Geschiedenis van het Publiekrecht
, Inleiding:
Geschiedenis van het Publiekrecht: wat en waarom?
1 Wat?
➔ Metajuridisch vak
➔ Op het snijvlak van academische disciplines (geschiedenis, recht, constitutionele
theorie)
➔ Hoe het recht op een bepaalde plaats in een bepaalde tijd tot stand kwam en
ontwikkelt
◆ staatsbestel: structuur, staatsorganen, bevoegdheden,...
◆ grondrechtenbescherming
➔ Vraagstukken waarbij onderzocht wordt op een bepaalde plaats in een bepaalde tijd
tot stand kwam.
◆ Wie maakt het recht?
◆ Hoe maakt men het recht?
◆ Wanneer en waarom wordt het recht gemaakt?
◆ Hoe en door wie wordt het recht gehandhaafd?
◆ Voor wie wordt het recht gemaakt en hoe kunnen deze rechtssubjecten hun
rechten laten gelden?
➔ Recht functioneert niet in een vacuüm
➔ Recht is onderdeel van, en functioneert binnen, een sociaal-maatschappelijk geheel
met zijn eigen vigerend rechtssysteem
-> rechtssystemen zijn, net als samenlevingen en het recht zelf, continu in
ontwikkeling
-> hoe ze zijn vormgegeven, en hoe zij veranderen heeft weer een grote
impact op de samenstelling en ontwikkeling van het recht
➔ Publiekrecht draait om
◆ Staatsorganen en -instellingen
◆ Algemene politieke principes en rechtsbeginselen
◆ Juridische begrippen, regels, procedures (politieke structuren, bevoegdheden;
bescherming grondrechten; …)
,2 Waarom?
Voorbeeld: Belgische revolutie 1830-31 = het resultaat van
- Constitutionele bezwaren
- Opvattingen over de rol van de regering en de vorst t.o.v. de
vertegenwoordigende vergaderingen
- Onderdrukking van de oppositie via inperkingen van grondrechten
(godsdienstvrijheid, persvrijheid, petitierecht, afschaffing assisenjury)
- Culturele motieven
- Franse taal van politieke elite staat haaks op het taalbeleid van Willem I
- Sinds de Franse annexatie richt de bourgeoisie en de adel haar blik op
Frankrijk
- Politieke klachten
- Ondervertegenwoordiging van het Zuidelijk deel van het Verenigd Koninkrijk
der Nederlanden in de Staten-Generaal (t.o.v. het Noordelijk deel)
- Religieuze overwegingen:
- De bevolking in het Zuidelijke deel is overwegend katholiek, terwijl men in het
Noordelijk deel overwegend protestant is → Willem en zijn regering willen
verhinderen dat het Zuiden sterker vertegenwoordigd zou worden in de
Staten-Generaal
- Economische gronden:
- In het Zuiden ontstaat het (niet helemaal terechte) idee dat Willem en zijn
regering het Noorden economisch voortrekt, terwijl het even zwaar belast
wordt
➔ Goed rechtshistorisch onderzoek vormt de basis voor een goed begrip van het
hedendaagse recht.
◆ Rechtshistorisch onderzoek leert ons waarom bepaalde regels nog wel en
andere niet langer tot ons huidig recht behoren
➔ Kennis en inzicht in de ontwikkeling en toepassing van recht en rechtsregels in hun
historische context geeft ons zicht op aangeleverde rechtshistorische argumenten
◆ Informeert ons over de pro’s en contra’s van welbepaalde vormen van aanpak
◆ Bij het maken van een dergelijke keuze is het rechtvaardige karakter van een
regel een essentiële factor.
-> inhoud van het rechtvaardigheidsbegrip = variabel van aard (met
negatieve, dan wel positieve resultaten tot gevolg)
,➔ Rechtshistorische dimensie is een belangrijke component in veel, zo niet alle,
contemporaine rechtsvergelijkende onderzoeken.
➔ Aantonen dat macht en machtsconflicten aan de basis liggen van het staatsbestel
➔ Gestolde macht: macht in verschillende verschijningsvormen, afhankelijk van
omstandigheden
◆ ~ aggregatietoestand van een materie
➔ Inzicht in het verleden laat toe om
◆ Het potentieel van het staatsbestel + de beperkingen van juridische stelsels in
een welbepaalde context te ontwaren
◆ Een onderscheid te maken tussen het essentiële het incidentele
,Deel 1: Staat en Recht
, Deel 1: Staat en Recht
1 Het moderne staatsbegrip
1.1 Inleiding
Hoe regelen we de manier waarop we onszelf besturen?
- Woordjes ‘regelen’ -> ‘regel’
-> veronderstelt norm = recht
Overal ter wereld is er iets gemeenschappelijk in de manier waarop staten worden bestuurd
- De manier waarmee de overheid legitimiteit krijgt om de mensen te besturen
- Dit is voor elke staat anders en evolueert ook op een andere manier geen
uniform model qua ideologie en juridisch systeem
- Voor sommige denkers: natuurstaat = chaos
- Om daaruit te geraken en veiligheid te waarborgen van mensen, moeten we
macht centraliseren in handen van één persoon/instelling
- Vandaag: in de meeste staten is er een representatief regime waarbij bevolking zich
kan laten vertegenwoordigen
Essentiële problematiek in het publiekrecht: hoe onszelf besturen zodat we vrij blijven?
- Zorgt voor spanningsveld:
- Hoe de democratie in constitutionele zin denken?
- Hoe rechten bewaren en ervoor zorgen dat een democratische meerderheid
de rechten en belangen van de minderheden niet miskent?
Dit spanningsveld vormt de intellectuele achtergrond van de ontwikkeling van de liberale
staat
1.2 De idee van ‘de staat’
Uitgangspunt:
Enige manier om rust te creëren en te verhinderen dat een groep mensen die samenleven in
chaos en geweld vervalt:
- Macht om bevelen op te leggen concentreren in handen van een persoon of
instelling
- Deze persoon/instelling maakt de wet, die op iedereen van toepassing is
- Deze persoon/instelling heeft een geweldsmonopolie (de enige die geweld
mag gebruiken om iemand te dwingen)
Dit heeft een theorie nodig → conceptie van ‘de staat’ (Wie/wat kan als staat beschouwd
worden en waarom? Wanneer is de uitoefening van geweld gerechtvaardigd?)
Definiëring van de staat = afhankelijk van welk standpunt men inneemt:
- Moderne / Hedendaagse geschiedenis
- Vanaf de Atlantische revoluties in de V.S. (1776) / Frankrijk (1789)
- Vroegmoderne / Nieuwe geschiedenis
1
, - Vanaf de val van Constantinopel (1453) of landing Columbus in Amerika
(1492)
- Middeleeuwen
1.2.1 Moderne/Hedendaagse geschiedenis
Staat begrepen als de liberale staat:
1. Verkozen bestuurders
-> rechtstreeks
-> onrechtstreeks
2. Machtenscheiding
-> wetgevende macht
-> uitvoerende macht
-> rechterlijke macht
3. Overheid gebonden aan het recht (rechtsstaat)
-> Overheid maakt de normen (via de wetgever of grondwetgever), maar is er zelf
ook aan onderworpen
4. Waarborgen voor de bescherming van onvervreemdbare grondrechten van burgers
-> Via grondwetsbepalingen (bv.: eeuwigheidsclausule: afschaffing van censuur ‘voor
altijd; verbod om democratische regeringsvorm te wijzigen;…)
-> Via instellingen: machtenscheiding, infra- en extra-constitutionele waarborgen (bv.
de koning als ‘scheidsrechter’, de pers als ‘waakhond’)
1.2.2 Vroegmoderne/Nieuwe geschiedenis
Volgens sommigen kan recente geschiedenis enkel uitgelegd worden als je verder terug gaat:
- Liberale staten = opvolgers van de vroegmoderne staat
Tijdens vroegmoderne / nieuwe geschiedenis ontwikkelt zich idee van soevereiniteit van de
wetgever
- Middeleeuwen: vorst consolideert macht in centrale staat
- 16de-17de eeuw: religieuze spanningen
vnl. katholieke Kerk vs. protestanten (die zich afscheuren)
-> Band tussen religie en publiekrecht doorknippen
-> Macht berust niet meer (exclusief) bij de vorst: (ook) bij vertegenwoordigers van
het volk
2
,In de 17de eeuw komt het idee op van de “état souverain”
- Een staat die geen andere macht boven zich heeft
- Men spreekt soms ook over republiek
-> Tot de FR en Amerikaanse Revolutie: res publica, het algemeen belang, de
politieke zaak, de staat
-> Vandaag andere betekenis: staat zonder koning met een president als staatshoofd
-> Mengvormen: bv. republikeinse monarchie waarbij de vorst niet exclusief de
macht uitoefent, maar de staatsmacht wordt gebalanceerd
- Het woord natie komt ook op in de 17de eeuw, maar krijgt pas een juridische
betekenis in de FR.
1.2.3 Middeleeuwen
Volgens mediëvisten:
Moderne staat = opvolger van middeleeuwse standenvertegenwoordiging en het leenrecht
Idee dat Middeleeuwse samenleving is opgebouwd uit standen (dragen elk op eigen manier
bij aan de maatschappij)
-> Zij die strijden (eerste stand en adel)
-> Zij die bidden (clerus)
-> Zij die werken (derde stand)
➔ vertegenwoordigers van die groepen vormen ‘de natie’
➔ bestaan verschillen qua graad van autonomie tussen bepaalde gebieden of steden
➔ vorst regeert bij gratie Gods, volgens contract met drie standen = uitdrukking van ‘Gods
gewilde orde’
➔ tyrannie = verbreken contract → recht op weerstand (kan je zien als een enac, als de
vorst zijn verplichtingen niet nakomt moeten de burgers dit ook niet)
Deze contractuele opvattingen = gestoeld op het leenrecht
Idee van relatie tussen leenheer en leenman (structureert vanaf 10e tot 18e eeuw de
samenleving)
-> Vorst stelt leen (grond, kasteel, huis) ter beschikking aan vazal zodat die in zijn
levensonderhoud kan voorzien
-> In ruil staat vazal de vorst bij (in de vorm van raad en hulp)
Oorspronkelijk een persoonlijke relatie (privaatrecht), economisch en militair ingegeven,
maar wordt publiekrechtelijk gegeven
-> Stuurt machtsrelaties aan
-> Leidt tot de versnippering van territorium (vazal kan stukken grond in leen geven
aan achterleenmannen)
1.3 De notie 'soevereiniteit'
1.3.1 Het begrip ‘soevereiniteit’
Soevereiniteit is essentieel om het recht te doen functioneren.
3
,Vandaag veronderstelt de idee van ‘de staat’ drie dingen:
1. grondgebied
2. bevolking
3. overheidsinstellingen die gezag uitoefenen en erkend worden door die bevolking en
andere staten
-> Komt van de conventie van Montevideo
Bv: Brexit, poging van Engeland om meer soevereiniteit te hebben
Deze 3 punten komen neer op het hebben van
- externe soevereiniteit
- interne soevereiniteit
1.3.2. Externe soevereiniteit
Erkenning door andere staten
Niet onderworpen aan andere staat
= kwestie van internationaal recht
1.3.3. Interne soevereiniteit
Begrepen als ‘de hoogste macht om een territorium (doorgaans nationaal) of gemeenschap
te beheersen om de continuïteit/cohesie van de samenleving te garanderen’
Veronderstelt:
- de staat heeft het vermogen om zichzelf te organiseren
- wil van de staat heeft voorrang op alle morele en fysieke personen
- de staat heeft het monopolie op het creëren van recht + (legitiem) geweld op
grondgebied
=> de soeverein staat heeft heeft gezag en controle op bevolking
Om legitiem te blijven heeft staat wel bepaalde verplichtingen:
- handhaving van de openbare orde
- recht spreken
- nationale defensie
- geld slaan (economie doen draaien)
- administratief bestuur
Soevereiniteit ≠ louter politiek, maar ook een kwestie van (publiek)recht:
Internationaal recht:
- garanties voor niet-inmenging van ene staat in andere staat
- doorgaans geregeld via internationale verdragen
Nationaal:
- regeling die bepaalt hoe soevereiniteit wordt uitgeoefend, welke instellingen macht
hebben en hoe ze worden gecontroleerd
4
, - doorgaans geregeld via de grondwet
Interne en externe soevereiniteit = moeilijk van elkaar los te zien (beide essentieel)
Soevereiniteit = centraal idee in het politieke denken, maar ook in het publiek recht
Via soevereiniteit zal men gaandeweg de democratisering van de staat theoretiseren
1.4 De democratisering van de staat
Democratisering en secularisering van staatsmacht:
Historisch: idee van soevereiniteit komt er vanwege de behoefte aan stabiliteit:
- religieuze oorlogen 16de -17de eeuw -> burger beschermen
Opvattingen van politieke denkers:
- niet noodzakelijk gericht op secularisering of democratisering van het staatsgezag,
maar door hun theorie gaat dit wel dit effect hebben
- bv. Hobbes
1.4.1. Jean Bodin (magistraat) en de absolute soevereiniteit
Theoretiseert uitoefening van macht: Les six livres de la République (1576)
-> als gevolg van de religieuze oorlogen in Frankrijk:
- katholieken vs. protestanten (hugenoten)
- leidt tot desintegratie maatschappij
- ook vorstelijk gezag aangetast
-> adellijke families die zich in de plaats stellen
-> inmenging buitenlandse machten
Legt de absolute macht in handen van de vorst:
- autoriteit komt van God, via de koning
Soevereiniteit is een absolute en eeuwige macht
- geen enkele macht is superieur aan de soevereine macht, die niet vernietigd kan
worden
Centralisatie van macht in de handen van één persoon heeft als doel:
- bescherming in situatie van oorlog en individuele onzekerheid
Belangrijkste nieuwigheid van Bodins soevereiniteit theorie:
- wet wordt een instrument van suprematie
- soevereiniteit = eeuwige functie
- publieke macht = een ambt (officium)
- publieke macht ≠ persoonlijk heerschappij
Belangrijk: in de feiten is vorstelijke macht niet absoluut
- vorst was gebonden aan de lois fondamentales, die getoetst werden door de
parlementen (rechtscolleges bestaande uit magistraten)
5
, Inleiding:
Geschiedenis van het Publiekrecht: wat en waarom?
1 Wat?
➔ Metajuridisch vak
➔ Op het snijvlak van academische disciplines (geschiedenis, recht, constitutionele
theorie)
➔ Hoe het recht op een bepaalde plaats in een bepaalde tijd tot stand kwam en
ontwikkelt
◆ staatsbestel: structuur, staatsorganen, bevoegdheden,...
◆ grondrechtenbescherming
➔ Vraagstukken waarbij onderzocht wordt op een bepaalde plaats in een bepaalde tijd
tot stand kwam.
◆ Wie maakt het recht?
◆ Hoe maakt men het recht?
◆ Wanneer en waarom wordt het recht gemaakt?
◆ Hoe en door wie wordt het recht gehandhaafd?
◆ Voor wie wordt het recht gemaakt en hoe kunnen deze rechtssubjecten hun
rechten laten gelden?
➔ Recht functioneert niet in een vacuüm
➔ Recht is onderdeel van, en functioneert binnen, een sociaal-maatschappelijk geheel
met zijn eigen vigerend rechtssysteem
-> rechtssystemen zijn, net als samenlevingen en het recht zelf, continu in
ontwikkeling
-> hoe ze zijn vormgegeven, en hoe zij veranderen heeft weer een grote
impact op de samenstelling en ontwikkeling van het recht
➔ Publiekrecht draait om
◆ Staatsorganen en -instellingen
◆ Algemene politieke principes en rechtsbeginselen
◆ Juridische begrippen, regels, procedures (politieke structuren, bevoegdheden;
bescherming grondrechten; …)
,2 Waarom?
Voorbeeld: Belgische revolutie 1830-31 = het resultaat van
- Constitutionele bezwaren
- Opvattingen over de rol van de regering en de vorst t.o.v. de
vertegenwoordigende vergaderingen
- Onderdrukking van de oppositie via inperkingen van grondrechten
(godsdienstvrijheid, persvrijheid, petitierecht, afschaffing assisenjury)
- Culturele motieven
- Franse taal van politieke elite staat haaks op het taalbeleid van Willem I
- Sinds de Franse annexatie richt de bourgeoisie en de adel haar blik op
Frankrijk
- Politieke klachten
- Ondervertegenwoordiging van het Zuidelijk deel van het Verenigd Koninkrijk
der Nederlanden in de Staten-Generaal (t.o.v. het Noordelijk deel)
- Religieuze overwegingen:
- De bevolking in het Zuidelijke deel is overwegend katholiek, terwijl men in het
Noordelijk deel overwegend protestant is → Willem en zijn regering willen
verhinderen dat het Zuiden sterker vertegenwoordigd zou worden in de
Staten-Generaal
- Economische gronden:
- In het Zuiden ontstaat het (niet helemaal terechte) idee dat Willem en zijn
regering het Noorden economisch voortrekt, terwijl het even zwaar belast
wordt
➔ Goed rechtshistorisch onderzoek vormt de basis voor een goed begrip van het
hedendaagse recht.
◆ Rechtshistorisch onderzoek leert ons waarom bepaalde regels nog wel en
andere niet langer tot ons huidig recht behoren
➔ Kennis en inzicht in de ontwikkeling en toepassing van recht en rechtsregels in hun
historische context geeft ons zicht op aangeleverde rechtshistorische argumenten
◆ Informeert ons over de pro’s en contra’s van welbepaalde vormen van aanpak
◆ Bij het maken van een dergelijke keuze is het rechtvaardige karakter van een
regel een essentiële factor.
-> inhoud van het rechtvaardigheidsbegrip = variabel van aard (met
negatieve, dan wel positieve resultaten tot gevolg)
,➔ Rechtshistorische dimensie is een belangrijke component in veel, zo niet alle,
contemporaine rechtsvergelijkende onderzoeken.
➔ Aantonen dat macht en machtsconflicten aan de basis liggen van het staatsbestel
➔ Gestolde macht: macht in verschillende verschijningsvormen, afhankelijk van
omstandigheden
◆ ~ aggregatietoestand van een materie
➔ Inzicht in het verleden laat toe om
◆ Het potentieel van het staatsbestel + de beperkingen van juridische stelsels in
een welbepaalde context te ontwaren
◆ Een onderscheid te maken tussen het essentiële het incidentele
,Deel 1: Staat en Recht
, Deel 1: Staat en Recht
1 Het moderne staatsbegrip
1.1 Inleiding
Hoe regelen we de manier waarop we onszelf besturen?
- Woordjes ‘regelen’ -> ‘regel’
-> veronderstelt norm = recht
Overal ter wereld is er iets gemeenschappelijk in de manier waarop staten worden bestuurd
- De manier waarmee de overheid legitimiteit krijgt om de mensen te besturen
- Dit is voor elke staat anders en evolueert ook op een andere manier geen
uniform model qua ideologie en juridisch systeem
- Voor sommige denkers: natuurstaat = chaos
- Om daaruit te geraken en veiligheid te waarborgen van mensen, moeten we
macht centraliseren in handen van één persoon/instelling
- Vandaag: in de meeste staten is er een representatief regime waarbij bevolking zich
kan laten vertegenwoordigen
Essentiële problematiek in het publiekrecht: hoe onszelf besturen zodat we vrij blijven?
- Zorgt voor spanningsveld:
- Hoe de democratie in constitutionele zin denken?
- Hoe rechten bewaren en ervoor zorgen dat een democratische meerderheid
de rechten en belangen van de minderheden niet miskent?
Dit spanningsveld vormt de intellectuele achtergrond van de ontwikkeling van de liberale
staat
1.2 De idee van ‘de staat’
Uitgangspunt:
Enige manier om rust te creëren en te verhinderen dat een groep mensen die samenleven in
chaos en geweld vervalt:
- Macht om bevelen op te leggen concentreren in handen van een persoon of
instelling
- Deze persoon/instelling maakt de wet, die op iedereen van toepassing is
- Deze persoon/instelling heeft een geweldsmonopolie (de enige die geweld
mag gebruiken om iemand te dwingen)
Dit heeft een theorie nodig → conceptie van ‘de staat’ (Wie/wat kan als staat beschouwd
worden en waarom? Wanneer is de uitoefening van geweld gerechtvaardigd?)
Definiëring van de staat = afhankelijk van welk standpunt men inneemt:
- Moderne / Hedendaagse geschiedenis
- Vanaf de Atlantische revoluties in de V.S. (1776) / Frankrijk (1789)
- Vroegmoderne / Nieuwe geschiedenis
1
, - Vanaf de val van Constantinopel (1453) of landing Columbus in Amerika
(1492)
- Middeleeuwen
1.2.1 Moderne/Hedendaagse geschiedenis
Staat begrepen als de liberale staat:
1. Verkozen bestuurders
-> rechtstreeks
-> onrechtstreeks
2. Machtenscheiding
-> wetgevende macht
-> uitvoerende macht
-> rechterlijke macht
3. Overheid gebonden aan het recht (rechtsstaat)
-> Overheid maakt de normen (via de wetgever of grondwetgever), maar is er zelf
ook aan onderworpen
4. Waarborgen voor de bescherming van onvervreemdbare grondrechten van burgers
-> Via grondwetsbepalingen (bv.: eeuwigheidsclausule: afschaffing van censuur ‘voor
altijd; verbod om democratische regeringsvorm te wijzigen;…)
-> Via instellingen: machtenscheiding, infra- en extra-constitutionele waarborgen (bv.
de koning als ‘scheidsrechter’, de pers als ‘waakhond’)
1.2.2 Vroegmoderne/Nieuwe geschiedenis
Volgens sommigen kan recente geschiedenis enkel uitgelegd worden als je verder terug gaat:
- Liberale staten = opvolgers van de vroegmoderne staat
Tijdens vroegmoderne / nieuwe geschiedenis ontwikkelt zich idee van soevereiniteit van de
wetgever
- Middeleeuwen: vorst consolideert macht in centrale staat
- 16de-17de eeuw: religieuze spanningen
vnl. katholieke Kerk vs. protestanten (die zich afscheuren)
-> Band tussen religie en publiekrecht doorknippen
-> Macht berust niet meer (exclusief) bij de vorst: (ook) bij vertegenwoordigers van
het volk
2
,In de 17de eeuw komt het idee op van de “état souverain”
- Een staat die geen andere macht boven zich heeft
- Men spreekt soms ook over republiek
-> Tot de FR en Amerikaanse Revolutie: res publica, het algemeen belang, de
politieke zaak, de staat
-> Vandaag andere betekenis: staat zonder koning met een president als staatshoofd
-> Mengvormen: bv. republikeinse monarchie waarbij de vorst niet exclusief de
macht uitoefent, maar de staatsmacht wordt gebalanceerd
- Het woord natie komt ook op in de 17de eeuw, maar krijgt pas een juridische
betekenis in de FR.
1.2.3 Middeleeuwen
Volgens mediëvisten:
Moderne staat = opvolger van middeleeuwse standenvertegenwoordiging en het leenrecht
Idee dat Middeleeuwse samenleving is opgebouwd uit standen (dragen elk op eigen manier
bij aan de maatschappij)
-> Zij die strijden (eerste stand en adel)
-> Zij die bidden (clerus)
-> Zij die werken (derde stand)
➔ vertegenwoordigers van die groepen vormen ‘de natie’
➔ bestaan verschillen qua graad van autonomie tussen bepaalde gebieden of steden
➔ vorst regeert bij gratie Gods, volgens contract met drie standen = uitdrukking van ‘Gods
gewilde orde’
➔ tyrannie = verbreken contract → recht op weerstand (kan je zien als een enac, als de
vorst zijn verplichtingen niet nakomt moeten de burgers dit ook niet)
Deze contractuele opvattingen = gestoeld op het leenrecht
Idee van relatie tussen leenheer en leenman (structureert vanaf 10e tot 18e eeuw de
samenleving)
-> Vorst stelt leen (grond, kasteel, huis) ter beschikking aan vazal zodat die in zijn
levensonderhoud kan voorzien
-> In ruil staat vazal de vorst bij (in de vorm van raad en hulp)
Oorspronkelijk een persoonlijke relatie (privaatrecht), economisch en militair ingegeven,
maar wordt publiekrechtelijk gegeven
-> Stuurt machtsrelaties aan
-> Leidt tot de versnippering van territorium (vazal kan stukken grond in leen geven
aan achterleenmannen)
1.3 De notie 'soevereiniteit'
1.3.1 Het begrip ‘soevereiniteit’
Soevereiniteit is essentieel om het recht te doen functioneren.
3
,Vandaag veronderstelt de idee van ‘de staat’ drie dingen:
1. grondgebied
2. bevolking
3. overheidsinstellingen die gezag uitoefenen en erkend worden door die bevolking en
andere staten
-> Komt van de conventie van Montevideo
Bv: Brexit, poging van Engeland om meer soevereiniteit te hebben
Deze 3 punten komen neer op het hebben van
- externe soevereiniteit
- interne soevereiniteit
1.3.2. Externe soevereiniteit
Erkenning door andere staten
Niet onderworpen aan andere staat
= kwestie van internationaal recht
1.3.3. Interne soevereiniteit
Begrepen als ‘de hoogste macht om een territorium (doorgaans nationaal) of gemeenschap
te beheersen om de continuïteit/cohesie van de samenleving te garanderen’
Veronderstelt:
- de staat heeft het vermogen om zichzelf te organiseren
- wil van de staat heeft voorrang op alle morele en fysieke personen
- de staat heeft het monopolie op het creëren van recht + (legitiem) geweld op
grondgebied
=> de soeverein staat heeft heeft gezag en controle op bevolking
Om legitiem te blijven heeft staat wel bepaalde verplichtingen:
- handhaving van de openbare orde
- recht spreken
- nationale defensie
- geld slaan (economie doen draaien)
- administratief bestuur
Soevereiniteit ≠ louter politiek, maar ook een kwestie van (publiek)recht:
Internationaal recht:
- garanties voor niet-inmenging van ene staat in andere staat
- doorgaans geregeld via internationale verdragen
Nationaal:
- regeling die bepaalt hoe soevereiniteit wordt uitgeoefend, welke instellingen macht
hebben en hoe ze worden gecontroleerd
4
, - doorgaans geregeld via de grondwet
Interne en externe soevereiniteit = moeilijk van elkaar los te zien (beide essentieel)
Soevereiniteit = centraal idee in het politieke denken, maar ook in het publiek recht
Via soevereiniteit zal men gaandeweg de democratisering van de staat theoretiseren
1.4 De democratisering van de staat
Democratisering en secularisering van staatsmacht:
Historisch: idee van soevereiniteit komt er vanwege de behoefte aan stabiliteit:
- religieuze oorlogen 16de -17de eeuw -> burger beschermen
Opvattingen van politieke denkers:
- niet noodzakelijk gericht op secularisering of democratisering van het staatsgezag,
maar door hun theorie gaat dit wel dit effect hebben
- bv. Hobbes
1.4.1. Jean Bodin (magistraat) en de absolute soevereiniteit
Theoretiseert uitoefening van macht: Les six livres de la République (1576)
-> als gevolg van de religieuze oorlogen in Frankrijk:
- katholieken vs. protestanten (hugenoten)
- leidt tot desintegratie maatschappij
- ook vorstelijk gezag aangetast
-> adellijke families die zich in de plaats stellen
-> inmenging buitenlandse machten
Legt de absolute macht in handen van de vorst:
- autoriteit komt van God, via de koning
Soevereiniteit is een absolute en eeuwige macht
- geen enkele macht is superieur aan de soevereine macht, die niet vernietigd kan
worden
Centralisatie van macht in de handen van één persoon heeft als doel:
- bescherming in situatie van oorlog en individuele onzekerheid
Belangrijkste nieuwigheid van Bodins soevereiniteit theorie:
- wet wordt een instrument van suprematie
- soevereiniteit = eeuwige functie
- publieke macht = een ambt (officium)
- publieke macht ≠ persoonlijk heerschappij
Belangrijk: in de feiten is vorstelijke macht niet absoluut
- vorst was gebonden aan de lois fondamentales, die getoetst werden door de
parlementen (rechtscolleges bestaande uit magistraten)
5
