Biomedisch kader samenvatting (kdg)

SAMENVATTING BIOMEDISCH KADER
DEEL 1: CELLEER


1.BOUW EN FUNCTIE VAN DE CEL

DNA (desoxyribonucleïnezuur): bepaalt wat cel wel en niet kan doen

1.1 BOUW

 eencellige organismen (bv. bacteriën)
 Meeste: meercellig organisme.
klein
atomen

moleculen

organellen

cel

Weefsel: cellen met eenzelfde vorm en functie

Orgaan: Bestaat uit verschillende soorten weefsels + voert
speciale taken uit

Organenstelsel met eigen taak: meerdere organen

Organisme
groot


Cellen met dezelfde vorm en functie liggen bij elkaar in een weefsel. De meeste organismen hebben organen voor het uitvoeren van speciale taken.
Elk orgaan bestaat uit verschillende soorten weefsels. Bij ingewikkeld gebouwde organismen, zoals de mens, zijn organen meestal verbonden tot
een organenstelsel, met een eigen taak, bv. het maagdarmstelsel, het zenuwstelsel, het hormoonstelsel. Ook binnen een cel zijn nog
organisatieniveaus te onderscheiden. De meeste cellen bezitten organellen. Nog kleinere eenheden zijn de moleculen, die uiteindelijk allemaal
bestaan uit meerdere atomen.



1.1.1 CELSCHEMA
 Cellen bevatten cytoplasma omgeven door celmembraan
 Cytoplasma: bestaat uit grondplasma en organellen (zoals celkern, mitochondriën, lysosomen)
 Grondplasma: bestaat geleiachtige vloeistof en eiwitten, vetten, suikers en mineralen


1.1.2 CELORGANELLLEN EN HUN FUNCTIE




1

,1.1.2.1 CELKERN (= NUCLEUS)
 Alle eukaryoten cellen hebben een celkern
 Niet alle prokaryote cellen hebben een celkern
 De celkern bestaat uit:
o Chromosomen:
 Bestaat uit complex van DNA en eiwitten = chromatine
 (Chromatine rollen bij celdeling op tot staafjes)
 Gekopieerd en doorgegeven aan dochtercellen
 Verantwoordelijk voor de erfelijke eigenschappen van
het organisme
o Nucleolus (kernlichaam):
 aanmaak van ribosomen
o Kernmembraan (dubbelmembraan):
 Bevat kernporiën (gaatjes): grote moleculen kunnen
hierlangs de celkern binnen en buiten

1.1.2.2 MITOCHONDRIËN (“KERNCENTRALE VAN DE CEL”)
 eukaryoten cellen: energie uit voedsel omgezet in ATP
= Adenosinetrifosfaat
 Kerncentrale van de cel: ATP-moleculen worden gemaakt in
de mitochondriën
 De mitochondriën bestaat uit:
o Dubbelmembraan
o Grondplasma
o DNA
o Veel enzymen om energie in voedsel om te zetten in
ATP
o Grondstoffen voor ATP: ADP (adenosinedifosfaat) en P (fosfaat)

1.1.2.3 RIBOSOMEN EN ER (= ENDOPLASMATISCH RETICULUM)
 In cytoplasma: informatie uit celkern wordt vertaald
 Ribosomen: vertalen informatie uit celkern in eiwitten
>Zijn zelf eiwitten: informatie om ribosomen te maken zit opgeslagen
in de celkern
 Plaats van ribosomen:
o in cytoplasma: losse bolletjes en soms in klontjes bij elkaar
o gebonden aan endoplasmatisch reticulum (ER)
 ER staat in verbinding met andere celorganellen
 ER zorgt voornamelijk voor transport van stoffen binnen
de cel
 Veel ribosomen op ruw-ER (weinig op glad-ER)

1.1.2.3 GOLGI-APPARAAT
= op elkaar gestapelde membranen waaruit door afsnoering blaasjes kunnen
ontstaan

 Stoffen afkomstig van het ER worden bewerkt, opgeslagen en afgevoerd
->Voor de bewerking: enzymen




1.1.2.4 LYSOSOMEN / ‘OPRUIMERS’


2

,= Blaasjes met enzymen die stoffen kunnen afbreken

- Kunnen versmelten met voedselvacuolen

- kunnen hun inhoud buiten de cel afgeven via exocytose

1.1.2.5 CYTOSKELET/CELSKELET
 De bouw van het cytoskelet:
o Gevormd door eiwitstructuren
 De functie van het cytoskelet:
o Geeft cel vorm en beweeglijkheid
o Eiwitdraden van cytoskelet maken het
mogelijk om sommige cellen heel lang te
maken (bv. zenuwcellen)

1.1. 2.6 VACUOLE
= met vocht gevuld blaasje, omgeven door een vacuolemembraan (tonoplast) dat in het cytoplasma ligt

 Geen/weinig kleine vacuolen in dierlijke cellen
 Veel in plantaardige cellen die verenigen tot één grote vacuole



1.2 FUNCTIE VAN DE CELLEN

 Functie en vorm van cellen hangen samen.
 Bv. uitstulping van een cel om te
zwemmen.




2. CELMEMBRAAN

 Celmembraan: Vormt grens tussen cytoplasma en buitenwereld
- via het celmembraan staan cellen in contact met andere cellen
- houdt ook stoffen tegen
 Het celmembraan bevat:
o Dubbele fosfolipidenlaag
o Eiwitten (sommigen nodig voor onderscheid tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd)
 Afweerreactie van cellen op elkaar
 Reactie tot een gemeenschappelijk doel
o Cholesterol

2.1 DUBBELE FOSFOLIPIDENLAAG

 Bijna alle membranen van een cel bestaan uit dubbele fosfolipidenlaag
 De dubbele fosfolipide laag bestaat uit:
o Glycerolmolecuul met 2 vetzuren eraan

3

, >Vetzuren = hydrofoob (stoten water af en trekken vet aan)
o Aminozuur (choline): hydrofiel (trekken water aan en stoten vet af)
o Fosfaatgroep: hydrofiel




2.2 MEMBRAANEIWITTEN

Meest voorkomende: overspannen breedte van plasmamembraan

Andere: gedeeltelijk in dubbele fosfolipidenlaag of losjes aan het binnen/buitenoppervlak ervan

Soorten:

 Receptoreiwitten: Gevoelig voor specifieke
extracellulaire stoffen die zich aan eiwitten binden,
waardoor activiteit van een cel wordt gewijzigd
 Kanaaleiwitten: Maken mogelijk dat water, ionen en
andere opgeloste stoffen het vetgedeelte van het
membraan kunnen omzeilen
 Dragereiwitten: Binden zich aan opgeloste stoffen en
vervoeren deze doorheen het plasmamembraan (soms
energie voor nodig en soms niet)
 Herkenningseiwitten: Maken aan het immuunsysteem
kenbaar of de cel al dan niet lichaamseigen is en of deze
afwijkend of gezond is

2.3 TRANSPORTFUNCTIE VAN HET CELMEMBRAAN

Doorlaatbaarheid/permeabiliteit van plasmamembraan is de eigenschap die bepaalt welke stoffen het cytoplasma in of uit
kunnen.

 Impermeabel = Niets kan door het membraan heen
 Selectief permeabel (semi-permeabel) =
o Sommige stoffen kunnen vrij passeren terwijl anderen worden tegen gehouden
o Bepaald door de omvang, elektrische lading, vorm molecule en de oplosbaarheid van de
stof in een vet (of combinatie van deze factoren)
 Permeabel
o Alle stoffen kunnen zonder problemen door het membraan
 De verplaatsing van een stof kan actief of passief zijn:

actief Passief
Kost de cel energie in de vorm van ATP Kost de cel geen energie
Soorten: Vesiculair transport, Soorten: diffusie en osmose
Endocytose, Exocytose


4