volledige samenvatting biologische antropologie

BOEK 1
– MENSELIJKE EVOLUTIE EN
SOCIAAL GEDRAG
ALGEMENE INLEIDENDE BESCHOUWINGEN

INLEIDING

Biologische antropologie

= Fysiologische antropologie

= De (natuurwetenschappelijke) studie van de mens vanuit evolutionair oogpunt



Theodosius Dobzhansky: ‘Niets in biologie is logisch… behalve in het licht van de
evolutie

 belangrijk figuur
 Niets in de biologie heeft pas echt ten volste betekenis (=kan nooit volledig
begrepen worden), tenzij in het licht van de evolutie
o door natuurlijke selectie, verspreiding van genetische varianten in de
populatie

Altijd de vraag stellen: van waar komt dat gedrag



ANTROPOLOGIE EN DIENS SUBVELDEN

Antropologie in de ‘4-field approach’

- antropologie = de studie van de mensheid in al diens vormen
- Cross-cultureel en holistisch
- Vier Velden (overkoepelende domeinen):
 CULTUREEL = som van aangeleerde tradities
o De studie van menselijke samenlevingen, vooral in cross-culturele
context
o Etnologie, etnografie
o Differentieert mensen van dieren
o Wordt het ‘meest’ bestudeerd
o Bioculturele antropologie = 2 richtingsverkeer tussen biologie en
cultuur
 Biologie produceert cultuur, het is de ‘begrenzing’ aan
cultuur
 cultuur beïnvloedt biologie, zorgt dat bepaalde varianten
minder ‘succesvol’ zijn

 LINGUÏSTISCH




1

, o Studie van taal, geschiedenis en gebruik in culturen.
o Linguïstische vorm: grammaticale regels
Linguïstische functie: waarom spreken wij?
 – GOSSIP & Grooming (Hypothese van Robin Dunbar cf
vlooien bij mensapen)
o Sociale context waarin taal ontwikkelde?
o Taal = bioculturele parasiet
 Zoals een virus: kunnen niet overleven zonder gastheer,
maar samen kunnen ze wel evolueren
 Geen enkele taal is onveranderlijk, ze evolueren allemaal

 ARCHEOLOGIE
o Over vondsten uit het verleden, gemaakt door samenlevingen
 Artefacten (van stenen vuistbijlen tot zwaarden).
 Materiële cultuur (van grotschilderingen tot SMAK)
 Kijken naar de bepaalde contexten
o Nieuw en razendsnel ontwikkelend gebied: archeo genetica.
 Bijna wekelijks komen er nieuwe zaken bij

 BIOLOGISCHE ANTROPOLOGIE
o Een biologische antropoloog is elke wetenschapper die de
menselijke soort vanuit evolutionair perspectief bestudeert
o heeft nog 6 subdisciplines
o Paleoantropologie = De studie van de fossiele overblijfselen van
voorouderlijke mensachtigen en hun naaste verwanten (primaten)
 Onderzoek begint met veldwerk
 Studie gebeurt in musea en universitaire labo’s
 Enorm belangrijk om onze plaats in de natuur te begrijpen

o Skeletale biologie = De studie van het menselijke skelet en de
patronen en processen van menselijke groei, fysiologie en
ontwikkeling
 Antropometrici : eerste generatie van biologische
antropologen.
 Metingen van het menselijk lichaam (gemiddelden, variaties,
…)
 Osteologie is bijna hetzelfde, maar hier moet je alleen de
anatomie bestuderen
hun inzicht is essentieel om bv de patronen van de
menselijke migratie voor te stellen

o Paleopathologie en bioarcheologie = ziekten in oude menselijke
populaties (bacteriën en virussen) & menselijke resten in
archeologische context
 Effecten van trauma, voedingstekort, epidemieën en
infectiezieken bestuderen

o Forensische antropologie = Menselijke overblijfselen in
legale/juridische context!
 Oorlogsmisdrijven (genocide, massagraven): wat leren ons
die beenderen: leeftijd, man/vrouw




2

,  Moord: doodsoorzaak en sporenonderzoek (DNA-revolutie in
forensische context)
 Je kan de aard van de impact op de schedel heel
gedetailleerd bestuderen en bepalen of het wapen dan een
moordwapen was of niet…
 Verkrachting (‘rape kit’)
o Primatologie = Niet-menselijke primaten en hun anatomie, genetica,
gedrag en ecologie
 Veel van ons sociaal gedrag komt overeen met andere
primaten: primatologische inzichten zijn essentieel voor ons
begrip van wie we zijn en waar we vandaag komen
 Jane Goodall (chimpansees) & Diane Fossey (gorillas)
 Robert M. Sapolsky: Behave
Enorm belangrijke hedendaagse inzichten
Maakte komaf met de typische clichés
 Niet-menselijke primatenstudies: inzicht in evolutionaire
verschillen en gelijkenissen
Richard Wrangham (chimpansee) & Frans De Waal
(Bonobo, empathie)

Ze zijn evolutionair aangepast aan sociaal/groeps
leven, grote sekseverschillen

o Menselijke biologie = Menselijke groei en ontwikkeling, adaptatie
aan extreme omgevingsomstandigheden en menselijke genetica
 Voedingsantropologie: meer impulsief als we te weinig
gegeten hebben
 Studie van de samenhang tussen dieet, cultuur en evolutie:
co-evolutie.
 Variaties tussen individuen en groepen (anatomisch en
genetisch)

o Extra
 Bioculturele antropologie
 Biomedische antropologie: effecten van vervuiling, giftige
stoffen op de menselijke groei
 Moleculaire antropologie: Genetische benadering van
evolutionaire wetenschap, verschillen tussen (en binnen)
mensen en niet-menselijke primaten


DE OORSPRONG VAN DE MODERNE BIO-ANTROPOLOGIE

BA is nog een jonge wetenschap

- oorsprong
 Ontdekkingen van fossiele homininen
 Darwin's ‘On the Origin of Species’
o Geen debat meer tussen monogenisme of polygenisme
 één ras vs verschillende rassen
 Gaat het over 1 soort met verschillende kenmerken of
verschillende soorten?




3

, - Oude benaming: fysische antropologie
 In de 1e helft van de 20ste eeuw vooral bezig met antropometrie (lichaam,
constitutie en cranium)
- Nieuwe’ fysische antropologie
 Generaties die als antropoloog waren opgeleid
 Gebaseerd op de ‘Neo-Darwinistische synthesis’ van genetica, anatomie,
ecologie, en gedrag met evolutietheorie van Darwin
 Niet alleen lichamen ontleden, ook gedrag en ecologie in de natuurlijke
omgeving bestuderen

 Studie van evoluerende populaties (en hoe ze zich aanpassen aan
omgevingsomstandigheden)

- Paleoantropologie zorgt voor een revolutie
 Nieuwe dateertechnieken (archeogenetica).
 Multidisciplinaire benaderingen



Nu: breed scala aan benaderingen




EVOLUTIE, SELECTIE EN ADAPTIE
Charles Darwin periode: men wist nog niet dat er genen waren: welke info werd
overgedragen?



INLEIDING

Niet enkel denken in termen van individu maar in termen van populatie!

 die hebben een genetische samenstelling: bepaalde genetische variaties
komen vaker voor



Jaren 1920 (‘roaring twenties’)

- Hevige strijd tussen wetenschap en creationisme
 Mensen hadden doorgaans religieuze opvattingen over het ontstaan van de
mens
 Dan komt er een theorie die uitlegt dat wat vandaag bestaat lijkt op wat
vroeger bestond
o zeer controversieel, veel kritiek
o weerstand zeker van de kerk

- ‘The Scopes Trial’: Verbod op het lesgeven over evolutietheorie in V.S.
 Proces tegen de leerkracht John Scopes, die de evolutietheorie onderrichtte

- Darwins theorie heeft invloed op alle lagen van de bevolking, alle domeinen van
het denken, cultuur, natuur
 Het geeft een heel dynamisch wereldbeeld: alles kan veranderen



4