FYSIOLOGIE VAN DE NEONATALE
TRANSITIE
Inhoudsopgave
Neonatale transitie................................................................................................................................... 4
Hoe doet de foetus/pasgeborene dat?................................................................................................... 4
Van foetale naar neonatale circulatie.................................................................................................... 4
Foetale circulatie................................................................................................................................ 4
Neonatale circulatie........................................................................................................................... 4
Functie en anatomie................................................................................................................................. 6
De foetale longen zijn een soort van ballon die moet opgeblazen worden bij de geboorte...................6
Wat is de oppervlaktespanning?............................................................................................................... 6
Toepassing oppervlaktespanning.......................................................................................................... 7
Wat gebeurt er in de alveoli?................................................................................................................. 7
Wet van Laplace....................................................................................................................................... 7
Surfactant................................................................................................................................................. 8
Het ademhalingsproces............................................................................................................................ 8
De “rust”toestand van de thorax: toch zijn er nog krachten aan het werk............................................8
De ademhalingsspieren......................................................................................................................... 9
De inspiratie: hoe ademen wij in?.......................................................................................................... 9
De expiratie: hoe ademen wij uit?....................................................................................................... 10
Wet van Boyle........................................................................................................................................ 10
Doordenker (bij expiratoir is het omgekeerd)......................................................................................10
De longvliezen (pleura) en intrapleurale druk.........................................................................................11
Pneumothorax (klaplong)....................................................................................................................... 11
Luchtverplaatsing in de longen............................................................................................................... 12
Volumeverandering in de longen............................................................................................................ 12
Compliance van de longen..................................................................................................................... 13
Embryologische ontwikkeling................................................................................................................. 15
In de longen van de foetus: geen lucht, wat wel?...................................................................................15
Hoe elimineert de pasgeborene longvloeistof?....................................................................................15
Waarom is surfuctant zo belangrijk voor de foetus?...............................................................................16
Exocytose: secretie surfactant................................................................................................................ 16
Surfactant test = longrijpheidstest......................................................................................................... 16
Hoe weet de pasgeborene dat hij moet beginnen te ademen?...............................................................17
Medulla oblongata.................................................................................................................................. 17
AH bij pasgeborene................................................................................................................................ 18
Hoe herken je een neonaat in respiratoire distress?............................................................................18
Infant Respiratory Distress Syndrome (IRDS).....................................................................................18
Inleiding.................................................................................................................................................. 19
1
,De zuurstofspanning thv de placenta is veel lager dan thv de longen....................................................19
De foetale circulatie in verschillende stappen........................................................................................19
Van de placenta naar de v. cava inferior............................................................................................. 21
Van de v. cava inferior naar li en re ventrikel......................................................................................21
Van de linker en rechter ventrikel naar…............................................................................................ 21
Wat verandert er in de circulatie op het moment van de geboorte?.......................................................21
Kan de foetus zich op een of andere manier verdedigen indien hij toch te weinig zuurstof toekrijgt via
de placenta?........................................................................................................................................... 22
Brainsparing........................................................................................................................................... 22
De bloedcellen........................................................................................................................................ 23
Hoe wordt CO2 getransporteerd in het bloed?........................................................................................ 24
Het zuur-base evenwicht........................................................................................................................ 24
Acidose................................................................................................................................................ 24
Alkalose............................................................................................................................................... 25
Wat gebeurt er bij een foetus/neonaat met zuurstoftekort?...................................................................25
Overzicht................................................................................................................................................ 26
Wat is thermoregulatie?......................................................................................................................... 26
Wat gebeurt er op het moment van de geboorte?..................................................................................26
Mogelijkse symptomen/tekens van hypothermie....................................................................................27
Hoe probeert de pasgeborene zelf warmteverlies aan de omgeving te beperken?.............................27
Wat is het bruine vetweefsel?................................................................................................................. 27
Het is onze taak de pasgeborene te helpen bij zijn thermoregulatie......................................................27
Hoe kan een pasgeborene warmte verliezen?........................................................................................ 28
Radiatie en evaporatie: belangrijkste oorzaken warmteverlies...........................................................28
Preventieve maatregelen om warmteverlies te voorkomen................................................................28
Wat zijn mogelijke gevolgen van hypothermie voor de pasgeborene?................................................29
Neutrale temperatuurzone..................................................................................................................... 29
De mond................................................................................................................................................. 30
De maag................................................................................................................................................. 30
De darmen.............................................................................................................................................. 30
De lever.................................................................................................................................................. 31
Vitamine K en stolling............................................................................................................................. 31
Onze energievoorraden.......................................................................................................................... 33
Bilirubinestofwisseling............................................................................................................................ 34
Bilirubine................................................................................................................................................ 34
Icterus.................................................................................................................................................... 35
Let op wanneer de icterus…................................................................................................................ 35
Dosering van medicatie.......................................................................................................................... 35
De alvleesklier (= pancreas)................................................................................................................... 36
Anatomie................................................................................................................................................ 37
Wat is zindelijkheid................................................................................................................................. 37
Ontwikkeling zindelijkheid................................................................................................................... 37
2
,Ontwikkeling van het urinaire stelsel...................................................................................................... 38
De eerste plas na de geboorte............................................................................................................ 38
De hersenen: inleiding............................................................................................................................ 39
Fasen in de ontwikkeling..................................................................................................................... 39
Ontwikkeling van het zenuwstelsel......................................................................................................... 39
Neurogenese/proliferatiefase.............................................................................................................. 39
Migratie............................................................................................................................................... 40
Differentiatie....................................................................................................................................... 40
Axonale groei en synaptogenese......................................................................................................... 40
Synaptische pruning en Apoptose....................................................................................................... 41
Myelinisatie......................................................................................................................................... 42
Screening van de neuromotorische ontwikkeling...................................................................................42
Immunoglobuline (Ig)............................................................................................................................. 43
Samenwerking tussen IgA, IgM en IgG................................................................................................43
IgG en IgA: passief verworven immuniteit pasgeborene......................................................................43
Uit de geschiedenisboeken.................................................................................................................. 45
Vaccineren.............................................................................................................................................. 45
Immuniteitsstatus!!! (heel belangrijk).................................................................................................46
Vaccinatiestrategie in Vlaanderen....................................................................................................... 46
Wat met vaccinatie en zwangerschap (website Kind & Gezin)?...........................................................47
Vaccinatie kinkhoest: een voorbeeld van cocoonvaccinatie................................................................47
Coronavaccin tijdens zwschp............................................................................................................... 47
Griepvaccin bij zwangerschap............................................................................................................. 48
Hepatitis B-bof-mazelen-rubella vaccin............................................................................................... 48
Vaccinatie na vroeggeboorte?............................................................................................................. 48
voorbeeld examenvragen....................................................................................................................... 49
Kort overzicht:
Hoofdstuk 1: Inleiding
Hoofdstuk 2: Algemene fysiologie van het ademhalingsstelsel
Hoofdstuk 3: Fysiologie van de neonatale transitie: de longen
Hoofdstuk 4: Fysiologie van de neonatale transitie: het hart en bloedvatenstelsel
Hoofdstuk 5: Fysiologie van de neonatale transitie: het bloed
Hoofdstuk 6: Fysiologie van de neonatale transitie: het zuur-base evenwicht
Hoofdstuk 7: Fysiologie van de neonatale transitie: de thermoregulatie
Hoofdstuk 8: Fysiologie van de neonatale transitie: het maag-darmstelsel
Hoofdstuk 9: Fysiologie van de neonatale transitie: het uitscheidingsstelsel
Hoofdstuk 10: Fysiologie van de neonatale transitie: het zenuwstelsel
Hoofdstuk 11: De pasgeborene en immuniteit
3
, H1: INLEIDING
NEONATALE TRANSITIE
Van placentaire onafhankelijkheid (onder water) naar geen navelstreng meer (boven water) → in
enkele minuten
Belangrijke stelsels (bij neonatale transitie): respiratoir en hart- en vaatstelsel → directe
verandering voor de baby
o cardiovasculair & respiratoir:
zeer abrupte en uitgesproken veranderingen
meest complexe fysiologische aanpassing in ons leven
HOE DOET DE FOETUS/PASGEBORENE DAT?
De longen
o Foetus baadt in vruchtwater & longen gevuld met longvocht en vruchtwater
De circulatie (longvocht in logen) moet op moment van geboorte veranderen!
o De geboorte: O2 aanvoer & CO2 afvoer: placenta → longen
o Longen elimineren longvocht (geproduceerd door de cellen van alveoli)
o Longblaasjes gaan open
o Longen vullen met lucht
Zuurstof dat de pasgeborene dan kan opnemen, moet rond gaan ih lichaam
Het hart en de circulatie
o Eerst functionerende systeem embryo: 8e tot 12e zwangerschapsweek
o ≠ Circulatie na de geboorte
circulatie moet acuut veranderen bij de geboorte
VAN FOETALE NAAR NEONATALE CIRCULATIE
FOETALE CIRCULATIE
Verschillende shunts (“short cut” of “binnenweg”)
o Welke organen gaat de foetus voorrang geven als de foetus in
problemen komt (foetus probeert te compenseren in de BM)
P(li hart) = P(re hart) = P(grote bloedvaten)
Longen: zeer geringe bloedstroom (“niet nodig”)
o Geeft tijdens de zwangerschap prioriteit aan andere organen (vb.
hart, hersenen, nieren en bijnieren) (de longen v foetus tijdens de zws zijn geen
prioriteit)
Weerstand systeemcirculatie laag
Wijd openstaand placentair vaatbed
o Er is een hoge zuurstofspanning in de longen van de zwangere vrouw, die lucht moet een
hele weg afleggen voordat het bij de foetus aankomt. De foetus moet dus hard zijn best
doen om die zuurstof op te nemen
NEONATALE CIRCULATIE
Afnavelen = abrupte herverdeling
Sluiten verschillende shunts
o Er is nergens een zijweg, bij het afnavelen worden
shortcuts afgesloten en is er een strikt gescheiden
circulatie (bloed)
Strikt gescheiden
o Kleine (pulmonaire) circulatie (gaat nr longen)
o Grote (systeem) circulatie (gaat nr hart)
Weerstand kleine circulatie daalt
o Bloedstroom longen x8-10
Weerstand systeemcirculatie stijgt
4
TRANSITIE
Inhoudsopgave
Neonatale transitie................................................................................................................................... 4
Hoe doet de foetus/pasgeborene dat?................................................................................................... 4
Van foetale naar neonatale circulatie.................................................................................................... 4
Foetale circulatie................................................................................................................................ 4
Neonatale circulatie........................................................................................................................... 4
Functie en anatomie................................................................................................................................. 6
De foetale longen zijn een soort van ballon die moet opgeblazen worden bij de geboorte...................6
Wat is de oppervlaktespanning?............................................................................................................... 6
Toepassing oppervlaktespanning.......................................................................................................... 7
Wat gebeurt er in de alveoli?................................................................................................................. 7
Wet van Laplace....................................................................................................................................... 7
Surfactant................................................................................................................................................. 8
Het ademhalingsproces............................................................................................................................ 8
De “rust”toestand van de thorax: toch zijn er nog krachten aan het werk............................................8
De ademhalingsspieren......................................................................................................................... 9
De inspiratie: hoe ademen wij in?.......................................................................................................... 9
De expiratie: hoe ademen wij uit?....................................................................................................... 10
Wet van Boyle........................................................................................................................................ 10
Doordenker (bij expiratoir is het omgekeerd)......................................................................................10
De longvliezen (pleura) en intrapleurale druk.........................................................................................11
Pneumothorax (klaplong)....................................................................................................................... 11
Luchtverplaatsing in de longen............................................................................................................... 12
Volumeverandering in de longen............................................................................................................ 12
Compliance van de longen..................................................................................................................... 13
Embryologische ontwikkeling................................................................................................................. 15
In de longen van de foetus: geen lucht, wat wel?...................................................................................15
Hoe elimineert de pasgeborene longvloeistof?....................................................................................15
Waarom is surfuctant zo belangrijk voor de foetus?...............................................................................16
Exocytose: secretie surfactant................................................................................................................ 16
Surfactant test = longrijpheidstest......................................................................................................... 16
Hoe weet de pasgeborene dat hij moet beginnen te ademen?...............................................................17
Medulla oblongata.................................................................................................................................. 17
AH bij pasgeborene................................................................................................................................ 18
Hoe herken je een neonaat in respiratoire distress?............................................................................18
Infant Respiratory Distress Syndrome (IRDS).....................................................................................18
Inleiding.................................................................................................................................................. 19
1
,De zuurstofspanning thv de placenta is veel lager dan thv de longen....................................................19
De foetale circulatie in verschillende stappen........................................................................................19
Van de placenta naar de v. cava inferior............................................................................................. 21
Van de v. cava inferior naar li en re ventrikel......................................................................................21
Van de linker en rechter ventrikel naar…............................................................................................ 21
Wat verandert er in de circulatie op het moment van de geboorte?.......................................................21
Kan de foetus zich op een of andere manier verdedigen indien hij toch te weinig zuurstof toekrijgt via
de placenta?........................................................................................................................................... 22
Brainsparing........................................................................................................................................... 22
De bloedcellen........................................................................................................................................ 23
Hoe wordt CO2 getransporteerd in het bloed?........................................................................................ 24
Het zuur-base evenwicht........................................................................................................................ 24
Acidose................................................................................................................................................ 24
Alkalose............................................................................................................................................... 25
Wat gebeurt er bij een foetus/neonaat met zuurstoftekort?...................................................................25
Overzicht................................................................................................................................................ 26
Wat is thermoregulatie?......................................................................................................................... 26
Wat gebeurt er op het moment van de geboorte?..................................................................................26
Mogelijkse symptomen/tekens van hypothermie....................................................................................27
Hoe probeert de pasgeborene zelf warmteverlies aan de omgeving te beperken?.............................27
Wat is het bruine vetweefsel?................................................................................................................. 27
Het is onze taak de pasgeborene te helpen bij zijn thermoregulatie......................................................27
Hoe kan een pasgeborene warmte verliezen?........................................................................................ 28
Radiatie en evaporatie: belangrijkste oorzaken warmteverlies...........................................................28
Preventieve maatregelen om warmteverlies te voorkomen................................................................28
Wat zijn mogelijke gevolgen van hypothermie voor de pasgeborene?................................................29
Neutrale temperatuurzone..................................................................................................................... 29
De mond................................................................................................................................................. 30
De maag................................................................................................................................................. 30
De darmen.............................................................................................................................................. 30
De lever.................................................................................................................................................. 31
Vitamine K en stolling............................................................................................................................. 31
Onze energievoorraden.......................................................................................................................... 33
Bilirubinestofwisseling............................................................................................................................ 34
Bilirubine................................................................................................................................................ 34
Icterus.................................................................................................................................................... 35
Let op wanneer de icterus…................................................................................................................ 35
Dosering van medicatie.......................................................................................................................... 35
De alvleesklier (= pancreas)................................................................................................................... 36
Anatomie................................................................................................................................................ 37
Wat is zindelijkheid................................................................................................................................. 37
Ontwikkeling zindelijkheid................................................................................................................... 37
2
,Ontwikkeling van het urinaire stelsel...................................................................................................... 38
De eerste plas na de geboorte............................................................................................................ 38
De hersenen: inleiding............................................................................................................................ 39
Fasen in de ontwikkeling..................................................................................................................... 39
Ontwikkeling van het zenuwstelsel......................................................................................................... 39
Neurogenese/proliferatiefase.............................................................................................................. 39
Migratie............................................................................................................................................... 40
Differentiatie....................................................................................................................................... 40
Axonale groei en synaptogenese......................................................................................................... 40
Synaptische pruning en Apoptose....................................................................................................... 41
Myelinisatie......................................................................................................................................... 42
Screening van de neuromotorische ontwikkeling...................................................................................42
Immunoglobuline (Ig)............................................................................................................................. 43
Samenwerking tussen IgA, IgM en IgG................................................................................................43
IgG en IgA: passief verworven immuniteit pasgeborene......................................................................43
Uit de geschiedenisboeken.................................................................................................................. 45
Vaccineren.............................................................................................................................................. 45
Immuniteitsstatus!!! (heel belangrijk).................................................................................................46
Vaccinatiestrategie in Vlaanderen....................................................................................................... 46
Wat met vaccinatie en zwangerschap (website Kind & Gezin)?...........................................................47
Vaccinatie kinkhoest: een voorbeeld van cocoonvaccinatie................................................................47
Coronavaccin tijdens zwschp............................................................................................................... 47
Griepvaccin bij zwangerschap............................................................................................................. 48
Hepatitis B-bof-mazelen-rubella vaccin............................................................................................... 48
Vaccinatie na vroeggeboorte?............................................................................................................. 48
voorbeeld examenvragen....................................................................................................................... 49
Kort overzicht:
Hoofdstuk 1: Inleiding
Hoofdstuk 2: Algemene fysiologie van het ademhalingsstelsel
Hoofdstuk 3: Fysiologie van de neonatale transitie: de longen
Hoofdstuk 4: Fysiologie van de neonatale transitie: het hart en bloedvatenstelsel
Hoofdstuk 5: Fysiologie van de neonatale transitie: het bloed
Hoofdstuk 6: Fysiologie van de neonatale transitie: het zuur-base evenwicht
Hoofdstuk 7: Fysiologie van de neonatale transitie: de thermoregulatie
Hoofdstuk 8: Fysiologie van de neonatale transitie: het maag-darmstelsel
Hoofdstuk 9: Fysiologie van de neonatale transitie: het uitscheidingsstelsel
Hoofdstuk 10: Fysiologie van de neonatale transitie: het zenuwstelsel
Hoofdstuk 11: De pasgeborene en immuniteit
3
, H1: INLEIDING
NEONATALE TRANSITIE
Van placentaire onafhankelijkheid (onder water) naar geen navelstreng meer (boven water) → in
enkele minuten
Belangrijke stelsels (bij neonatale transitie): respiratoir en hart- en vaatstelsel → directe
verandering voor de baby
o cardiovasculair & respiratoir:
zeer abrupte en uitgesproken veranderingen
meest complexe fysiologische aanpassing in ons leven
HOE DOET DE FOETUS/PASGEBORENE DAT?
De longen
o Foetus baadt in vruchtwater & longen gevuld met longvocht en vruchtwater
De circulatie (longvocht in logen) moet op moment van geboorte veranderen!
o De geboorte: O2 aanvoer & CO2 afvoer: placenta → longen
o Longen elimineren longvocht (geproduceerd door de cellen van alveoli)
o Longblaasjes gaan open
o Longen vullen met lucht
Zuurstof dat de pasgeborene dan kan opnemen, moet rond gaan ih lichaam
Het hart en de circulatie
o Eerst functionerende systeem embryo: 8e tot 12e zwangerschapsweek
o ≠ Circulatie na de geboorte
circulatie moet acuut veranderen bij de geboorte
VAN FOETALE NAAR NEONATALE CIRCULATIE
FOETALE CIRCULATIE
Verschillende shunts (“short cut” of “binnenweg”)
o Welke organen gaat de foetus voorrang geven als de foetus in
problemen komt (foetus probeert te compenseren in de BM)
P(li hart) = P(re hart) = P(grote bloedvaten)
Longen: zeer geringe bloedstroom (“niet nodig”)
o Geeft tijdens de zwangerschap prioriteit aan andere organen (vb.
hart, hersenen, nieren en bijnieren) (de longen v foetus tijdens de zws zijn geen
prioriteit)
Weerstand systeemcirculatie laag
Wijd openstaand placentair vaatbed
o Er is een hoge zuurstofspanning in de longen van de zwangere vrouw, die lucht moet een
hele weg afleggen voordat het bij de foetus aankomt. De foetus moet dus hard zijn best
doen om die zuurstof op te nemen
NEONATALE CIRCULATIE
Afnavelen = abrupte herverdeling
Sluiten verschillende shunts
o Er is nergens een zijweg, bij het afnavelen worden
shortcuts afgesloten en is er een strikt gescheiden
circulatie (bloed)
Strikt gescheiden
o Kleine (pulmonaire) circulatie (gaat nr longen)
o Grote (systeem) circulatie (gaat nr hart)
Weerstand kleine circulatie daalt
o Bloedstroom longen x8-10
Weerstand systeemcirculatie stijgt
4
