SCHILDKLIERZIEKTEN – PROF B.
DECALLONNE
INLEIDING
- Schildklierziekten = frequent!
- Schildklierziekten zijn een spectrum à 3 niveau’s:
o Functie à prolemen hiermee: schildklierfunctiestoornis
§ 5%, veel voorkomend
o Volume: knobbel en/of goiter
§ 50%, zeer frequent, wss omdat de oudere generatie (nu
70-80+) hebben hun jeugd doorgebracht in jodium
defficiëntie
o Aard: maligniteits bij knobbel
§ 5-10%, weinig voorkomend
- Toenemende detectie van ‘subklinische’ ziektestadia van schildklierlijden, door screening:
(over)detectie à (over)behandeling
WEETJES
- Schildkliertabletjes worden ZEER VEEL gebruikt, er is
een enorme toename van gebruik: van 1-2% naar 6%
van de bevolking, vooral 65+
- Screening via bloedname, meting TSH
- De preparaten Euthyrox en L-thyroxine zijn super
goedkoop!
INCIDENTIE SCHILDKLIERKANKER IN BELGIË
- Knobbels zijn frequent maar die zijn meestal goedaardig, kanker is de schildklier is zz
- MAAR laatste jaren wel gestage toename
- 3x meer bij vrouwen dan bij mannen
- Soort schildklierkanker die vooral
toeneemt: papillaire schildklierkanker,
zowel bij mannen als bij vrouwen een
toename
Een nieuwe kankerbehandeling: immune
checkpoint inhibitoren (ICI) à belangrijkste
endocriene bijwerking is auto-immuniteit gericht
1
,tegen de schildklier! Schildklier is hierbij het meest frequente ‘doelwit’ maar
hypofyse, bijnierinsufficiëntie en bv pancreatitis en auto-immune diabetest
kunnen ook voorkomen.
SCHILDKLIER
= rijkelijk gevasculeerd vlindervormig orgaan van 10-20 mL (10-20g), bestaande uit 2 lobben en een
isthmus
- Aanleg start vanaf ± 12w ZW, schildklierhormoonproductie pas vanaf 20w ZW
- > 20g = goiter = vergrootte schildklier
- Histologie:
o Follikelcel = thyrocyt: bolvormige follikels
met éénlagig epitheel
§ Basolaterale membraan: grenst aan
rijk capillair netwerk
§ Apicale kant
o Centraal visceus en eiwitrijk colloïd = stockageplaats voor (pre)-schildklierhormoon
o Tussen de follikels: parafolliculaire cellen = C-cellen à productie calcitonine
§ Calcitonine heeft wss geen rol bij de mens « SKH is essentieel en
levensnoodzakelijk!
- Synthese van schildklierhormoon, 2 componenten:
o Jodium (= essentiële micronutriënt), opgenomen via natrium-iodide symporter (NIS) =
essentieel om SKH te kunnen aanmaken!
o Eiwit thyroglobuline (Tg), wordt
gesynthetiseerd in de thyrocyt zelf
- TPO = thyroperoxidase regelt de synthese van
schildklierhormoon = aminozuur (tyrosine) afgeleid
hormoon (hydrofoob)
o “organificatie” = tyrosineresidu’s worden
op het Tg gejodeerd en samengebracht in
het colloïd (= “koppeling”)
o TPO kan enkel werken als
waterstofperoxide (H₂O₂) ook aanwezig is,
hiervoor is DUOXA2 nodig
o Pendrine
o TSH receptor bevindt zich in basolaterale membraan
2
,SYNTHESE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à gebeurt door de thyrocyt, als 2 vormen:
- T4 = thyroxine (80%)
o = prohormoon, lage affiniteit voor
de receptor
o T4 wordt door dejodinases
gemetaboliseerd tot actief T3 (in
alle weefsels maar vnl in lever,
nieren, hersenen en schildklier)
o bevat 4 jodiumatomen
o Normaal: serumC T4 is 60-70x hoger dan T3 (door
meer aanmaak + langere halfwaardtijd)
- T3 = trijodothyronine (20%)
o = biologisch actieve schildklierhormoon
o bevat 3 jodiumatomen
o T3 is hydrofoob à bindt aan carrier eiwitten in bloedbaan
§ >99% eiwitgebonden! Aan carriers bv TBG, TTR (= pre-albumine), albumine)
§ << 1% vrij = fysiologisch actief
- rT3 = reverse T3 heeft weinig affiniteit voor R
REGULATIE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à klassieke negatieve feedbackregulatie via hypothalamic-
pituitary-thyroid as (HPT as) = thyrotrope as
- hypothalamus à TRH = thyroïd releasing hormoon
- hypofyse à TSH = thyroïd stimulerend hormoon =
thyrotropine
o omgekeerd evenredig logaritmisch verband tussen
T4 en TSH bv als T4 halveert à > 100x toename in
TSH
o TSH = meest gevoelige barometer vd
schildklierfunctie (op voorwaarde van normale hypofysefunctie)
gevolg: C van SKH blijft binnen enge range ~ setpoint (wel individuele verschillen)
FUNCTIE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à effecten op vrijwel alle weefsels (hart, zenuwstelsel, bot, lever …) door verschillende R
- Intra-uterien en neonataal: SKH essentieel voor normale neurologische ontwikkeling (migratie en
differentiatie van neuronen)
- Latere leven: regulatie van basaal metabolisme (thermogenese, calorigenese), intermediair
metabolisme (bv eiwitten voor normale spierfunctie)
- SKH oom betrokken bij lengtegroei, gonadale functie, aantal en affiniteit van 𝛽-adrenerge R
3
, SOORTEN RECEPTOREN
- Alfa subtype bv in hersenen, bot en hart
- Beta subtype
o Expressie vooran in hypofyse en hypothalamus
o Zeldzaam: inactiverende TRβ mutatie: normaal TSH en verhoogd T4
à hypothalamus + hypofyse gaan minder hormoon afgeven =
‘schildklierhormoonresistentie’
- Expressie van alfa + beta bv in spierweefsel
AUTOREGULATIE VAN DE SCHILDKLIER
à wordt geregeld door het jodiumaanbod
- Bij jodiumdeficiëntie: verhoogde gevoeligheid voor TSH + verhoogde NIS-expressie
o Meer opname in thyrocyt + TSH respons ↑ à gevolg: geen ↓T4
- Bij jodiumexces: minder gevoeligheid voor TSH + jodiminflux tijdenlijk inhiberen = Wolff-Chaikoff
effect: fase 1 + fase 2
o Minder opname in thyrocyt + TSH respons ↓
à gevolg: geen ↑ T4
o Fase 1: à heel veel jodium komt in lumen vd
follikel à inhiberend effect op TPO à
minder aanmaak schildklierhormoon
o Fase 2: Downregulatie van NIS à minder
jodium in follikel aanw
o Beschermmechanisme tegen hoge
schildklierhormoonspiegels
o Jodiumexces
§ bv bij iets jodiumrijk te eten bv zeewier
§ sommige medicatie zoals amiodarone
§ onderzoek met jodiumhouden CM
- D1 en D2 = actieverende enzymes à T4 wordt omgezet
tot T3
- D3 = inactiverend à T4 wordt omgezet tot rT3
- In de lever wordt schildklierhormoon afgebroken, door
sulfatatie en glucuronidatie
REGULATIE OP VERSCHILLENDE NIVEAU’S
- extrathyroïdaal
o hypothalamo/hypofysaire as
- intrathyroïdaal
o autoregulatie, afh. van jodiumstatus
4
DECALLONNE
INLEIDING
- Schildklierziekten = frequent!
- Schildklierziekten zijn een spectrum à 3 niveau’s:
o Functie à prolemen hiermee: schildklierfunctiestoornis
§ 5%, veel voorkomend
o Volume: knobbel en/of goiter
§ 50%, zeer frequent, wss omdat de oudere generatie (nu
70-80+) hebben hun jeugd doorgebracht in jodium
defficiëntie
o Aard: maligniteits bij knobbel
§ 5-10%, weinig voorkomend
- Toenemende detectie van ‘subklinische’ ziektestadia van schildklierlijden, door screening:
(over)detectie à (over)behandeling
WEETJES
- Schildkliertabletjes worden ZEER VEEL gebruikt, er is
een enorme toename van gebruik: van 1-2% naar 6%
van de bevolking, vooral 65+
- Screening via bloedname, meting TSH
- De preparaten Euthyrox en L-thyroxine zijn super
goedkoop!
INCIDENTIE SCHILDKLIERKANKER IN BELGIË
- Knobbels zijn frequent maar die zijn meestal goedaardig, kanker is de schildklier is zz
- MAAR laatste jaren wel gestage toename
- 3x meer bij vrouwen dan bij mannen
- Soort schildklierkanker die vooral
toeneemt: papillaire schildklierkanker,
zowel bij mannen als bij vrouwen een
toename
Een nieuwe kankerbehandeling: immune
checkpoint inhibitoren (ICI) à belangrijkste
endocriene bijwerking is auto-immuniteit gericht
1
,tegen de schildklier! Schildklier is hierbij het meest frequente ‘doelwit’ maar
hypofyse, bijnierinsufficiëntie en bv pancreatitis en auto-immune diabetest
kunnen ook voorkomen.
SCHILDKLIER
= rijkelijk gevasculeerd vlindervormig orgaan van 10-20 mL (10-20g), bestaande uit 2 lobben en een
isthmus
- Aanleg start vanaf ± 12w ZW, schildklierhormoonproductie pas vanaf 20w ZW
- > 20g = goiter = vergrootte schildklier
- Histologie:
o Follikelcel = thyrocyt: bolvormige follikels
met éénlagig epitheel
§ Basolaterale membraan: grenst aan
rijk capillair netwerk
§ Apicale kant
o Centraal visceus en eiwitrijk colloïd = stockageplaats voor (pre)-schildklierhormoon
o Tussen de follikels: parafolliculaire cellen = C-cellen à productie calcitonine
§ Calcitonine heeft wss geen rol bij de mens « SKH is essentieel en
levensnoodzakelijk!
- Synthese van schildklierhormoon, 2 componenten:
o Jodium (= essentiële micronutriënt), opgenomen via natrium-iodide symporter (NIS) =
essentieel om SKH te kunnen aanmaken!
o Eiwit thyroglobuline (Tg), wordt
gesynthetiseerd in de thyrocyt zelf
- TPO = thyroperoxidase regelt de synthese van
schildklierhormoon = aminozuur (tyrosine) afgeleid
hormoon (hydrofoob)
o “organificatie” = tyrosineresidu’s worden
op het Tg gejodeerd en samengebracht in
het colloïd (= “koppeling”)
o TPO kan enkel werken als
waterstofperoxide (H₂O₂) ook aanwezig is,
hiervoor is DUOXA2 nodig
o Pendrine
o TSH receptor bevindt zich in basolaterale membraan
2
,SYNTHESE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à gebeurt door de thyrocyt, als 2 vormen:
- T4 = thyroxine (80%)
o = prohormoon, lage affiniteit voor
de receptor
o T4 wordt door dejodinases
gemetaboliseerd tot actief T3 (in
alle weefsels maar vnl in lever,
nieren, hersenen en schildklier)
o bevat 4 jodiumatomen
o Normaal: serumC T4 is 60-70x hoger dan T3 (door
meer aanmaak + langere halfwaardtijd)
- T3 = trijodothyronine (20%)
o = biologisch actieve schildklierhormoon
o bevat 3 jodiumatomen
o T3 is hydrofoob à bindt aan carrier eiwitten in bloedbaan
§ >99% eiwitgebonden! Aan carriers bv TBG, TTR (= pre-albumine), albumine)
§ << 1% vrij = fysiologisch actief
- rT3 = reverse T3 heeft weinig affiniteit voor R
REGULATIE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à klassieke negatieve feedbackregulatie via hypothalamic-
pituitary-thyroid as (HPT as) = thyrotrope as
- hypothalamus à TRH = thyroïd releasing hormoon
- hypofyse à TSH = thyroïd stimulerend hormoon =
thyrotropine
o omgekeerd evenredig logaritmisch verband tussen
T4 en TSH bv als T4 halveert à > 100x toename in
TSH
o TSH = meest gevoelige barometer vd
schildklierfunctie (op voorwaarde van normale hypofysefunctie)
gevolg: C van SKH blijft binnen enge range ~ setpoint (wel individuele verschillen)
FUNCTIE VAN SCHILDKLIERHORMOON
à effecten op vrijwel alle weefsels (hart, zenuwstelsel, bot, lever …) door verschillende R
- Intra-uterien en neonataal: SKH essentieel voor normale neurologische ontwikkeling (migratie en
differentiatie van neuronen)
- Latere leven: regulatie van basaal metabolisme (thermogenese, calorigenese), intermediair
metabolisme (bv eiwitten voor normale spierfunctie)
- SKH oom betrokken bij lengtegroei, gonadale functie, aantal en affiniteit van 𝛽-adrenerge R
3
, SOORTEN RECEPTOREN
- Alfa subtype bv in hersenen, bot en hart
- Beta subtype
o Expressie vooran in hypofyse en hypothalamus
o Zeldzaam: inactiverende TRβ mutatie: normaal TSH en verhoogd T4
à hypothalamus + hypofyse gaan minder hormoon afgeven =
‘schildklierhormoonresistentie’
- Expressie van alfa + beta bv in spierweefsel
AUTOREGULATIE VAN DE SCHILDKLIER
à wordt geregeld door het jodiumaanbod
- Bij jodiumdeficiëntie: verhoogde gevoeligheid voor TSH + verhoogde NIS-expressie
o Meer opname in thyrocyt + TSH respons ↑ à gevolg: geen ↓T4
- Bij jodiumexces: minder gevoeligheid voor TSH + jodiminflux tijdenlijk inhiberen = Wolff-Chaikoff
effect: fase 1 + fase 2
o Minder opname in thyrocyt + TSH respons ↓
à gevolg: geen ↑ T4
o Fase 1: à heel veel jodium komt in lumen vd
follikel à inhiberend effect op TPO à
minder aanmaak schildklierhormoon
o Fase 2: Downregulatie van NIS à minder
jodium in follikel aanw
o Beschermmechanisme tegen hoge
schildklierhormoonspiegels
o Jodiumexces
§ bv bij iets jodiumrijk te eten bv zeewier
§ sommige medicatie zoals amiodarone
§ onderzoek met jodiumhouden CM
- D1 en D2 = actieverende enzymes à T4 wordt omgezet
tot T3
- D3 = inactiverend à T4 wordt omgezet tot rT3
- In de lever wordt schildklierhormoon afgebroken, door
sulfatatie en glucuronidatie
REGULATIE OP VERSCHILLENDE NIVEAU’S
- extrathyroïdaal
o hypothalamo/hypofysaire as
- intrathyroïdaal
o autoregulatie, afh. van jodiumstatus
4
