Summary - Politicologie

Door Fien Elegheert


Politicologie Les 1: politiek, macht & politieke
wetenschap
Belang van politiek: waarom is politiek belangrijk in een rechtenopleiding?
o Politiek heeft een impact op ons dagelijks leven + grenzen van de
politiek
-> Voorbeeld= rookverbod, gordel dragen
 Daartegenover staat dat de samenleving maar beperkt maakbaar
is
 Niet iedereen volgt constant alle regels
-> voorbeeld: tijdens de coronapandemie heeft niet iedereen
zich constant aan de coronamaatregelen gehouden
 Leven naar de geest van de wet ipv de wet letterlijk te volgen
 Soms zijn mensen ook ongehoorzaam
 Crisissen die komen waar de politiek geen vat op heeft
-> voorbeeld: migratiecrisis 2014, energiecrisis nu
 Daartegenover staat dat de nationale politiek zijn greep aan het
verliezen is
 Voorbeeld: Europese integratie zorgde ervoor dat België niet
langer zijn monetair beleid kon voeren
 Supranationale instellingen die hun beleid voeren waaraan we
bevoegdheden gaan overdragen
 De regelgeving van de Europese Unie heeft ook een
enorme invloed op ons dagelijks leven
-> voorbeeld: zo wordt er gezegd dat het Europese
niveau 60 tot 70% van ons beleid bepaald
 Multinationals worden door de globalisering een enorme
machtsfactor zodanig dat zij het beleid kunnen beïnvloeden
o Het belang van politiek te bestuderen
 Het ontdekken van regelmaat in politieke fenomenen & complexe
fenomenen vereenvoudigen
 moeilijke politieke en sociale werkelijkheden formaliseren
 welke patronen kunnen we ontdekken? (welke verschillen en
gelijkenissen kunnen we vinden tss politieke systemen, tss
gedragingen)
= op twee manieren
 de wet van de grote getallen gebruiken
-> statistiek, groot aantal observaties observeren en
analyseren om patronen te ontdekken
-> gedrag verklaren, kijken hoe instituties vorm krijgen
 selectie van een beperkt aantal specifieke gevallen
(casussen)
-> in de diepte heel specifiek gaan kijken
o het belang van politiek te bestuderen in een rechtenopleiding
 het recht volgt uit de politiek
 voorbeeld: de normen veranderen in de maatschappij
aangaande de posities van sekswerkers in de samenleving en
de mate van bestraffing op verkrachting


1

,Door Fien Elegheert


 de veranderende maatschappelijke normen geven
de politiek een signaal om actie te ondernemen
-> omzetten in wetten, in nieuwe regels
 doordat het strafrecht hervormd wordt, zal ook het
recht anders gesproken worden (= zwaardere straffen
op verkrachting)
 het recht begrensd de politiek (1), maar kan ook de politiek
versnellen (2)
 voorbeeld (1): het grondwettelijk hof die de eindtermen
verworpen heeft
 Katholiek onderwijs vond dat ze niet meer zelf en vrij
mochten kiezen hoe ze lesgaven en het GwH volgde
daarin
 Voorbeeld (1): PFOS-arrest
 de Raad van State heeft gezegd dat het niet klopt dat
de grond die daar naar boven werd gehaald zo maar
eender waar gedumpt kan worden
 beschermen van de burger tegen een soort
overheidswillekeur
 Voorbeeld (2) : heel lange tijd maatregelen genomen tijdens
coronapandemie die de vrijheid sterk inperkte (avondklok,…)
 In hoeverre is dat allemaal legaal en voldoende
ingebed in een sterk juridisch kader?
 Daarin werd beslist door de rechtbank dat het niet
omkaderd was, waardoor ze een grote pandemiewet
hebben opgesteld
-> de rechter zet dus de politiek onder druk om vooruit
te gaan en sneller te werken aan hun pandemiewet
omdat anders al hun andere maateregelen sneller te
verwerpen zijn
 het rechtssysteem is een machtsfactor en wordt zelf ook
ideologisch gekleurd
 rechters voeren beleid door de wetgeving te interpreteren
-> wetgeving moet inhoud krijgen in zaken die voor de
rechtbank komen
-> er is interpretatie nodig
 rechters oordelen op een gekleurde manier door hun eigen
ideologische achtergrond
-> je kan niet zo maar je eigen ideologische opvattingen
uitschakelen
 voorbeeld: als we kijken naar hoe rechters de wet
interpreteren en hoe zei hun eigen ideologische opvattingen
mee laten spelen, kan dat leiden tot het bestempelen van
rechters als activistisch
 zo zijn in de VS vrouwenrechter teruggedraaid in de tijd
door te beslissen dat onder andere de
abortuswetgeving toebehoord aan de staten
 voor een stuk is het logisch dat rechter oordelen naar
de geest van hun tijd
-> uiteindelijk gaat de politiek voor een stuk de


2

,Door Fien Elegheert


wetgeving kleuren waardoor ook de rechters die
tijdsgeest gaan reflecteren
 voorbeeld: de Klimaatzaak
 debat in BEL over of het geoorloofd is dat de
lobbygroep die de Klimaatzaak aangespannen heeft,
kan zeggen dat de Belgische staat in het uitvoeren van
de klimaatdoelstellingen gebrekkig is gebleven
-> kan de Belgische Staat verplicht worden door een
rechtbank om bepaalde percentages te behalen?
 Sommigen zeggen dat dit kan
-> mensen kunnen op die manier een rechtszaak
aanspannen
 Anderen zeggen dat dit niet kan
-> dit is buiten het juridische
-> hier moet het primaat van de politiek
overheersen
 het zijn nog altijd de politici die de
belangen tegenover elkaar moeten
afwegen en op basis daarvan de beslissing
nemen
 het recht wordt uiteindelijk ook politiek gebruikt
 voorbeeld: de Klimaatzaak in Nederland
 juridische druk uitoefenen om de politiek in actie te
laten komen
 voorbeeld: Oosterweeldossier in Antwerpen
 jarenlange procedureslag van allerlei actiegroepen
 verschillende procedures worden aangespannen
bij Raad van state om hun positie en standpunt
erkenbaar te maken en de regering onder druk
gaan zetten om in een bepaalde richting een
besluit te nemen
 recht wordt dus politiek gebruikt om de politiek zelf onder
druk te zetten

Wat is politiek?
o Simpele en brede definitie
 Simpel: Ordenen en bestuderen van een samenleving (hier gaan we
ons mee bezig houden in de volgende lessen)
 Breed: Politiek is overal waar er regels bestaan
-> namelijk ook in verenigingen, scholen en bedrijven
 vaak genoemd als ‘Schools of democracy’ (leerschool
van de democratie)
-> overal waar mensen samen iets moeten bereiken of doen
zijn er afspraken nodig om het in goede banen te leiden
 met hoe meer dat je bent, met hoe meer mensen er
rekening gehouden moet worden en hoe formeler die
afspraken ook worden en hoe belangrijker het ook
wordt om die afspraken duidelijk te gaan vastleggen en
niet louter formeel te laten zijn


3

,Door Fien Elegheert


o Term ‘politiek’ zelf
= afkomstig uit Oudgriekse politeia (politika)
 verwijst naar alles wat met de polis (term begrijpen in de context
van de stadsstaten) te maken heeft en naar alles wat met de
burgerlijke samenleving te maken heeft (naar hoe burgers
functioneren in de samenleving) & hoe dat we die gemeenschap
gaan besturen
o ORDENEN EN BESTUDEREN VAN EEN TERRITORIAAL AFGEBAKENDE
SAMENLEVING
 Betekenis territoriaal afgebakend
 Het is heel omvattend en dwingend over waarover de politiek
gaat en waarover bestuurd wordt
 Voorbeelden zijn territoriaal afgebakende samenlevingen
zoals de gemeenten, staten, EU, NAVO, VN
 Het is niet vrijblijvend en je kan er niet zo maar aan
ontsnappen want vanaf dat je een voet over de grens
zet, ben je in NED en moet je u aan de Nederlandse
regels houden
 Betekenis niet-territoriaal afgebakend
 het lidmaatschap van die samenleving die geordend en
bestuurd wordt is veel functioneler en ook vrijblijvender/
losser (lidmaatschap lokale Chiro of scouts)
-> je kan er u makkelijk aan onttrekken
o ORDENEN EN BESTUREN VAN EEN TERROTORIAAL AFGEBAKENDE
SAMENLEVING
-> deze drie aspecten kunnen verschillende vormen en variaties
aannemen naargelang welk land er bestudeert wordt
 Staatsinrichting en de verschillende instellingen
-> hoe functioneren het parlement en de regering, hoe hebben zij
de staat ingericht (gemeenschappen, gewesten, federale niveau)
-> bestuderen van een autocratie of democratie? (andere vormen)
 Het bestuderen van politiek gedrag
-> kijken naar de strategie die politieke actoren hanteren om hun
doelen te bereiken
-> kijken naar hoe we mechanismen van conflict en samenwerking
kunnen gaan verklaren
-> sommige gedragingen zijn gestuurd door het politieke systeem
waarin men zich bevindt ( VK, met tweepartijsystemen <-> BEL,
coalitieregeringen = andere dynamiek met betrekking tot de
samenwerking) = variatie
 Beleid maken
-> beleid dat dan wordt omgezet in recht
-> afhankelijk van wie dat er bestuurt is er een enorme waaier aan
variatie
 MOMENTEEL IS ER ENORM VEEL VARIATIE
-> die variatie schuilt in de evolutie van de reikwijdte van de politiek

-> ! de evolutie van weinig naar veen overheidsgrijpen wordt
gevoed vanuit de maatschappij en de politieke cultuur die op dat
moment heerst (vb: homohuwelijk)

4

,Door Fien Elegheert


 Nachtwakerstaat – 19de eeuw
 Ordenen en besturen werd ingevuld als een minimaal
overheidsingrijpen
 overheid en politiek enkel bezig houden met het
beschermen van de burgers door hun burgerlijke
rechten te garanderen en dus hun vrijheden te
beschermen (gaat over eigendomsrecht, private
eigendom moet mogelijk zijn)
 het gaat ook over waken: eigendomsrecht
beschermen
-> politie, rechtbanken, justitie, binnenlandse
zaken
 het gaat ook over het beschermen van je grenzen als
staat
 buitenlandse zaken en defensie
 om dat allemaal te bekostigen was het nodig om
belastingen te heffen
 Sociale welvaartstaat – 20ste eeuw
-> opkomst arbeidsbeweging
 Meer nodig; pleiten voor sociale bescherming
-> er bestaat een soort verzorgingsstaat
 Ordenen en besturen door de politiek moet ook gaan
over onderwijs, gezondheidszorg en de sociale
zekerheid
-> er moet een veel ingrijpender ordenen en besturen
plaatsvinden
 Regulerende staat— 21ste eeuw
 De reikwijdte van de politiek vandaag gaat heel ver
-> politiek heeft een allesomvattende impact op ons
dagelijks bestaan
 MAAR DAARTEGENOVER: er is een soort verlies van
de greep van de nationale politiek
 In de nachtwakerstaat en sociale welvaartstaat
meer vanuit nationale context redeneren
 Vandaag de dag is dat veel minder het geval
 Voorbeeld: er praktijktesten bij het
aannemen van werknemers of op de
huurmarkt
-> inperken van de keuzevrijheid van te
huren aan wie men wilt of iemand aan te
nemen dat men wil
 Voorbeeld: vanaf nu wordt er niet meer
gerookt in een auto met kinderen bij
-> ingrijpen in de private sfeer van
mensen
 Voorbeeld: de voedselveiligheid
regulering die enorm streng is geworden
= hele gedetailleerd aangeven welke
stoffen er wel en niet in onze voeding
mogen zitten


5

, Door Fien Elegheert


o ORDENEN EN BESTUREN VAN EEN TERROTORIAAL AFGEBAKENDE
SAMENLEVING DOOR MIDDEL VAN MACHTSUITOEFENING
 Wat is macht?
 Macht gaat om bindende regels
-> politiek kan enkel functioneren als er ook effectief
gestuurd kan worden
-> als die regels ook worden opgelegd aan de leden van de
samenleving
-> als die regels niet worden opgelegd, waarom zouden we ze
dan volgen?
 Wil zeggen dat er ook gevolgen zijn voor het niet-
naleven van die bindende regels
 Er moeten sancties en dwangmiddelen zijn die
ervoor zorgen dat die regels afgedwongen
kunnen worden
 Er zijn ook situaties van burgerlijke
ongehoorzaamheid
-> bewust de regels niet volgen en je ook bewust
zijn van de gevolgen van de niet-naleving van
die regel
 Verdieping burgerlijke ongehoorzaamheid
 Gaat over een soort publieke, niet-gewelddadige actie
en bewuste daad die ingaat tegen de wet en die tot
doel heeft een wijziging in beleid of wetgeving te
realiseren
 Druk zetten op de regering en de beleidsmakers
 Het is een vorm van protest
 Het verloopt vreedzaam
 Op dat moment moet men ervan bewust zijn dat
men de regels niet is aan het naleven en van de
sancties en de dwangmiddelen die er op hen zal
afkomen
 Waar komt burgerlijke ongehoorzaamheid (BO)
vandaan?
 VB: Casus in de VS waar een filosoof/schrijver in
de 19de eeuw besloot zijn belastingen niet meer
te betalen omdat hij het niet eens was met de
behandeling van de Native Community
-> met de gevolgen van dien
 VB: Amerikaanse burgerbeweging die de
Apartheid in de VS trachtten aan te vechten via
BO
-> met de gevolgen van dien
 VB: Tegenwoordig protesten van
klimaatactivisten die zich aan de grond/een
schilderij vastlijmen, openbare orde wordt
verstoort
 Het volgen van die bindende regels zit ook vaak in een
subtiele manier



6