PROEFDIERKUNDE 1
BIOMEDISCHE LABORATORIUMTECHNOLOGIE | 2023-2024
,INLEIDING
DEFINITIES
Proefdierkunde (= PDK) = wetenschap ivm welzijn + verzorgen van proefdieren (= P)
= levert bijdrage aan kwaliteit onderzoek + welzijn dieren
= multidisciplinair (meerdere mensen nodig om het aan te leren)
Proefdier (= P) = dier in wetenschappelijk onderzoek
Dierproef = elke wetenschappelijke procedure met gebruik van proefdieren
➔ Maar… er is een wettelijk kader aanwezig
Nota’s bij de figuur:
- Animalarium is de huisvestiging van de proefdieren
- Proefdier:
o Een dood dier is geen proefdier
o Koppotigen inktvissen → zijn ook proefdieren. Vroeger deed men veel onderzoek op
neuronen. Hiervoor werden inktvissen gebruikt. Daarom dat ze er apart instaan. Bv.
slakken zijn geen onderdeel van proefdieren volgens de wetgeving, ze voelen niet zo veel
pijn (en dus gevoel/zenuwimpuls) als een inktvis.
o Als je proefdieren huisvest in een animalarium en je na hun dood hun organen gebruikt
voor onderzoek, is het ook een proefdier.
Dieren in een zoo zijn geen proefdier. Hun organen worden niet gebruikt voor onderzoek.
o De levende niet menselijke gewervelden zijn ook proefdieren. Hoe klein het organismen,
als er een wervel in zit dan valt het onder de wetgeving.
o Het laatste derde deel van hun normale ontwikkeling: wat wil dit zeggen?
▪ Vb. als een muisembryo wilt hebben dan zijn de eerste ontwikkelde stappen ‘niet
proefdier’ en in het laatste derde deel van de ontwikkeling wordt het dan wel
gezien als een proefdier. Je moet dus goed op de hoogte zijn van de tijd dat een
dier erover doet om zich volledig te ontwikkelen.
Figuur uit wetboek
1
,Herformulering:
Dierproef = elke wetenschappelijke procedure met gebruik v P
Maar… er is een wettelijk kader aanwezig, dus:
= elk gebruik van een dier voor wetenschappelijke of onderwijskundige doeleinden die bij het dier
evenveel of meer pijn, lijden, angst of blijvende schade kan veroorzaken als het inbrengen van een
naald volgens goed diergeneeskundig vakmanschap.
Impact van proef op een dier kan sterk verschillen:
- Kalibratie moeilijk maar kan met scoreformulieren
- Gedragsonderzoek – met of zonder ‘supportive care’ - orgaandonatie
Eigen nota’s:
- Grens om te spreken voer een dierproef:
o Vanaf je een naald inbrengt is het een dierproef → dit is de grens
o De impact van een proef moet ingeschat worden vooral het dier die de proef ondergaat.
We doen dit mbv een scoreformulieren naargelang welk dier het is.
OEFENING: PROEFDIER OF NIET?
Alarmhonden proefdier of niet?
- bv. bij diabetes type 1
- Medische alarmhonden verlenen assistentie aan mensen met diabetes type 1 door de
bloedsuikerspiegel van hun baasje in de gaten te houden. Honden voelen dat aan wanneer er een
aanval aankomt. Als de hond ruikt dat er een ‘hypo’ of ‘hyper’ aankomt, een sterke daling of stijging
van de bloedsuiker, slaat hij alarm. Bijvoorbeeld door te gaan liggen of blaffen. Op dat moment kan
het baasje zijn bloedsuikerwaarde checken en snel iets eten of insuline spuiten voordat de hypo of
hyper inzet.
- Is GEEN proefdier → er word geen pijn aan geleverd
Nieuw vaccin getest op olifanten in een dierentuin in het kader van een ‘behandeling’ → proefdier of
niet?
- Moeilijk te bepalen, zal je mee naar de rechter moeten gaan om dit te bepalen.
INHOUDEN VAN DE PROEFDIERKUNDE
• Biologische eigenschappen van proefdieren (dierkeuze)
• Optimalisering huisvesting en verzorging
• Genetische en microbiologische kwaliteitsbewaking
• Preventie en behandeling ziekten
• Experimentele technieken
• Anesthesie Analgesie Euthanasie
• Betrouwbaarheid + reproduceerbaarheid resultaten
• Verminderen van het ongemak van proefdieren
• Beperking aantal proefdieren
Anesthesie/narcose= het proces om de waarneming van pijn en andere negatieve gevoelens te blokkeren.
2
, KADERS VAN DIERPROEVEN
1. Proefdier als vervanger van of model voor mens (medisch onderzoek)
a. Veel proeven niet mogelijk op mensen
2. Proefdier nodig omdat de ‘wet’ verplicht een geneesmiddel eerst te testen
a. In knaagdier (vb rat) en niet-knaagdier (vb Beagle hond)
3. Proefdier moet geldingskracht geven voor diersoort in
a. Biologisch en diergeneeskundig onderzoek
SOORTEN EN AANTALLEN
Aantal dierproeven in Vlaanderen: In 2021 in Vlaanderen 263.461 dierproeven in 106 erkende laboratoria.
Hergebruikt: een proefdier dat meerdere experimenten kan meegaan
Top 4 meest gebruikte proefdieren:
1. Muizen: heel hoog, deze zijn heel
gemakkelijk en goedkoop te kweken →
veel kennis
2. Zebravissen
3. Ratten
4. Kippen → verschuift wel af en toe
Evolutie: nog geen daling te zien, wel een
verschuiving naar kleinere dieren:
Welke plaats in Europa?
- België behoort tot de grootverbruikers van proefdieren in Europa. Ons land staat in de top 5 van
lidstaten met het hoogste aantal proefdieren die ernstige pijn lijden. Wat het aantal proefhonden
betreft, staan we op de vierde plaats. Dat staat in een rapport van de Europese Commissie.
- In de Europese Unie worden jaarlijks zo’n 22 miljoen proefdieren gebruikt voor allerlei onderzoek,
zo staat in het rapport dat de statistieken van de Europese lidstaten voor de jaren 2015-2017
analyseerde. Een miljoen experimenten brengen “ernstige pijn” teweeg, zo geven de onderzoekers
zelf aan. Van die 22 miljoen proefdieren worden 12,6 miljoen dieren gekweekt en gedood, zonder
gebruik in een experiment.
- Met 511.194 proefdieren bekleedt ons land plaats 5 in de rangschikking van de landen met de
meeste dierproeven, na Duitsland (meer dan 1,8 miljoen), Frankrijk (bijna 1,8 miljoen), Spanje en
Italië. Nederland, Zweden, Ierland en Denemarken vervolledigen de top 10. Het Verenigd Koninkrijk
3
BIOMEDISCHE LABORATORIUMTECHNOLOGIE | 2023-2024
,INLEIDING
DEFINITIES
Proefdierkunde (= PDK) = wetenschap ivm welzijn + verzorgen van proefdieren (= P)
= levert bijdrage aan kwaliteit onderzoek + welzijn dieren
= multidisciplinair (meerdere mensen nodig om het aan te leren)
Proefdier (= P) = dier in wetenschappelijk onderzoek
Dierproef = elke wetenschappelijke procedure met gebruik van proefdieren
➔ Maar… er is een wettelijk kader aanwezig
Nota’s bij de figuur:
- Animalarium is de huisvestiging van de proefdieren
- Proefdier:
o Een dood dier is geen proefdier
o Koppotigen inktvissen → zijn ook proefdieren. Vroeger deed men veel onderzoek op
neuronen. Hiervoor werden inktvissen gebruikt. Daarom dat ze er apart instaan. Bv.
slakken zijn geen onderdeel van proefdieren volgens de wetgeving, ze voelen niet zo veel
pijn (en dus gevoel/zenuwimpuls) als een inktvis.
o Als je proefdieren huisvest in een animalarium en je na hun dood hun organen gebruikt
voor onderzoek, is het ook een proefdier.
Dieren in een zoo zijn geen proefdier. Hun organen worden niet gebruikt voor onderzoek.
o De levende niet menselijke gewervelden zijn ook proefdieren. Hoe klein het organismen,
als er een wervel in zit dan valt het onder de wetgeving.
o Het laatste derde deel van hun normale ontwikkeling: wat wil dit zeggen?
▪ Vb. als een muisembryo wilt hebben dan zijn de eerste ontwikkelde stappen ‘niet
proefdier’ en in het laatste derde deel van de ontwikkeling wordt het dan wel
gezien als een proefdier. Je moet dus goed op de hoogte zijn van de tijd dat een
dier erover doet om zich volledig te ontwikkelen.
Figuur uit wetboek
1
,Herformulering:
Dierproef = elke wetenschappelijke procedure met gebruik v P
Maar… er is een wettelijk kader aanwezig, dus:
= elk gebruik van een dier voor wetenschappelijke of onderwijskundige doeleinden die bij het dier
evenveel of meer pijn, lijden, angst of blijvende schade kan veroorzaken als het inbrengen van een
naald volgens goed diergeneeskundig vakmanschap.
Impact van proef op een dier kan sterk verschillen:
- Kalibratie moeilijk maar kan met scoreformulieren
- Gedragsonderzoek – met of zonder ‘supportive care’ - orgaandonatie
Eigen nota’s:
- Grens om te spreken voer een dierproef:
o Vanaf je een naald inbrengt is het een dierproef → dit is de grens
o De impact van een proef moet ingeschat worden vooral het dier die de proef ondergaat.
We doen dit mbv een scoreformulieren naargelang welk dier het is.
OEFENING: PROEFDIER OF NIET?
Alarmhonden proefdier of niet?
- bv. bij diabetes type 1
- Medische alarmhonden verlenen assistentie aan mensen met diabetes type 1 door de
bloedsuikerspiegel van hun baasje in de gaten te houden. Honden voelen dat aan wanneer er een
aanval aankomt. Als de hond ruikt dat er een ‘hypo’ of ‘hyper’ aankomt, een sterke daling of stijging
van de bloedsuiker, slaat hij alarm. Bijvoorbeeld door te gaan liggen of blaffen. Op dat moment kan
het baasje zijn bloedsuikerwaarde checken en snel iets eten of insuline spuiten voordat de hypo of
hyper inzet.
- Is GEEN proefdier → er word geen pijn aan geleverd
Nieuw vaccin getest op olifanten in een dierentuin in het kader van een ‘behandeling’ → proefdier of
niet?
- Moeilijk te bepalen, zal je mee naar de rechter moeten gaan om dit te bepalen.
INHOUDEN VAN DE PROEFDIERKUNDE
• Biologische eigenschappen van proefdieren (dierkeuze)
• Optimalisering huisvesting en verzorging
• Genetische en microbiologische kwaliteitsbewaking
• Preventie en behandeling ziekten
• Experimentele technieken
• Anesthesie Analgesie Euthanasie
• Betrouwbaarheid + reproduceerbaarheid resultaten
• Verminderen van het ongemak van proefdieren
• Beperking aantal proefdieren
Anesthesie/narcose= het proces om de waarneming van pijn en andere negatieve gevoelens te blokkeren.
2
, KADERS VAN DIERPROEVEN
1. Proefdier als vervanger van of model voor mens (medisch onderzoek)
a. Veel proeven niet mogelijk op mensen
2. Proefdier nodig omdat de ‘wet’ verplicht een geneesmiddel eerst te testen
a. In knaagdier (vb rat) en niet-knaagdier (vb Beagle hond)
3. Proefdier moet geldingskracht geven voor diersoort in
a. Biologisch en diergeneeskundig onderzoek
SOORTEN EN AANTALLEN
Aantal dierproeven in Vlaanderen: In 2021 in Vlaanderen 263.461 dierproeven in 106 erkende laboratoria.
Hergebruikt: een proefdier dat meerdere experimenten kan meegaan
Top 4 meest gebruikte proefdieren:
1. Muizen: heel hoog, deze zijn heel
gemakkelijk en goedkoop te kweken →
veel kennis
2. Zebravissen
3. Ratten
4. Kippen → verschuift wel af en toe
Evolutie: nog geen daling te zien, wel een
verschuiving naar kleinere dieren:
Welke plaats in Europa?
- België behoort tot de grootverbruikers van proefdieren in Europa. Ons land staat in de top 5 van
lidstaten met het hoogste aantal proefdieren die ernstige pijn lijden. Wat het aantal proefhonden
betreft, staan we op de vierde plaats. Dat staat in een rapport van de Europese Commissie.
- In de Europese Unie worden jaarlijks zo’n 22 miljoen proefdieren gebruikt voor allerlei onderzoek,
zo staat in het rapport dat de statistieken van de Europese lidstaten voor de jaren 2015-2017
analyseerde. Een miljoen experimenten brengen “ernstige pijn” teweeg, zo geven de onderzoekers
zelf aan. Van die 22 miljoen proefdieren worden 12,6 miljoen dieren gekweekt en gedood, zonder
gebruik in een experiment.
- Met 511.194 proefdieren bekleedt ons land plaats 5 in de rangschikking van de landen met de
meeste dierproeven, na Duitsland (meer dan 1,8 miljoen), Frankrijk (bijna 1,8 miljoen), Spanje en
Italië. Nederland, Zweden, Ierland en Denemarken vervolledigen de top 10. Het Verenigd Koninkrijk
3
