insult is belangrijk”
o Per toeval werd ontdekt dat wanneer mensen een insult (= epileptische aanval) hebben, dat ze plots
verbeterden en minder psychotische aanvallen hadden. Vanaf dan werden manieren gezocht om zo’n insult
uit te lokken: de ontwikkeling van het elektroshocktoestel.
• 1937: Cerlet (toestel)
o Het elektroshocktoestel werd voor het eerst gebruikt door Cerlet. Men gebruikte deze therapie zonder
verdoving, waardoor mensen bijvoorbeeld hun ruggenwervels braken.
• Sinds 1940: curariseren (spierverslapping)
o Sinds dan werd er wel gebruik gemaakt van verdoving, waardoor de therapie draagbaar werd.
o Het was dus de eerst keer dat men iets causaal kon doen aan de pathologie van de ‘ziekte’.
• Nog steeds: belangrijke behandeling (ook voor andere aandoeningen: zie verder in cursus)
o Het is nog steeds één van de meest gebruikte behandelingsmethodes in de hedendaagse psychiatrische
ziekenhuizen. Er zijn ongeveer 80 patiënten per week die deze behandeling krijgen.
LOBOTOMIE (NEUROCHIRURGIE)
`
• Egas Moniz, Portugees neurochirurg
o Heef Nobelprijs geneeskunde gewonnen in 1941.
• Gebruikte specifiek leukotoom via boorgat
o Men ging opzettelijk beschadiging aanbrengen aan de hersenen. Men gebruikte hiervoor een soort van
schedelboring waarmee men bepaalde, ad random uitgekozen, breinregio’s kapot ging maken en uitwissen.
Op die manier ontdekte men bijvoorbeeld dat als er beschadiging toegebracht werd in de frontale cortex, dat
symptomen van schizofrenie verminderden.
• Effectief, maar bijwerkingen...
ICE-PICK LOBOTOMY
• Gebruikte een “Ice Pick” in plaats van een leukotoom
, o Een ‘ice pick’ is een scherp voorwerp/toestel waarmee je ijs kapot kan maken. Freeman gebruikte dit in
plaats van een leukotoom. Hij bracht het in de hersenen aan door de ‘ice pick’ net boven de oogbol te steken
(dun bot).
• Onder lokale anesthesie ingebracht met een hamer (heel snel in de hersenen)
• Heel veel bijwerkingen
o Maar het was wel een methode waarmee patiënten geholpen werden en niet zomaar in een bed
vastgebonden werden, dus het was een methode waarmee ze iets konden doen. Dit gebeurde op deze
manier tot ongeveer 1960, wat nog niet zo lang geleden is.
o De dag van vandaag worden er nog steeds lobotomieën uitgevoerd, maar op een fijnere manier.
B. SYMPTOMEN
• Didactische opmerking:
o Term “psychotische symptomen” versus “psychotische stoornissen”
Psychotische symptomen komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar kunnen ook
voorkomen bij stemmingsstoornissen, middelenmisbruik, dementie, persoonlijkheidsstoornissen, ...
Psychotische stoornissen = ziektebeelden met psychotische symptomen als kenmerk
De meest voorkomende en prototypische psychotische stoornis is schizofrenie
o Alle patiënten met schizofrenie moeten obligaat psychotische symptomen hebben. Is dit niet het geval,
dan kan het eigenlijk geen schizofrenie zijn.
• Schizofrenie en psychotische stoornissen
o Psychotische symptomen
o Behandeling met antipsychotica
SCHIZOFRENTIESPECTRUM EN ANDERE PEYSCHOTISCHE STOORNISSEN
Afwijkingen in een of meer van de volgende vijf symptoomdomeinen:
1) Wanen
2) Hallucinaties Positieve symptomen
3) Gedesorganiseerde denken
4) Gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
5) Negatieve symptomen
1, 2, 3 -> positieve symptomen
POSITIEVE SYMPTOMEN
= symptomen die iemand anders niet heef: “ze zijn erbij gekomen”
• Vb. Wanen, hallucinaties, gedesorganiseerd denken
Gedrag + POSITIEVE SYMPTOMEN: Er komt iets (ongewenst) bij het gedrag. Iets dat iemand anders niet heef, zoals
wanen. Het positieve slaat dus op dat er iets bijgekomen is: het zijn dus niet per se ‘goede’ symptomen.
Biochemie: te veel aan dopamine (neurotransmitter) in het mesolimbisch systeem
• Mesolimbisch: diepe deel van het brein: te veel aan een bepaalde neurotransmitter, namelijk dopamine, en
dat is de oorzaak van deze positieve symptomen
• 21%-24% van brein is de frontale cortex (nieuwe hersenen)
o Deze groeit het meeste aan
o Functies: plannen van gedrag etc
• Limbisch systeem: oudste hersenen, zit ook diep in de hersenen
1 WANEN
