C1: Goed handelen
Handelen = een menselijke activiteit die willens en wetens gedaan wordt, en waar mensen voor
verantwoordelijk gesteld kunnen worden. Echter, niet handelen kan ook handelen zijn. Essentieel
hierin is het bewustzijn dat iemand heeft bij zijn/haar acties. De actor is de persoon die handelt (kou
vatten is geen handeling, want dan wordt er geen actieve handeling uitgevoerd)
Of iets ‘goed handelen’ is, is een normatieve vraag die beantwoord wordt met impliciete en expliciete
normen, gebaseerd op waarden. Het is eigenlijk de primaire ethische vraag
3 kaders voor professioneel handelen:
1. Maatschappelijk: in een rechtsstaat is dit de wet.
2. Professioneel: beroepen worden ingekaderd in een beroepscode. Hierin staan de regels
waaraan je je moet houden als professional, maar ook: wat houdt dit vak nou precies in, wat
legitimeert deze professie en wie mogen dit doen? Naast beroepscodes heb je gedragscodes,
integriteitscodes, etc. Reflectie op de professie valt ook onder dit kader.
a. Voor orthopedagogen en onderwijskundigen geldt de NVO (Nederlandse Vereniging
van pedagogen en onderwijskundigen). Deze beroepscode geeft richting en invulling
aan het begrip ‘goede pedagoog’ en geldt voor NVO-leden, (ortho)pedagogen met
SKJ registratie en orthopedagogen met BIG-registratie
b. Discretionaire ruimte = de ruimte binnen de beroepscode die gegeven wordt aan jou
als professional, waarbij jij zelf verantwoordelijk bent voor je keuzes en handelen. Je
kunt niet zomaar alleen achter de beroepscode aan lopen, dat is niet genoeg. Je moet
kunnen verantwoorden waarom je doet wat je doet.
3. Persoonlijk: wordt bepaald door waarden, normen en opvattingen over mens en
maatschappij. Ethiek wordt gebruikt om hierover systematisch na te denken. Je hebt een
reflectieve houding nodig om professioneel te handelen
Norm = een impliciete of expliciete regel. Normen zijn geen feiten, maar we kunnen ze wel proberen
te definiëren (normalisatie). Echter, dat definiëren is vaak erg lastig. Normatieve ethiek zoekt naar de
rechtvaardiging van morele normen.
Pedagoog is een normatief beroep: een pedagoog schept normen, interventies bevatten impliciete
normen, etc.
Recht = systeem van algemene regels, vastgesteld door een formele autoriteit met sanctionerende
bevoegdheid. De wetten en regels liggen vast, en zijn gebaseerd op ethische waarden.
Ethiek = systematische reflectie op de moraal (= het stelsel van normen en waarden). Er zijn
theorieën over, maar het ligt niet vast. Er is geen formele autoriteit, het is niet hetzelfde als je ‘aan de
regels houden’: illegaal handelen kan ethisch juist zijn
Hoe weten we wat moreel goed is?
- Evolutionair gegeven: een gevoel voor rechtvaardigheid en empathie
- Openbaring: door god gegeven, moreel van het goede ligt in de schepping
- Menselijke rede: wat goed is kunnen we beredeneren doormiddel van ethische theorie en
reflectie
,Verschillende vormen van ethiek:
- Descriptieve ethiek = beschrijving van de moraal in historische
en maatschappelijke context. Is objectiverend
- Normatieve ethiek = wat is juist? Gaat over de
rechtvaardiging van waarden en normen. Bevat ethische
theorieën en is prescriptief
o Teleologische ethiek = het doel of de gevolgen van
een handeling bepalen of de handeling juist is.
Gesplitst in deugdethiek (perfectionisme,
voortreffelijk leven, Aristoteles) en gevolgenethiek
(non-perfectionisme, ervaren geluk, nut, Utilitaristen)
o Deontologische ethiek = intrinsieke kwaliteit van de handeling bepaalt of een
handeling juist is. Gesplitst in plichtenethiek (theorieën van Kant en Rawls)
- Meta-ethiek = reflecteert op de ethiek. Gaat over concepten, aannames, etc.
- Toegepaste ethiek = ethiek voor een specifiek veld (bijv. pedagogische ethiek)
Ethische theorieën (normatieve ethiek) komen tot stand binnen de filosofie, als product van
permanente discussie. Ze geven principes om handelingen mee te beoordelen. Bevat richtlijnen (hoe
moeten we handelen?) en evaluatie (was het een goede handeling?)
Maar hoe kunnen we nu een theorie opstellen, wanneer opvattingen over het ‘goede’ zo
ongelooflijk uiteenlopen? Moeten we wel een universele theorie opstellen? Of moet
iedereen zelf uitmaken wat goed of slecht is?
Relativisme = verschillen staan centraal.
- Individueel moreel relativisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel kan verschillen
per individu.
- Cultureel moreel relativisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel berust op culturele
overtuiging.
Aantrekkelijke theorieën, omdat het individuele en/of culturele verschillen respecteert.
Maar: hoe komen we dan tot elkaar? Dit is een grote uitdaging voor de ethiek
Universalisme = gaat uit van algemeen geldende waarden (staat tegenover relativisme)
- Moreel absolutisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel is extern gegeven
- Moreel objectivisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel op basis van redelijkheid
Aantrekkelijke theorieën omdat het algemeen geldende morele oordelen mogelijk maakt.
Maar: er is geen algemene acceptatie. Bovendien sluit het uit wat verschillend is en de
gangbare opinie overheerst, waardoor andere opinies onzichtbaar worden (eenheidsdenken)
Pluralisme = erkenning van het verschil, maar toch op zoek gaan naar gedeelde waarden, een
gedeelde grond. Dit wordt gedaan door van gedachten te wisselen, waarbij ethische theorieën
systematiek bieden. Er wordt getracht het discours kritisch te doordenken (maar pas op: we maken
altijd deel uit van het discours waarover we spreken!)
,C2: Geluk (teleologische ethiek)
In ethiek is geluk de centrale waarde in bepaling van wat nastrevenswaardig is
Angstaanjagende vrijheid (Zizek) = een constant bewustzijn van de gevolgen van onze keuzes
Onbehagen (Heijne) = we zijn object in plaats van subject, de toenemende rationalisering slaat om in
het tegendeel
Bestaansethiek = houdt zich bezig met ‘hoe moet ik leven?’. Het is een vorm van bewust leven
waarbij je reflexief bent naar je eigen leven. Gaat verder dan het ‘fixen’ van je leven, gaat meer over
de kern van wat het goede leven is
Teleologische ethiek = doel of gevolgen van een handeling bepalen of een handeling juist is (telos =
doel)
Deugdethiek (Aristoteles) = alles is altijd gericht op een doel. Alle zijnden zijn in beweging
naar hun bestemming, die zij als doel in zich dragen. Verandering is hierin de overgang van
potentie naar act (een eikel is in potentie een eikenboom, dus de ontwikkeling naar
eikenboom is voor een eikel de telos). Voor menselijk leven is de telos eudaimonia.
o Eudaimonia = het hoogste doel. Wanneer dit bereikt is, is een ‘goed leven’ bereikt.
Het is niet hetzelfde als je gelukkig voelen, meer een duurzame optimale
zelfverwerkelijking. Het is nastrevenswaardig omwille van zichzelf
o Doelgerichtheid betekent dat we dat moeten doen waar we het meest geschikt voor
zijn, wat betekent dat we moeten handelen in overeenstemming met de menselijke
natuur
o Animale rationale = de mens is zowel een redelijk als een dierlijk wezen. De
menselijke ziel heeft een rationeel en irrationeel deel die met elkaar in verbinding
staan
o Deugd = perfectionering van menselijke geschiktheid -> we moeten omgaan met
emoties, optimaal gebruikmaken van onze rede en proberen een volmaakt mens te
worden. Dit is een houding, geen handeling. Deze houding komt voort uit oefening en
opvoeding (hebben we niet van nature, is niet bovennatuurlijk, is niet tegennatuurlijk
en kan niet uit het niks geschapen worden)
o De deugd is het midden tussen twee uitersten, tussen te weinig en te veel . Dit is altijd
contextafhankelijk en dus niet absoluut. Het gaat om het juiste midden, niet het
gemiddelde
o Een deugdzame houding leidt tot een deugdzaam mens. Een deugdzaam mens kiest
als vanzelf het juiste midden
o 4 kardinale deugden: standvastigheid, matigheid, voorzichtigheid en
rechtvaardigheid
o Thomas van Aquino heeft de kardinale deugden uitgebreid met theologale deugden.
Hij combineerde de filosofie van Aristoteles met de Christelijke theologie.
Gevolgenethiek (Utilisten) = gaat om de vraag ‘wat is een goede handeling’ (in tegenstelling
tot ‘hoe wil ik zijn’ van deugdethiek). Een handeling (act) wordt beoordeeld op grond van de
gevolgen ervan. Utilisme is een vorm van consequentialisme.
o Klassiek utilisme (Bentham en Mill) = als iedereen zijn eigen doel nastreeft, komt dat
uiteindelijk ten goede aan het doel van iedereen (klassiek radicalen). Het nut (welzijn
en geluk van mensen) staat centraal: de waarde van een handeling wordt afgemeten
aan de gevolgen van die handeling voor het algemeen nut. Geluk wordt bepaald door
, de weging van pain en pleasure (vermijden van pain en verkrijgen van pleasure zijn
motieven voor menselijk handelen)
o Algemeen geldende theorie van utilisme: we willen het geluk van mensen
maximaliseren. Dit is universeel en onpartijdig, want het is meetbaar (altijd en voor
iedereen te objectiveren)
o Principle of utility = een handeling is goed of fout, afhankelijk van het geluk dat de
handeling oplevert (of vermindert)
o Hedonistische calculus = theorie van Bentham, die tracht pleasure te meten aan de
hand van 7 kwantitatieve parameters: intensiteit, duur, zekerheid, nabijheid (hoe lang
duurt het voordat genot wordt beleefd?), productiviteit (hoeveel genotsmomenten
brengt dit nog meer met zich mee?), zuiverheid (tot op welke hoogte is dit genot vrij
van pijn?) en reikwijdte (hoeveel andere mensen hebben baat bij dit genot?).
Alle vormen van pleasure zijn kwalitatief gezien even goed.
Aan de hand van kritiek paste Bentham de theorie een beetje aan: niet alle
afwegingen meten (niet haalbaar) en bovendien eerst kijken naar mensen die het
meest betrokken zijn bij de handeling en dan pas naar parameters voor de betrokken
personen. Hij ging ervanuit dat mensen de berekening intuïtief zouden gaan
gebruiken als het maar vaak genoeg geoefend werd
Ethos (filosofie als levenskunst) = bewust iets van ons leven maken
Voortreffelijk leven
Hedonisme (Epicurus) = genot is het allerbelangrijkst, maar het moet aansluiten bij onze
natuurlijke behoeften (eten, drinken, etc.), niet aan externe behoeften. Hiermee wordt pijn
en verdriet vermeden
Lotsaanvaarding (Seneca) = stoïcijnen. Wees onverstoorbaar en aanvaard je lot. Je moet
leven in overeenstemming met de redelijke orde van de natuur. Je kunt onverstoorbaar
worden door te vertrouwen op je redelijkheid, want op die manier krijg je meesterschap over
jezelf. Belangrijk om je niet te laten afleiden door allerlei emoties
Het leven als kunstwerk (Foucault) = je identiteit staat niet vast maar is een resultaat van
hoe je leeft. Was een als reactie tegen de joods-christelijke traditie (gehoorzaam aan gebod)
waarbij de antieke moraal (van Grieken, Romeinen) weer belangrijk werd
o Vrijheidspraktijken = doorbreken van de sociale praktijk en experimenteren met
nieuwe levensvormen en identiteiten
o Zorg voor zichzelf = ontwikkelt zich in vrijheidspraktijken -> werken aan meesterschap
over jezelf
o Zelftechnieken = technieken om meesterschap over onszelf te oefenen
C3: Consequentialisme en Deontologie
Utilisme recap
- Motieven van menselijk handelen zijn het vermijden van pijn en verkrijgen van pleasure. De
weging van deze twee leidt tot de hoeveelheid geluk
- Doel is het grootste geluk voor het grootste aantal te verkrijgen (Bentham) -> dit is te
berekenen met de hedonistische calculus
John Stuart Mill = ook een utilist, aanhanger van Bentham. Geluk is verbonden met pleasure, maar
het is ook belangrijk om te kijken naar de kwaliteit van pleasure, niet enkel naar kwantiteit (anders
dan Bentham, waar alle pleasure evenveel waard is). Ons perspectief op hoe leuk iets is verandert
Handelen = een menselijke activiteit die willens en wetens gedaan wordt, en waar mensen voor
verantwoordelijk gesteld kunnen worden. Echter, niet handelen kan ook handelen zijn. Essentieel
hierin is het bewustzijn dat iemand heeft bij zijn/haar acties. De actor is de persoon die handelt (kou
vatten is geen handeling, want dan wordt er geen actieve handeling uitgevoerd)
Of iets ‘goed handelen’ is, is een normatieve vraag die beantwoord wordt met impliciete en expliciete
normen, gebaseerd op waarden. Het is eigenlijk de primaire ethische vraag
3 kaders voor professioneel handelen:
1. Maatschappelijk: in een rechtsstaat is dit de wet.
2. Professioneel: beroepen worden ingekaderd in een beroepscode. Hierin staan de regels
waaraan je je moet houden als professional, maar ook: wat houdt dit vak nou precies in, wat
legitimeert deze professie en wie mogen dit doen? Naast beroepscodes heb je gedragscodes,
integriteitscodes, etc. Reflectie op de professie valt ook onder dit kader.
a. Voor orthopedagogen en onderwijskundigen geldt de NVO (Nederlandse Vereniging
van pedagogen en onderwijskundigen). Deze beroepscode geeft richting en invulling
aan het begrip ‘goede pedagoog’ en geldt voor NVO-leden, (ortho)pedagogen met
SKJ registratie en orthopedagogen met BIG-registratie
b. Discretionaire ruimte = de ruimte binnen de beroepscode die gegeven wordt aan jou
als professional, waarbij jij zelf verantwoordelijk bent voor je keuzes en handelen. Je
kunt niet zomaar alleen achter de beroepscode aan lopen, dat is niet genoeg. Je moet
kunnen verantwoorden waarom je doet wat je doet.
3. Persoonlijk: wordt bepaald door waarden, normen en opvattingen over mens en
maatschappij. Ethiek wordt gebruikt om hierover systematisch na te denken. Je hebt een
reflectieve houding nodig om professioneel te handelen
Norm = een impliciete of expliciete regel. Normen zijn geen feiten, maar we kunnen ze wel proberen
te definiëren (normalisatie). Echter, dat definiëren is vaak erg lastig. Normatieve ethiek zoekt naar de
rechtvaardiging van morele normen.
Pedagoog is een normatief beroep: een pedagoog schept normen, interventies bevatten impliciete
normen, etc.
Recht = systeem van algemene regels, vastgesteld door een formele autoriteit met sanctionerende
bevoegdheid. De wetten en regels liggen vast, en zijn gebaseerd op ethische waarden.
Ethiek = systematische reflectie op de moraal (= het stelsel van normen en waarden). Er zijn
theorieën over, maar het ligt niet vast. Er is geen formele autoriteit, het is niet hetzelfde als je ‘aan de
regels houden’: illegaal handelen kan ethisch juist zijn
Hoe weten we wat moreel goed is?
- Evolutionair gegeven: een gevoel voor rechtvaardigheid en empathie
- Openbaring: door god gegeven, moreel van het goede ligt in de schepping
- Menselijke rede: wat goed is kunnen we beredeneren doormiddel van ethische theorie en
reflectie
,Verschillende vormen van ethiek:
- Descriptieve ethiek = beschrijving van de moraal in historische
en maatschappelijke context. Is objectiverend
- Normatieve ethiek = wat is juist? Gaat over de
rechtvaardiging van waarden en normen. Bevat ethische
theorieën en is prescriptief
o Teleologische ethiek = het doel of de gevolgen van
een handeling bepalen of de handeling juist is.
Gesplitst in deugdethiek (perfectionisme,
voortreffelijk leven, Aristoteles) en gevolgenethiek
(non-perfectionisme, ervaren geluk, nut, Utilitaristen)
o Deontologische ethiek = intrinsieke kwaliteit van de handeling bepaalt of een
handeling juist is. Gesplitst in plichtenethiek (theorieën van Kant en Rawls)
- Meta-ethiek = reflecteert op de ethiek. Gaat over concepten, aannames, etc.
- Toegepaste ethiek = ethiek voor een specifiek veld (bijv. pedagogische ethiek)
Ethische theorieën (normatieve ethiek) komen tot stand binnen de filosofie, als product van
permanente discussie. Ze geven principes om handelingen mee te beoordelen. Bevat richtlijnen (hoe
moeten we handelen?) en evaluatie (was het een goede handeling?)
Maar hoe kunnen we nu een theorie opstellen, wanneer opvattingen over het ‘goede’ zo
ongelooflijk uiteenlopen? Moeten we wel een universele theorie opstellen? Of moet
iedereen zelf uitmaken wat goed of slecht is?
Relativisme = verschillen staan centraal.
- Individueel moreel relativisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel kan verschillen
per individu.
- Cultureel moreel relativisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel berust op culturele
overtuiging.
Aantrekkelijke theorieën, omdat het individuele en/of culturele verschillen respecteert.
Maar: hoe komen we dan tot elkaar? Dit is een grote uitdaging voor de ethiek
Universalisme = gaat uit van algemeen geldende waarden (staat tegenover relativisme)
- Moreel absolutisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel is extern gegeven
- Moreel objectivisme = waarheidswaarde van een moreel oordeel op basis van redelijkheid
Aantrekkelijke theorieën omdat het algemeen geldende morele oordelen mogelijk maakt.
Maar: er is geen algemene acceptatie. Bovendien sluit het uit wat verschillend is en de
gangbare opinie overheerst, waardoor andere opinies onzichtbaar worden (eenheidsdenken)
Pluralisme = erkenning van het verschil, maar toch op zoek gaan naar gedeelde waarden, een
gedeelde grond. Dit wordt gedaan door van gedachten te wisselen, waarbij ethische theorieën
systematiek bieden. Er wordt getracht het discours kritisch te doordenken (maar pas op: we maken
altijd deel uit van het discours waarover we spreken!)
,C2: Geluk (teleologische ethiek)
In ethiek is geluk de centrale waarde in bepaling van wat nastrevenswaardig is
Angstaanjagende vrijheid (Zizek) = een constant bewustzijn van de gevolgen van onze keuzes
Onbehagen (Heijne) = we zijn object in plaats van subject, de toenemende rationalisering slaat om in
het tegendeel
Bestaansethiek = houdt zich bezig met ‘hoe moet ik leven?’. Het is een vorm van bewust leven
waarbij je reflexief bent naar je eigen leven. Gaat verder dan het ‘fixen’ van je leven, gaat meer over
de kern van wat het goede leven is
Teleologische ethiek = doel of gevolgen van een handeling bepalen of een handeling juist is (telos =
doel)
Deugdethiek (Aristoteles) = alles is altijd gericht op een doel. Alle zijnden zijn in beweging
naar hun bestemming, die zij als doel in zich dragen. Verandering is hierin de overgang van
potentie naar act (een eikel is in potentie een eikenboom, dus de ontwikkeling naar
eikenboom is voor een eikel de telos). Voor menselijk leven is de telos eudaimonia.
o Eudaimonia = het hoogste doel. Wanneer dit bereikt is, is een ‘goed leven’ bereikt.
Het is niet hetzelfde als je gelukkig voelen, meer een duurzame optimale
zelfverwerkelijking. Het is nastrevenswaardig omwille van zichzelf
o Doelgerichtheid betekent dat we dat moeten doen waar we het meest geschikt voor
zijn, wat betekent dat we moeten handelen in overeenstemming met de menselijke
natuur
o Animale rationale = de mens is zowel een redelijk als een dierlijk wezen. De
menselijke ziel heeft een rationeel en irrationeel deel die met elkaar in verbinding
staan
o Deugd = perfectionering van menselijke geschiktheid -> we moeten omgaan met
emoties, optimaal gebruikmaken van onze rede en proberen een volmaakt mens te
worden. Dit is een houding, geen handeling. Deze houding komt voort uit oefening en
opvoeding (hebben we niet van nature, is niet bovennatuurlijk, is niet tegennatuurlijk
en kan niet uit het niks geschapen worden)
o De deugd is het midden tussen twee uitersten, tussen te weinig en te veel . Dit is altijd
contextafhankelijk en dus niet absoluut. Het gaat om het juiste midden, niet het
gemiddelde
o Een deugdzame houding leidt tot een deugdzaam mens. Een deugdzaam mens kiest
als vanzelf het juiste midden
o 4 kardinale deugden: standvastigheid, matigheid, voorzichtigheid en
rechtvaardigheid
o Thomas van Aquino heeft de kardinale deugden uitgebreid met theologale deugden.
Hij combineerde de filosofie van Aristoteles met de Christelijke theologie.
Gevolgenethiek (Utilisten) = gaat om de vraag ‘wat is een goede handeling’ (in tegenstelling
tot ‘hoe wil ik zijn’ van deugdethiek). Een handeling (act) wordt beoordeeld op grond van de
gevolgen ervan. Utilisme is een vorm van consequentialisme.
o Klassiek utilisme (Bentham en Mill) = als iedereen zijn eigen doel nastreeft, komt dat
uiteindelijk ten goede aan het doel van iedereen (klassiek radicalen). Het nut (welzijn
en geluk van mensen) staat centraal: de waarde van een handeling wordt afgemeten
aan de gevolgen van die handeling voor het algemeen nut. Geluk wordt bepaald door
, de weging van pain en pleasure (vermijden van pain en verkrijgen van pleasure zijn
motieven voor menselijk handelen)
o Algemeen geldende theorie van utilisme: we willen het geluk van mensen
maximaliseren. Dit is universeel en onpartijdig, want het is meetbaar (altijd en voor
iedereen te objectiveren)
o Principle of utility = een handeling is goed of fout, afhankelijk van het geluk dat de
handeling oplevert (of vermindert)
o Hedonistische calculus = theorie van Bentham, die tracht pleasure te meten aan de
hand van 7 kwantitatieve parameters: intensiteit, duur, zekerheid, nabijheid (hoe lang
duurt het voordat genot wordt beleefd?), productiviteit (hoeveel genotsmomenten
brengt dit nog meer met zich mee?), zuiverheid (tot op welke hoogte is dit genot vrij
van pijn?) en reikwijdte (hoeveel andere mensen hebben baat bij dit genot?).
Alle vormen van pleasure zijn kwalitatief gezien even goed.
Aan de hand van kritiek paste Bentham de theorie een beetje aan: niet alle
afwegingen meten (niet haalbaar) en bovendien eerst kijken naar mensen die het
meest betrokken zijn bij de handeling en dan pas naar parameters voor de betrokken
personen. Hij ging ervanuit dat mensen de berekening intuïtief zouden gaan
gebruiken als het maar vaak genoeg geoefend werd
Ethos (filosofie als levenskunst) = bewust iets van ons leven maken
Voortreffelijk leven
Hedonisme (Epicurus) = genot is het allerbelangrijkst, maar het moet aansluiten bij onze
natuurlijke behoeften (eten, drinken, etc.), niet aan externe behoeften. Hiermee wordt pijn
en verdriet vermeden
Lotsaanvaarding (Seneca) = stoïcijnen. Wees onverstoorbaar en aanvaard je lot. Je moet
leven in overeenstemming met de redelijke orde van de natuur. Je kunt onverstoorbaar
worden door te vertrouwen op je redelijkheid, want op die manier krijg je meesterschap over
jezelf. Belangrijk om je niet te laten afleiden door allerlei emoties
Het leven als kunstwerk (Foucault) = je identiteit staat niet vast maar is een resultaat van
hoe je leeft. Was een als reactie tegen de joods-christelijke traditie (gehoorzaam aan gebod)
waarbij de antieke moraal (van Grieken, Romeinen) weer belangrijk werd
o Vrijheidspraktijken = doorbreken van de sociale praktijk en experimenteren met
nieuwe levensvormen en identiteiten
o Zorg voor zichzelf = ontwikkelt zich in vrijheidspraktijken -> werken aan meesterschap
over jezelf
o Zelftechnieken = technieken om meesterschap over onszelf te oefenen
C3: Consequentialisme en Deontologie
Utilisme recap
- Motieven van menselijk handelen zijn het vermijden van pijn en verkrijgen van pleasure. De
weging van deze twee leidt tot de hoeveelheid geluk
- Doel is het grootste geluk voor het grootste aantal te verkrijgen (Bentham) -> dit is te
berekenen met de hedonistische calculus
John Stuart Mill = ook een utilist, aanhanger van Bentham. Geluk is verbonden met pleasure, maar
het is ook belangrijk om te kijken naar de kwaliteit van pleasure, niet enkel naar kwantiteit (anders
dan Bentham, waar alle pleasure evenveel waard is). Ons perspectief op hoe leuk iets is verandert
