STRUCTUUR EN CONFLICT IN HET GLOBALE ZUIDEN
OVERZICHT
Over het examen:
- Begrippen verklaren (zie termenlijst) op 5 p
- 3p met leesgroep taak
- Kleine essayvraag obv de slides (4p)
- Grote essayvraag (8p) die peilt naar kennis over de lessen, de reader en boek
—> Is hij redelijk streng op: themas uit de les in verband brengen met reader (dus verbanden zoeken)
INHOUD VAN DE LESSEN & SLIDES
Probleem met discussie hier rond:
Les 1. Algemene inleiding - w vaak vergeleken met de Holocaust
- Geeft algemene inleiding over het conflict tussen Israël en Palestina. (op industriële schaal de uitroeing
—> 61.709 doden gevallen, ondertss omschreven als etnische zuivering/ genocide. van bepaalde groep mensen); maar
(Voorwaarden van Art. 2 Genocideverdrag (1948) zijn duidelijk voldaan). er zijn ook andere vormen v genocide
a. het doden van leden van de groep;
b. het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
c. het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op Gaat dus ook om het onmogelijk maken
haar lichamelijke vernietiging; (bv ziekenhuizen, universiteiten opgeblazen) van het leven ve bevolking als
d. het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
e. het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep. bevolkingsgroep in een bepaald geb.
(Daaraan zijn in Art. 3 ook strafbare handelingen verbonden).
—> Plegen van, plannen voor (bv Trump’s voorstellen Gazanen te deporteren), Dat is allemaal het geval, drm
aanzetten tot, poging tot, medeplichtigheid aan (zoals het steunen van ISR). Ispreken vele mensenR
Iorganisaties over genocide.
Maar structuren van INT recht die dit moeten beletten w eig irrelevant verklaart, dat maakt
dit voor iedereen een belangrijk topic.
Zegt veel over de relatie tussen structuur en conflict: rode draad doorheen de lessen zal zijn dat conflicten ontstaan door structuren,
en deze conflicten lokken daardoor dan nieuwe structuren uit, etc.
—> Toont conflict in Gaza aan dat de wereldverhoudingen ah veranderen is?
- Westen staat nu symbool voor het niets doen & toekijken, terwijl het vroeger symbool was voor bepaalde normen en
waarden die verspreid moesten w over de hele wereld).
- Nu is het vooral het globale zuiden die het morele kompas is (bv ZUI-AFR daagt ISR uit voor ICC).
= term die initieel gebruikt werd door het “Westen” om zich te positioneren tov. de grote Rijken (Aziatische Rijk, etc.).
- Id koude oorlog werd bv de opdeling “Westen” vs “de communistische wereld” gemaakt.
- Vandaag gaat het over het “Westen” tegenover “ontwikkelingslanden”, “niet-westerse wereld” Of het GLOBALE ZUIDEN
Verwijst echter niet naar een geografisch gebied (AUS hoort ook bij het Westen, maar ligt
ih Zuiden), maar een gebied met een gedeelde (koloniale) geschiedenis.
—> ‘globaal’ duidt op het feit dat het ook interconnecties (= globalisering) heeft met het Globale Noorden.
—> term is ook een uiting ve subalterne machtsrelatie (waarbij er in het Noorden ook geografische Zuidens zijn en omgekeerd)
—> term brengt ook politieke verbeelding met zich mee
Is een redelijk eurocentrische manier om naar de wereld te kijken (= kijken nr rest vd wereld vanuit je eigen waarden kader).
Gevaar hierbij:
- Het is niet neutraal en je blik is waardegeladen. Id constructie van zo’n wereldbeeld schuilt er een machtsrelatie, waarbij
de ene als ondergeschikt wordt gepercipieerd tov van de ander (superieur-inferieur).
- Concept Globale Zuiden is op die manier vooral een sociale constructie: zonder het glob Z zou er geen glob N zijn.
- Voor Samir Amin is eurocentrisme…
= verschillen die als onweerlegbaar w gezien, en die de loop van de Hoe moeten we eurocentrisme dan doorprikken?
gesch v versch volken bepalen (Liberale democratie vh - Gebruik van concepten zoals het zuiden is
westen als universeel model, waardoor er minder aandacht is voor onvermijdelijk. Niet ied is gelijk (zou omgekeerd
de structurele dynamieken binnen de wereld). eurocentrisme zijn). Ongelijkheid is echter niet
—> is dus belangrijk om aandacht te hebben voor die structuren natuurlijk, en moet dus verklaard worden.
die het wereldsysteem vormgeven, want anders zijn we net - aandacht hebben voor de structuren die het wereld
niet universeel! systeem vormgeven.
- Westen was niet de eerste die begon na te denken over bv Globalisering die zorgt voor conflicten (zoals
mensenrechten (bv Mandingue Charter (1222) lijkt heel Seattle 1999, Tahrir 2011)
hard op UVRM): hoogtepunt v onze verlichting was ook - Samenhang tussen versch fenomenen begrijpen
hoogtepunt v kolonialisme, dus je kan onmogelijk bv panama papers & migratiecrisis, Global trade &
aannemen dat al onze ideeën alleen in Europa zijn global Jihad (Al Qaida viel WTC aan, symbolisch
ontstaan; veel kwamen voort uit het conflict met de voor de eco rijkdom vd VS ipv de religieuze
gekoloniseerde intellectuelen symbolen v onze SLV).
,Sommige grafieken doen blijken dat extreme armoede gedaald is.
—> Maar hoe betrouwbaar zijn deze resultaten?
- bv M. Jerven’s ‘Poor Numbers’ stelt dat de wereldbank een monopolie
heeft op cijfers over armoede. Hij trekt deze in twijfel.
—> Stel dat ze juist zijn, ze zeggen nog niet alles:
- Houden geen rekening met belangrijke sociologische veranderingen zoals
urbanisatie (in de stad ben je veel afhankelijker vh monetair inkomen: er is bv geen eigen voedselvoorziening meer waarin mensen geen geld nodig hebben om te
overleven).
Hoe we dus bepaalde zaken interpreteren, hangt af van hoe we ze benoemen:
- De geschiedenis is dubbelzinnig cf Trouillot (verschil tussen wat er is gebeurd en wat men zegt dat er is gebeurd).
(bv Spaanse invasie vd Bahama’s doet geen belletjes ringen, de ontdekking van Amerika wel).
—> De vraag (of keuze) is wat voor soort verhaal we willen & waar we beginnen.
(bv beginnen met aanval op 7okt of met de Israëlische kolonisatie v Palestina?).
In deze lessen gaan we de gesch vh raciaal kapitalisme omschrijven:
- kan gezien w als pol project van ‘worldmaking’.
- Hierbij gaan we 2 algemene historische tendensen onderscheiden obv 2 machtsystemen (kapitaal en ras (+ gender))
1) Geografische expansie = steeds meer gebieden integreren ((neo)kolonisering)
2) intensieve expansie = steeds meer domeinen integreren
Twee voetnoten hierbij:
1. Welke actoren zitten er achter de projecten van globalisering? (niet alleen individuen, maar vooral hun rol in groepen zoals
klasse, gender en ras).
2. Wat bedoelen we met geweld? (Niet alleen fysiek geweld, maar ook structureel geweld dat vervat zit in een systeem).
Les 2. De geboorte van een nieuw wereldsysteem
Als keerpunt id gesch w vaak verwezen naar de ‘ontdekking’ van Amerika in 1492 door Columbus.
—> Dit was de beginfase vd globalisering en kan gezien w en het ontstaan vh kapitalisme.
Samir Amin had een meer genuanceerde visie hierover: Eerst vooral handelskapitalisme (mercantilisme - 16e eeuw),
- Eerst was er een proto-kapitalisme aanwezig in andere na veranderingen ih productieapparaat zullen we spreken van
delen vd wereld (zoals Malakka ih huidige Maleisië die de industrieel kapitalisme (18e eeuw).
overgang maakten van production-for-use naar production- —> De eerste, meest geïndustrialiseerde zone was in de
-for-market: zij werden afh van marktwerking), dan pas ih Westen. Caribbean en niet in GB.
—> De ‘ontdekking’ v Amerika was vr hem daarom ook niet
de start vd wereldhandel, maar louter de start vd Europese deelname eraan.
=> de wereld was al geglobaliseerd (ie grensoverschrijdende handel), maar Europa was er gwn nog niet bij betrokken).
bv. Tomé Pires: ‘wie Malakka controleert, heeft het mes op de keel van Venetië’
= Zeevaartroutes waren belangrijk om de traditionele handelsroutes te omzeilen; zo kon EU vat krijgen op de prijzen.
1) Het Aziatische wereldsysteem
Maar: er waren wel al wereld systemen die vooraf gingen aan het kapitalisme (bv het feodalisme)
—> Kende haar zwaartepunt in Azië (waar de voorN handel en uitwisseling v ideeen plaatsvond)
- Het Chinese centrum was dominant in het Euraziatisch wereldsysteem, Europa was
slechts een periferie.
<-> Toch heeft onze gesch wat betreft onze ‘dark ages’ enkel aandacht voor Europa,
belangrijke invloed vd Arabische en Perzische beschavingen ovv ww, filosofie,
en stedelijke cultuur w vaak genegeerd.
+ De focus vh Romeinse rijk lag ook vnl op het oosten en niet op Europa, zoals
onze gesch vaak suggereert.
- De Europese landbouw was ook niet productief Pas rond de 19e eeuw begon Europa een
genoeg om grote steden te hebben, de grootste grotere rol te spelen door de IR.
steden lagen in Azië (alleen Parijs kwam een => Deze zorgde voor een hele snelle
beetje id buurt). omslag omdat men op veel grotere
schaal kon produceren —> De verhoudingen veranderden radicaal.
- Ook de Chinese vloot was veel machtiger dan de Europese (Hedendaagse discussies over de ‘opkomst v China’ dus in historisch perspectief
—> Zheng He, tt slaaf gemaakte Chinese admiraal deed plaatsen; eig zijn zij vanaf het jaar 0 altijd dominant geweest en was de Europese
dominantie maar een klein sprongetje).
expedities met het grootste houten schip ooit gebouwd.
(veel groter dan Columbus’ Santa Maria). 2) Positie van Afrika’s
- Was net zoals Europa eerder een perifeer gebied, maar het was
Maar: na een tijd werd deze vloot vernietigd. geen donker continent zonder beschaving!
- Er zou id 15e eeuw een eco crisis geweest zijn in China —> Maakte deel uit v Islamitische & Ottomaanse Rijk
- Was het geld niet meer waard, want alle handel verliep —> Had vele rijke koninkrijken met handelsrelaties (bv trans-
toch via de zijdenroutes. saharaanse handel).
Europa wou daar ook toegang toe; hadden grote verhalen gehoord:
(bv Mansa Moussa, heerser v Mali en ‘rijkste persoon op aarde’, zou op zijn pelgrimstocht naar
Mekka even in Cairo gestopt zijn, waar hij zoveel goud uitgaf, dat de goudprijs 10j lang daalde).
,3) Amerikaanse wereldsysteem Verhaal vd bronzen beelden van Benin toonden ook aan dat er op
- Id periode 1325-1521 bestond hier een Triple Alliantie een zeker moment ook contact moet geweest zijn tss Portugese
(bestaande uit de Azteken, de Texcoco en de Tlacopan), reizigers en de bevolking v Benin.
waar Tenochtitlan de hoofdstad v was (afgebeeld op
muurschildering v Diego Rivera (zie slides). Dus: zo arm en donker, zoals de geschiedschrijving doet uitschijnen,
—> We kennen daar veel van door Spaanse was Afrika niet.
kroniekschrijvers die helemaal versteld stonden v
deze beschaving. Maar: vanaf de 19e eeuw ontstond het beeld v Afrika dat we vandaag
kennen.
- Er bestonden ook andere Latijns-Amerikaanse systemen —> Om de kolonisering te legitimeren noemden we hen barbaren
zoals de Tiwanaku (Bolivia) en Wari (Peru), maar ook het die beschaafd moesten worden (dehumanisering).
bekende Inca Rijk (Tawantinsuyu). —> De kwaliteit van de Afrikaanse kunst werd dan vaak verklaard
—> Ook hierover waren de Spanjaarden erg verwonderd. door te zeggen dat ze geholpen waren door een witte
beschaving of de Portugezen.
Om dan toch de kolonisering ervan te legitimeren werd de mythe vd leegte gebruikt (= alles stond leeg als ze het vonden).
bv Amazonewoud zou gewoon een leeg oerwoud geweest zijn, terwijl hierin grote gebieden gebruikt werken als
landbouwgrond, met technieken zoals terra preta (= houtskool id aarde verwerken om ze vruchtbaarder te maken) en het telen
v versch gewassen door elkaar omdat dit de biodiversiteit ten goede kwam.
—> de Pre-Colombiaanse beschavingen hadden dus
Naast die neolithische (landbouw)revolutie, hadden ze ook kennis over een redelijk duurzame visie op landbouw, die
astronomie, filosofie, wisk, een eigen schrift, kalender kledij, wapens, grotendeels verloren ging door de kolonisatie.
uitgebreide handelsnetwerken, …
4) Begin van een nieuw wereldsysteem (1500)?
- Vanaf 1492 begint Europa een belangrijkere rol te spelen en veranderen de bestaande structuren door de EU’ koloniale expansie
—> Deze kolonisering was uniek (<-> die vd Grieken, Romeinen, chinezen) omdat het niet alleen bleef bij het louter bezetten,
maar ook het indoctrineren v nieuwe structuren en eco productiemethoden)
Europese kolonialisten hadden daar vnl 4 motieven voor:
1. Socio-eco M = handel en migratie 3. Politiek M = macht en prestige
2. Ideologisch M = religie en beschaving (overbrengen) 4. Lust naar liefde en seks (sommigen deden mee om op zoek
te gaan naar vrouwen die minder preuts waren dan Europese)
Die kolonisering bracht ook verschuivingen met zich mee:
1. Feodalisme 2. Mercantilisme 3. 1492 & de zoektocht naar Indië
- Grote beschavingen waren vroeger vnl = INT handel met als doel om meer te - De bedoeling vd handelsexpeditie was eig
landbouw/ feodale samenlevingen, exporteren (Goud en zilver in Latijns-AM, dmv toegang krijgen tt de indische markt, om zo
gecontroleerd door een aristocratische geweld) dan te importeren. Zo creëer je een het handelsmonopolie v steden zoals
klasse. handelsoverschot en dus welvaart. Venetië en Genua te ondermijnen.
—> Landbouwklasse moest dan een
belasting afgeven ad feodale landheer, - Door die nieuwe welvaart kon een burgerij/ - 2e doel was politiek: wnr Constantinopel id
waardoor hij toegang kreeg tot materiële handelsklasse ontstaan die de macht vd handen vd Ottomanen viel, werd de EU’
welvaart. aristocraten uitdaagde. toegang tt de Aziatische markt (nodig voor
textiel, specerijen, buskruit, …) bedreigd
Dit veranderde door de kolonisering, de - Ook de technologie en onze schepen (Kogge
opkomst van nieuwe productiemethodes en het —> Karveel —> Kraak = ‘world changing —> Reis werd gdn door Cristobal Colon
ontstaan vd consumptiemaatschappij. machine’) werden steeds beter. (Columbus), vroeg eerst al toestemming in
por (1484), erna in spa (1485), maar kreeg
Hierdoor ontwikkelde het mercantilisme dit pas wnr Bartolomeu Dias rond kaap de
zich nog sneller, kon kennis sneller goede hoop reisde (1488).
verspreid w, en probeerde EU andere
handelsrijken te destabiliseren. Vanaf dan ging het snel:
- 1492: Santa Maria, de Niña en de Pinta
‘ontdekken’ Hispaniola (eiland)
Het Europese mercantilisme werd gezien als een handels rijk met verschillende - 1498: Vasco Da Gama ‘ontdekt’ Calicut
individuele handelsposten (Fortaleza e feitoria) - 1499-1502: Amerigo Vespucci ontdekte de
= versterkte burchten waarmee de aanwezigheid vd Portugezen werd verdedigd. ‘nieuwe wereld’
- Hiermee wouden ze ook de Arabische en Indische handelaars verdrijven & een SPA & POR verdelen OL de zeeën omdat de
einde stellen aan de vrije handel (muv christenen die toestemming hadden vd
SOL concurrentie/ spanning toeneemt.
Portugese kroon).
= Verdragen van Tordesillas & Zaragoza
—> geweld was hierbij het handelsmerk: ook wel oorlogskapitalisme genoemd.
bv. Vascoda Gama bombardeerde de Meri in 1502.
In 1507 werd ook de Waldseemüller
- Portugezen konden de grote rijken niet destabiliseren (Chinese en Ott rijk vnl),
wereldkaart getekend met behulp van de
maar zij koesterden ook geen maritieme ambities. Ze konden uiteindelijk ook
Griekse geograaf Ptholomaei en verslagen
wel gebruik maken van de nieuwe handelsnetwerken, al bleven dit slechts
van Vespucci & anderen.
randverschijnselen vr hun, het grootste aandeel vd Aziatische handel
—> Voor het eerst ook een
verliep nog altijd over land.
‘Amerikaans’ continent: nieuwe
dimensie id geografische wereld.
Maar: tegen de 17e eeuw verloren de POR de hegemonie over de handel in Azië:
—> Die kennis kon dan door de
- kosten voor verdediging en de vele reizen liepen op & andere Europese landen
boekdrukkunst verspreid w.
kwamen ook op (De Nederlanden, GB).
,5) De kolonisering van Amerika
- Dit gebeurde op een zeer brutale wijze en was een vorm van settler
colonialism - Kolonisten werden vaak hidalgo’s genoemd
= hierbij w een overzees gebied gekoloniseerd met de bedoeling = Lagere adel die via die expedities wilden
grondstoffen te verschepen, maar ook om volksverhuizingen te opklimmen;
organiseren, waardoor het gebied geleidelijk aan w overgenomen. —> zij vormden de settler class die zich
vermengde met de oorspronkelijke
—> Hierdoor verdween de oorspronkelijke bevolking bijna volledig bevolking —> Werd zo de creoolse elite.
(zij werden bv geïntegreerd door vermenging via huwelijken
in de nieuwe creoolse bevolking). Hernán Cortés en Francisco Pizarro waren 2
Wanneer Evo Morales in 2005 president v Bolivia werd, belangrijke Hidalgo’s:
sprak hij over het einde ve 500-jarig durend verzet, omdat - C vernietigde de hoofdstad vd Azteken, Tenochtitlan
hij zichzelf zag als deel vd oorspronkelijke bevolking. en versloeg Motecuhzoma II.
- F leidde de Spaanse oorlog tegen het Inca rijk. Hij
- De oorspronkelijke bedoeling vd Eu’ kolonisten was primitieve stichtte Lima: het Spaanse koloniale rijk kreeg
accumulatie (roofbouw, plundering en geweld). hierdoor vorm, maar bleef vnl een lappendeken van
steden.
Vnl van goud en zilver (zou volgens sommigen gebeurd zijn onder —> SPA was numeriek id minderheid, maar kon de kolonisering toch
druk van investeerders en de Spaanse kroon), dmv de doorvoeren omdat velen vd oorspr bevolking stierven aan EU’ ziektes
die ze meebrachten, 90 tot 95% van de bevolking kreeg bv het
zilvervloot. pokkenvirus (Amerika werd niet veroverd, maar geïnfecteerd).
—> Fungeerde als eerste kapitaal en werd later verdeeld over Eur. —> dus was niet per se door culturele/ tech superioriteit
= maakte bloei v SPA mogelijk; de Spaanse zilveren mat werd (Zie Slide 44 ppt les 2)
bv de eerste muntvorm.
= Zilver gaf Europa ook toegang tot de Chinese markt, omdat de
chinezen hier enorm in geïnteresseerd waren.
Dit geweld moest wel ergens gelegitimeerd worden: Naast de hidalgo’s werden er daarom vaak
- Vaak dmv dehumanisering: beschavingsmissies missionarissen meegestuurd die de oorspronkelijke
- Conquista werd vaak ook uitgevoerd in naam van God/ de koning. bevolking moesten kerstenen (vaak met toestemming
vd paus).
<-> Bartomolé de las Cases keerde zich tegen de gewelddadige bekering van de inheemse volkeren.
—> Zag hen als rationeel en getalenteerd en vond dat zij zonder geweld tot het christendom gebracht moesten worden.
—> door de inheemse volkeren als menselijk te erkennen, droeg hij indirect bij aan de toename van de trans-Atlantische
slavenhandel, waarbij Afrikanen als alternatief werden ingezet.
Sociale gevolgen van de kolonisering:
- Naar schatting zouden er 35-55miljoen mensen vd oorspronkelijke bevolking sterven. Naarmate technologie beter werd, kwamen
er ook studies die aantoonden dat de werkelijke getallen veel hoger lagen (100-200miljoen).
—> Daaronder waren er ook veel (ook Europese) doden ten gevolge van ziektes zoals Malaria, de pokken, griep, …
—> Maar vooral de eco uitbuiting zorgde voor veel slachtoffers: ook Europese boeren werden slachtoffer vd toenemende
monopolisering met behulp v staatsmacht (bv suikerrevolutie id Caraïben).
—> Ook instituten ingevoerd zoals het privébezit waarmee grote stukken land toegeëigend werden. Deze moesten na de
kolonisering ook gecompenseerd worden.
Conclusie: de Amerikaanse kolonisering was niet echt een pre-kapitalistische kolonisering.
—> Spanjaarden gebruikten het goud en zilver vooral voor oorlogen en imperiale avonturen te financieren (bv Spaans-Engelse,
Frans-Spaanse, tachtigjarige oorlog, …).
—> Het gebrek aan productieve investeringen leidde dan ook tot hun ondergang.
—> Door de overmatige invoer van zilver begon deze ook onder inflatie te lijden (China en de ottomanen werden daar ook
slachtoffer van).
Maar: de basis voor een nieuw economisch/ wereldsysteem was wel gelegd. Spaanse schulden gaven mee de aanleiding voor het
ontstaan van financiële markten zoals Amsterdam en Londen, waar al het goud naartoe stroomde.
Les 3. V handel nr heerschappij: v Ned mercantilisme nr Brits imperaL’me
1) Structurele transformaties via zee:
- Er vonden heel wat structurele transformaties plaats via zee, oa door het schip als ‘world changing machine’.
—> Maar pas wanneer Nederlanden een rol beginnen spelen (gouden eeuw voor de NED), w het gewonnen kapitaal efficiënter
gebruikt (van verkwistend Spa-Por MER naar efficiënter en commerciëler Ned Mer).
—> 3 structurele transformaties:
(1) van mercantilisme naar kolonisering en Industriële revolutie
(2) van kolonisering naar Britse hegemonie
(3) van liberalisme naar ‘high imperialism’ en de ‘scramble for Africa’ (les 6)
2) Kolonisering door geoctrooieerd compagnieën
- Ih begin vd kolonisatie gebeurde de maritieme expedities vooral door bedrijven/ compagnieën, gesteund door monarchieën (public
private partnerships), omdat deze veel te duur zijn voor de politieke overheden.
—> Zij kregen dan monopolie rechten, in ruil voor staatssteun (want was voor die bedrijven ook risicovol - veel schepen kwamen
bv niet terug).
OVERZICHT
Over het examen:
- Begrippen verklaren (zie termenlijst) op 5 p
- 3p met leesgroep taak
- Kleine essayvraag obv de slides (4p)
- Grote essayvraag (8p) die peilt naar kennis over de lessen, de reader en boek
—> Is hij redelijk streng op: themas uit de les in verband brengen met reader (dus verbanden zoeken)
INHOUD VAN DE LESSEN & SLIDES
Probleem met discussie hier rond:
Les 1. Algemene inleiding - w vaak vergeleken met de Holocaust
- Geeft algemene inleiding over het conflict tussen Israël en Palestina. (op industriële schaal de uitroeing
—> 61.709 doden gevallen, ondertss omschreven als etnische zuivering/ genocide. van bepaalde groep mensen); maar
(Voorwaarden van Art. 2 Genocideverdrag (1948) zijn duidelijk voldaan). er zijn ook andere vormen v genocide
a. het doden van leden van de groep;
b. het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
c. het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op Gaat dus ook om het onmogelijk maken
haar lichamelijke vernietiging; (bv ziekenhuizen, universiteiten opgeblazen) van het leven ve bevolking als
d. het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen;
e. het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep. bevolkingsgroep in een bepaald geb.
(Daaraan zijn in Art. 3 ook strafbare handelingen verbonden).
—> Plegen van, plannen voor (bv Trump’s voorstellen Gazanen te deporteren), Dat is allemaal het geval, drm
aanzetten tot, poging tot, medeplichtigheid aan (zoals het steunen van ISR). Ispreken vele mensenR
Iorganisaties over genocide.
Maar structuren van INT recht die dit moeten beletten w eig irrelevant verklaart, dat maakt
dit voor iedereen een belangrijk topic.
Zegt veel over de relatie tussen structuur en conflict: rode draad doorheen de lessen zal zijn dat conflicten ontstaan door structuren,
en deze conflicten lokken daardoor dan nieuwe structuren uit, etc.
—> Toont conflict in Gaza aan dat de wereldverhoudingen ah veranderen is?
- Westen staat nu symbool voor het niets doen & toekijken, terwijl het vroeger symbool was voor bepaalde normen en
waarden die verspreid moesten w over de hele wereld).
- Nu is het vooral het globale zuiden die het morele kompas is (bv ZUI-AFR daagt ISR uit voor ICC).
= term die initieel gebruikt werd door het “Westen” om zich te positioneren tov. de grote Rijken (Aziatische Rijk, etc.).
- Id koude oorlog werd bv de opdeling “Westen” vs “de communistische wereld” gemaakt.
- Vandaag gaat het over het “Westen” tegenover “ontwikkelingslanden”, “niet-westerse wereld” Of het GLOBALE ZUIDEN
Verwijst echter niet naar een geografisch gebied (AUS hoort ook bij het Westen, maar ligt
ih Zuiden), maar een gebied met een gedeelde (koloniale) geschiedenis.
—> ‘globaal’ duidt op het feit dat het ook interconnecties (= globalisering) heeft met het Globale Noorden.
—> term is ook een uiting ve subalterne machtsrelatie (waarbij er in het Noorden ook geografische Zuidens zijn en omgekeerd)
—> term brengt ook politieke verbeelding met zich mee
Is een redelijk eurocentrische manier om naar de wereld te kijken (= kijken nr rest vd wereld vanuit je eigen waarden kader).
Gevaar hierbij:
- Het is niet neutraal en je blik is waardegeladen. Id constructie van zo’n wereldbeeld schuilt er een machtsrelatie, waarbij
de ene als ondergeschikt wordt gepercipieerd tov van de ander (superieur-inferieur).
- Concept Globale Zuiden is op die manier vooral een sociale constructie: zonder het glob Z zou er geen glob N zijn.
- Voor Samir Amin is eurocentrisme…
= verschillen die als onweerlegbaar w gezien, en die de loop van de Hoe moeten we eurocentrisme dan doorprikken?
gesch v versch volken bepalen (Liberale democratie vh - Gebruik van concepten zoals het zuiden is
westen als universeel model, waardoor er minder aandacht is voor onvermijdelijk. Niet ied is gelijk (zou omgekeerd
de structurele dynamieken binnen de wereld). eurocentrisme zijn). Ongelijkheid is echter niet
—> is dus belangrijk om aandacht te hebben voor die structuren natuurlijk, en moet dus verklaard worden.
die het wereldsysteem vormgeven, want anders zijn we net - aandacht hebben voor de structuren die het wereld
niet universeel! systeem vormgeven.
- Westen was niet de eerste die begon na te denken over bv Globalisering die zorgt voor conflicten (zoals
mensenrechten (bv Mandingue Charter (1222) lijkt heel Seattle 1999, Tahrir 2011)
hard op UVRM): hoogtepunt v onze verlichting was ook - Samenhang tussen versch fenomenen begrijpen
hoogtepunt v kolonialisme, dus je kan onmogelijk bv panama papers & migratiecrisis, Global trade &
aannemen dat al onze ideeën alleen in Europa zijn global Jihad (Al Qaida viel WTC aan, symbolisch
ontstaan; veel kwamen voort uit het conflict met de voor de eco rijkdom vd VS ipv de religieuze
gekoloniseerde intellectuelen symbolen v onze SLV).
,Sommige grafieken doen blijken dat extreme armoede gedaald is.
—> Maar hoe betrouwbaar zijn deze resultaten?
- bv M. Jerven’s ‘Poor Numbers’ stelt dat de wereldbank een monopolie
heeft op cijfers over armoede. Hij trekt deze in twijfel.
—> Stel dat ze juist zijn, ze zeggen nog niet alles:
- Houden geen rekening met belangrijke sociologische veranderingen zoals
urbanisatie (in de stad ben je veel afhankelijker vh monetair inkomen: er is bv geen eigen voedselvoorziening meer waarin mensen geen geld nodig hebben om te
overleven).
Hoe we dus bepaalde zaken interpreteren, hangt af van hoe we ze benoemen:
- De geschiedenis is dubbelzinnig cf Trouillot (verschil tussen wat er is gebeurd en wat men zegt dat er is gebeurd).
(bv Spaanse invasie vd Bahama’s doet geen belletjes ringen, de ontdekking van Amerika wel).
—> De vraag (of keuze) is wat voor soort verhaal we willen & waar we beginnen.
(bv beginnen met aanval op 7okt of met de Israëlische kolonisatie v Palestina?).
In deze lessen gaan we de gesch vh raciaal kapitalisme omschrijven:
- kan gezien w als pol project van ‘worldmaking’.
- Hierbij gaan we 2 algemene historische tendensen onderscheiden obv 2 machtsystemen (kapitaal en ras (+ gender))
1) Geografische expansie = steeds meer gebieden integreren ((neo)kolonisering)
2) intensieve expansie = steeds meer domeinen integreren
Twee voetnoten hierbij:
1. Welke actoren zitten er achter de projecten van globalisering? (niet alleen individuen, maar vooral hun rol in groepen zoals
klasse, gender en ras).
2. Wat bedoelen we met geweld? (Niet alleen fysiek geweld, maar ook structureel geweld dat vervat zit in een systeem).
Les 2. De geboorte van een nieuw wereldsysteem
Als keerpunt id gesch w vaak verwezen naar de ‘ontdekking’ van Amerika in 1492 door Columbus.
—> Dit was de beginfase vd globalisering en kan gezien w en het ontstaan vh kapitalisme.
Samir Amin had een meer genuanceerde visie hierover: Eerst vooral handelskapitalisme (mercantilisme - 16e eeuw),
- Eerst was er een proto-kapitalisme aanwezig in andere na veranderingen ih productieapparaat zullen we spreken van
delen vd wereld (zoals Malakka ih huidige Maleisië die de industrieel kapitalisme (18e eeuw).
overgang maakten van production-for-use naar production- —> De eerste, meest geïndustrialiseerde zone was in de
-for-market: zij werden afh van marktwerking), dan pas ih Westen. Caribbean en niet in GB.
—> De ‘ontdekking’ v Amerika was vr hem daarom ook niet
de start vd wereldhandel, maar louter de start vd Europese deelname eraan.
=> de wereld was al geglobaliseerd (ie grensoverschrijdende handel), maar Europa was er gwn nog niet bij betrokken).
bv. Tomé Pires: ‘wie Malakka controleert, heeft het mes op de keel van Venetië’
= Zeevaartroutes waren belangrijk om de traditionele handelsroutes te omzeilen; zo kon EU vat krijgen op de prijzen.
1) Het Aziatische wereldsysteem
Maar: er waren wel al wereld systemen die vooraf gingen aan het kapitalisme (bv het feodalisme)
—> Kende haar zwaartepunt in Azië (waar de voorN handel en uitwisseling v ideeen plaatsvond)
- Het Chinese centrum was dominant in het Euraziatisch wereldsysteem, Europa was
slechts een periferie.
<-> Toch heeft onze gesch wat betreft onze ‘dark ages’ enkel aandacht voor Europa,
belangrijke invloed vd Arabische en Perzische beschavingen ovv ww, filosofie,
en stedelijke cultuur w vaak genegeerd.
+ De focus vh Romeinse rijk lag ook vnl op het oosten en niet op Europa, zoals
onze gesch vaak suggereert.
- De Europese landbouw was ook niet productief Pas rond de 19e eeuw begon Europa een
genoeg om grote steden te hebben, de grootste grotere rol te spelen door de IR.
steden lagen in Azië (alleen Parijs kwam een => Deze zorgde voor een hele snelle
beetje id buurt). omslag omdat men op veel grotere
schaal kon produceren —> De verhoudingen veranderden radicaal.
- Ook de Chinese vloot was veel machtiger dan de Europese (Hedendaagse discussies over de ‘opkomst v China’ dus in historisch perspectief
—> Zheng He, tt slaaf gemaakte Chinese admiraal deed plaatsen; eig zijn zij vanaf het jaar 0 altijd dominant geweest en was de Europese
dominantie maar een klein sprongetje).
expedities met het grootste houten schip ooit gebouwd.
(veel groter dan Columbus’ Santa Maria). 2) Positie van Afrika’s
- Was net zoals Europa eerder een perifeer gebied, maar het was
Maar: na een tijd werd deze vloot vernietigd. geen donker continent zonder beschaving!
- Er zou id 15e eeuw een eco crisis geweest zijn in China —> Maakte deel uit v Islamitische & Ottomaanse Rijk
- Was het geld niet meer waard, want alle handel verliep —> Had vele rijke koninkrijken met handelsrelaties (bv trans-
toch via de zijdenroutes. saharaanse handel).
Europa wou daar ook toegang toe; hadden grote verhalen gehoord:
(bv Mansa Moussa, heerser v Mali en ‘rijkste persoon op aarde’, zou op zijn pelgrimstocht naar
Mekka even in Cairo gestopt zijn, waar hij zoveel goud uitgaf, dat de goudprijs 10j lang daalde).
,3) Amerikaanse wereldsysteem Verhaal vd bronzen beelden van Benin toonden ook aan dat er op
- Id periode 1325-1521 bestond hier een Triple Alliantie een zeker moment ook contact moet geweest zijn tss Portugese
(bestaande uit de Azteken, de Texcoco en de Tlacopan), reizigers en de bevolking v Benin.
waar Tenochtitlan de hoofdstad v was (afgebeeld op
muurschildering v Diego Rivera (zie slides). Dus: zo arm en donker, zoals de geschiedschrijving doet uitschijnen,
—> We kennen daar veel van door Spaanse was Afrika niet.
kroniekschrijvers die helemaal versteld stonden v
deze beschaving. Maar: vanaf de 19e eeuw ontstond het beeld v Afrika dat we vandaag
kennen.
- Er bestonden ook andere Latijns-Amerikaanse systemen —> Om de kolonisering te legitimeren noemden we hen barbaren
zoals de Tiwanaku (Bolivia) en Wari (Peru), maar ook het die beschaafd moesten worden (dehumanisering).
bekende Inca Rijk (Tawantinsuyu). —> De kwaliteit van de Afrikaanse kunst werd dan vaak verklaard
—> Ook hierover waren de Spanjaarden erg verwonderd. door te zeggen dat ze geholpen waren door een witte
beschaving of de Portugezen.
Om dan toch de kolonisering ervan te legitimeren werd de mythe vd leegte gebruikt (= alles stond leeg als ze het vonden).
bv Amazonewoud zou gewoon een leeg oerwoud geweest zijn, terwijl hierin grote gebieden gebruikt werken als
landbouwgrond, met technieken zoals terra preta (= houtskool id aarde verwerken om ze vruchtbaarder te maken) en het telen
v versch gewassen door elkaar omdat dit de biodiversiteit ten goede kwam.
—> de Pre-Colombiaanse beschavingen hadden dus
Naast die neolithische (landbouw)revolutie, hadden ze ook kennis over een redelijk duurzame visie op landbouw, die
astronomie, filosofie, wisk, een eigen schrift, kalender kledij, wapens, grotendeels verloren ging door de kolonisatie.
uitgebreide handelsnetwerken, …
4) Begin van een nieuw wereldsysteem (1500)?
- Vanaf 1492 begint Europa een belangrijkere rol te spelen en veranderen de bestaande structuren door de EU’ koloniale expansie
—> Deze kolonisering was uniek (<-> die vd Grieken, Romeinen, chinezen) omdat het niet alleen bleef bij het louter bezetten,
maar ook het indoctrineren v nieuwe structuren en eco productiemethoden)
Europese kolonialisten hadden daar vnl 4 motieven voor:
1. Socio-eco M = handel en migratie 3. Politiek M = macht en prestige
2. Ideologisch M = religie en beschaving (overbrengen) 4. Lust naar liefde en seks (sommigen deden mee om op zoek
te gaan naar vrouwen die minder preuts waren dan Europese)
Die kolonisering bracht ook verschuivingen met zich mee:
1. Feodalisme 2. Mercantilisme 3. 1492 & de zoektocht naar Indië
- Grote beschavingen waren vroeger vnl = INT handel met als doel om meer te - De bedoeling vd handelsexpeditie was eig
landbouw/ feodale samenlevingen, exporteren (Goud en zilver in Latijns-AM, dmv toegang krijgen tt de indische markt, om zo
gecontroleerd door een aristocratische geweld) dan te importeren. Zo creëer je een het handelsmonopolie v steden zoals
klasse. handelsoverschot en dus welvaart. Venetië en Genua te ondermijnen.
—> Landbouwklasse moest dan een
belasting afgeven ad feodale landheer, - Door die nieuwe welvaart kon een burgerij/ - 2e doel was politiek: wnr Constantinopel id
waardoor hij toegang kreeg tot materiële handelsklasse ontstaan die de macht vd handen vd Ottomanen viel, werd de EU’
welvaart. aristocraten uitdaagde. toegang tt de Aziatische markt (nodig voor
textiel, specerijen, buskruit, …) bedreigd
Dit veranderde door de kolonisering, de - Ook de technologie en onze schepen (Kogge
opkomst van nieuwe productiemethodes en het —> Karveel —> Kraak = ‘world changing —> Reis werd gdn door Cristobal Colon
ontstaan vd consumptiemaatschappij. machine’) werden steeds beter. (Columbus), vroeg eerst al toestemming in
por (1484), erna in spa (1485), maar kreeg
Hierdoor ontwikkelde het mercantilisme dit pas wnr Bartolomeu Dias rond kaap de
zich nog sneller, kon kennis sneller goede hoop reisde (1488).
verspreid w, en probeerde EU andere
handelsrijken te destabiliseren. Vanaf dan ging het snel:
- 1492: Santa Maria, de Niña en de Pinta
‘ontdekken’ Hispaniola (eiland)
Het Europese mercantilisme werd gezien als een handels rijk met verschillende - 1498: Vasco Da Gama ‘ontdekt’ Calicut
individuele handelsposten (Fortaleza e feitoria) - 1499-1502: Amerigo Vespucci ontdekte de
= versterkte burchten waarmee de aanwezigheid vd Portugezen werd verdedigd. ‘nieuwe wereld’
- Hiermee wouden ze ook de Arabische en Indische handelaars verdrijven & een SPA & POR verdelen OL de zeeën omdat de
einde stellen aan de vrije handel (muv christenen die toestemming hadden vd
SOL concurrentie/ spanning toeneemt.
Portugese kroon).
= Verdragen van Tordesillas & Zaragoza
—> geweld was hierbij het handelsmerk: ook wel oorlogskapitalisme genoemd.
bv. Vascoda Gama bombardeerde de Meri in 1502.
In 1507 werd ook de Waldseemüller
- Portugezen konden de grote rijken niet destabiliseren (Chinese en Ott rijk vnl),
wereldkaart getekend met behulp van de
maar zij koesterden ook geen maritieme ambities. Ze konden uiteindelijk ook
Griekse geograaf Ptholomaei en verslagen
wel gebruik maken van de nieuwe handelsnetwerken, al bleven dit slechts
van Vespucci & anderen.
randverschijnselen vr hun, het grootste aandeel vd Aziatische handel
—> Voor het eerst ook een
verliep nog altijd over land.
‘Amerikaans’ continent: nieuwe
dimensie id geografische wereld.
Maar: tegen de 17e eeuw verloren de POR de hegemonie over de handel in Azië:
—> Die kennis kon dan door de
- kosten voor verdediging en de vele reizen liepen op & andere Europese landen
boekdrukkunst verspreid w.
kwamen ook op (De Nederlanden, GB).
,5) De kolonisering van Amerika
- Dit gebeurde op een zeer brutale wijze en was een vorm van settler
colonialism - Kolonisten werden vaak hidalgo’s genoemd
= hierbij w een overzees gebied gekoloniseerd met de bedoeling = Lagere adel die via die expedities wilden
grondstoffen te verschepen, maar ook om volksverhuizingen te opklimmen;
organiseren, waardoor het gebied geleidelijk aan w overgenomen. —> zij vormden de settler class die zich
vermengde met de oorspronkelijke
—> Hierdoor verdween de oorspronkelijke bevolking bijna volledig bevolking —> Werd zo de creoolse elite.
(zij werden bv geïntegreerd door vermenging via huwelijken
in de nieuwe creoolse bevolking). Hernán Cortés en Francisco Pizarro waren 2
Wanneer Evo Morales in 2005 president v Bolivia werd, belangrijke Hidalgo’s:
sprak hij over het einde ve 500-jarig durend verzet, omdat - C vernietigde de hoofdstad vd Azteken, Tenochtitlan
hij zichzelf zag als deel vd oorspronkelijke bevolking. en versloeg Motecuhzoma II.
- F leidde de Spaanse oorlog tegen het Inca rijk. Hij
- De oorspronkelijke bedoeling vd Eu’ kolonisten was primitieve stichtte Lima: het Spaanse koloniale rijk kreeg
accumulatie (roofbouw, plundering en geweld). hierdoor vorm, maar bleef vnl een lappendeken van
steden.
Vnl van goud en zilver (zou volgens sommigen gebeurd zijn onder —> SPA was numeriek id minderheid, maar kon de kolonisering toch
druk van investeerders en de Spaanse kroon), dmv de doorvoeren omdat velen vd oorspr bevolking stierven aan EU’ ziektes
die ze meebrachten, 90 tot 95% van de bevolking kreeg bv het
zilvervloot. pokkenvirus (Amerika werd niet veroverd, maar geïnfecteerd).
—> Fungeerde als eerste kapitaal en werd later verdeeld over Eur. —> dus was niet per se door culturele/ tech superioriteit
= maakte bloei v SPA mogelijk; de Spaanse zilveren mat werd (Zie Slide 44 ppt les 2)
bv de eerste muntvorm.
= Zilver gaf Europa ook toegang tot de Chinese markt, omdat de
chinezen hier enorm in geïnteresseerd waren.
Dit geweld moest wel ergens gelegitimeerd worden: Naast de hidalgo’s werden er daarom vaak
- Vaak dmv dehumanisering: beschavingsmissies missionarissen meegestuurd die de oorspronkelijke
- Conquista werd vaak ook uitgevoerd in naam van God/ de koning. bevolking moesten kerstenen (vaak met toestemming
vd paus).
<-> Bartomolé de las Cases keerde zich tegen de gewelddadige bekering van de inheemse volkeren.
—> Zag hen als rationeel en getalenteerd en vond dat zij zonder geweld tot het christendom gebracht moesten worden.
—> door de inheemse volkeren als menselijk te erkennen, droeg hij indirect bij aan de toename van de trans-Atlantische
slavenhandel, waarbij Afrikanen als alternatief werden ingezet.
Sociale gevolgen van de kolonisering:
- Naar schatting zouden er 35-55miljoen mensen vd oorspronkelijke bevolking sterven. Naarmate technologie beter werd, kwamen
er ook studies die aantoonden dat de werkelijke getallen veel hoger lagen (100-200miljoen).
—> Daaronder waren er ook veel (ook Europese) doden ten gevolge van ziektes zoals Malaria, de pokken, griep, …
—> Maar vooral de eco uitbuiting zorgde voor veel slachtoffers: ook Europese boeren werden slachtoffer vd toenemende
monopolisering met behulp v staatsmacht (bv suikerrevolutie id Caraïben).
—> Ook instituten ingevoerd zoals het privébezit waarmee grote stukken land toegeëigend werden. Deze moesten na de
kolonisering ook gecompenseerd worden.
Conclusie: de Amerikaanse kolonisering was niet echt een pre-kapitalistische kolonisering.
—> Spanjaarden gebruikten het goud en zilver vooral voor oorlogen en imperiale avonturen te financieren (bv Spaans-Engelse,
Frans-Spaanse, tachtigjarige oorlog, …).
—> Het gebrek aan productieve investeringen leidde dan ook tot hun ondergang.
—> Door de overmatige invoer van zilver begon deze ook onder inflatie te lijden (China en de ottomanen werden daar ook
slachtoffer van).
Maar: de basis voor een nieuw economisch/ wereldsysteem was wel gelegd. Spaanse schulden gaven mee de aanleiding voor het
ontstaan van financiële markten zoals Amsterdam en Londen, waar al het goud naartoe stroomde.
Les 3. V handel nr heerschappij: v Ned mercantilisme nr Brits imperaL’me
1) Structurele transformaties via zee:
- Er vonden heel wat structurele transformaties plaats via zee, oa door het schip als ‘world changing machine’.
—> Maar pas wanneer Nederlanden een rol beginnen spelen (gouden eeuw voor de NED), w het gewonnen kapitaal efficiënter
gebruikt (van verkwistend Spa-Por MER naar efficiënter en commerciëler Ned Mer).
—> 3 structurele transformaties:
(1) van mercantilisme naar kolonisering en Industriële revolutie
(2) van kolonisering naar Britse hegemonie
(3) van liberalisme naar ‘high imperialism’ en de ‘scramble for Africa’ (les 6)
2) Kolonisering door geoctrooieerd compagnieën
- Ih begin vd kolonisatie gebeurde de maritieme expedities vooral door bedrijven/ compagnieën, gesteund door monarchieën (public
private partnerships), omdat deze veel te duur zijn voor de politieke overheden.
—> Zij kregen dan monopolie rechten, in ruil voor staatssteun (want was voor die bedrijven ook risicovol - veel schepen kwamen
bv niet terug).
