Economie Katern 4
Hoofdstuk 1
1.1 – Geld hoort bij het leven
Het leven is in te delen in levensfasen met verschillende financiële situaties, de opeenvolging
van levensfasen noem je levensloop. De financiële situatie kan op 2 manieren beschreven
worden: de financiële stand van zaken op een bepaald moment (1) of de financiële
veranderingen in een periode (2).
Bij optie 1 gaat het over de voorraadgrootheden: de bezittingen en schulden (bv een
banksaldo). Voor gezinnen is vermogen het verschil tussen de bezittingen en schulden op
een bepaald moment.
Bij optie 2 kijk je naar de stroomgrootheden: de inkomsten en uitgaven (bv een begroting,
aflossingen en rentebetalingen). Inkomen is de beloning voor kapitaal, arbeid, natuur of
ondernemerschap.
Menselijk kapitaal is de kennis en vaardigheden die je verkrijgt door opleiding, training en
ervaring. Door het volgen van een opleiding kun je minder tijd steken in geld verdienen, maar
na de studie heb je meer kans op een goede baan met een hoger inkomen. De
verdiencapaciteit is de hoogte van het inkomen dat een persoon kan verkrijgen.
Door te sparen of te lenen verschuif je consumptie naar een later of eerder tijdstip in je leven.
Ruilen over de tijd of intertemporele substitutie is het uitstellen of vervroegen van
consumptie.
1.2 – Sparen of lenen?
Als je spaart en het naar de bank brengt krijg je rente. Bij sparen stel je consumptie uit. De
rente is meestal weergegeven in een % per jaar. Ieder jaar wordt door de bank een
rentebedrag bijgeschreven dat berekend is over het gewogen gemiddelde van je spaargeld
gedurende een jaar.
Spaarders kunnen 3 redenen hebben om te sparen (spaarmotieven):
- Het zekerheidsmotief: sparen uit voorzorg, bv voor moeilijke tijden.
- Het doelmotief: sparen voor een doel, bv een huis of auto.
- Het vermogensmotief: je wilt je vermogen verhogen met de rente.
Als je een consumptie wilt doen, maar niet genoeg geld hebt, kan je lenen (leenmotieven):
- Om een tegenslag op te vangen.
- Voor de aanschaf van dure consumptie.
- Om een tijdelijk tekort op te vangen.
Er zijn verschillende soorten leningen, maar de meest voorkomende vormen voor gezinnen
zijn het consumptief krediet en de hypothecaire geldlening/hypotheek.
Het consumptief krediet zijn alle geldleningen die bedoeld zijn voor de aanschaf van
consumptiegoederen (bv rood staan op de bank, persoonlijke lening, gebruik van creditcard).
De hypothecaire lening/hypotheek is een lening met een onroerend goed als onderpand.
Dit is bij gezinnen bijna altijd het huis waar je in woont. Omdat er weinig mensen zijn die een
huis met eigen geld kunnen aanschaffen, is het afsluiten van deze lening gebruikelijk. Als je
niet meer kunt voldoen aan je rente- en aflosverplichtingen, heeft de hypotheekverschaffer
het recht om het onderpand te verkopen.
Bij ruilen over de tijd heb je te maken met een keuze tussen consumptie nu en later. Daarbij
maak je een afweging tussen de algemene prijs van tijd (de rente die je betaalt) en de
individuele prijs van tijd (prijs die je bereid bent te betalen). De mate waarin mensen geld
eerder beschikbaar willen hebben om uitgaven te kunnen doen heet tijdsvoorkeur.
1
, Als je geld voor een lange tijd uitleent is de kans dat je je geld niet terug krijgt en je geld door
inflatie minder waard wordt groter. Als het risico groot is wil je ter compensatie een hoge
rente ontvangen.
Als je geld uitleent loop je het risico dat de aflossing en/of de rente niet wordt betaald. Bij een
hypothecaire lening is deze kans klein. Rente op consumptief krediet is hoger omdat er geen
onderpand is en de geldgever een groter risico loopt.
Geld uitlenen aan de overheid door staatsobligaties te kopen is niet erg risicovol want de
kans dat de overheid failliet gaat is klein. Daarom is de rente hierop laag.
Je kunt aandelen of obligaties verkopen. Deze vermogenstitels kan je makkelijk omzetten in
geld, maar sommige niet. Een onderhandse lening is een lening die partijen zonder
tussenkomst van een bank hebben afgesloten en deze kan pas omgezet worden als de
looptijd verstreken is. Hierop zit dus hoge rente.
Vraag en aanbod bepalen de prijs van vermogen: de rente. Op de vermogensmarkt worden
vermogenstitels verruild voor liquide middelen en omgekeerd. Je kunt deze indelen naar
looptijd en bestaat uit de geldmarkt en kapitaalmarkt. Op de geldmarkt worden kortlopende
financieringsmiddelen verhandeld met een looptijd korter dan een jaar (bv rekening-
courantkredieten aka rood staan, of een kortlopend consumptief krediet). Op de
kapitaalmarkt gaat het om het verhandelen van financieringsmiddelen met een looptijd
langer dan een jaar (bv aandelen, obligaties en hypothecaire leningen).
De markt voor vermogen werkt zoals een markt voor een product. Door veranderingen in
vraag en aanbod past de prijs zich aan. De prijs van vermogen is de rente.
1.3 – De invloed van inflatie
Bij sparen moet je rekening houden met inflatie en deflatie omdat de prijs van dat geen dat je
wilt komen dus kan stijgen of dalen. De rente die je krijgt voor spaargeld bij een bank heet
nominale rente. De reële rente is de rente waarbij je rekening houdt met de inflatie.
Indexcijfer reële rente = (indexcijfer nominale rente : prijsindexcijfer) x 100
Door inflatie daalt de reële waarde van een schuld. Je levert minder koopkracht in, dan je
op de grond van het aflossen van de lening en betalen van rente zou verwachten.
De rente die je betaald over een lening zijn de rentelasten, deze dalen meestal door
aflossing. De overheid stimuleert het eigenwoningbezit met een regeling, de
hypotheekrenteaftrek. Dit zorgt ervoor dat je de hypotheekrente gedurende 30 jaar mag
aftrekken van het inkomen waar je belasting over betaalt, zo betaal je minder
inkomstenbelasting. Deze regeling geldt alleen voor hypotheken waar op afgelost wordt.
Figuur 3, blz 33 voor 4 andere hypotheekvormen.
Hoofdstuk 2
2.1 – Inkomsten en uitgaven van de overheid
De overheid en de sociale zekerheidsinstellingen vormen samen de collectieve sector. Het
ministerie van Financiën stelt de rijksbegroting op, een overzicht van de toekomstige
inkomsten en uitgaven van de overheid. De miljoenennota is een toelichting op de
rijksbegroting met een beschrijving van de manier waarop de regering het geld wil gaan
uitgeven.
De belangrijkste inkomstenbron zijn de belastingen, hieronder vallen directe belasting en
indirecte belasting. Directe belastingen worden direct door gezinshoudingen
(inkomstenbelasting) en bedrijven (winstbelasting aka vennootschapsbelasting) betaald. Die
belasting noem je ook wel belasting over winst, inkomen en vermogen. Indirecte
belastingen zijn alle belastingen die via de prijzen van producten, indirect door bedrijven
2
Hoofdstuk 1
1.1 – Geld hoort bij het leven
Het leven is in te delen in levensfasen met verschillende financiële situaties, de opeenvolging
van levensfasen noem je levensloop. De financiële situatie kan op 2 manieren beschreven
worden: de financiële stand van zaken op een bepaald moment (1) of de financiële
veranderingen in een periode (2).
Bij optie 1 gaat het over de voorraadgrootheden: de bezittingen en schulden (bv een
banksaldo). Voor gezinnen is vermogen het verschil tussen de bezittingen en schulden op
een bepaald moment.
Bij optie 2 kijk je naar de stroomgrootheden: de inkomsten en uitgaven (bv een begroting,
aflossingen en rentebetalingen). Inkomen is de beloning voor kapitaal, arbeid, natuur of
ondernemerschap.
Menselijk kapitaal is de kennis en vaardigheden die je verkrijgt door opleiding, training en
ervaring. Door het volgen van een opleiding kun je minder tijd steken in geld verdienen, maar
na de studie heb je meer kans op een goede baan met een hoger inkomen. De
verdiencapaciteit is de hoogte van het inkomen dat een persoon kan verkrijgen.
Door te sparen of te lenen verschuif je consumptie naar een later of eerder tijdstip in je leven.
Ruilen over de tijd of intertemporele substitutie is het uitstellen of vervroegen van
consumptie.
1.2 – Sparen of lenen?
Als je spaart en het naar de bank brengt krijg je rente. Bij sparen stel je consumptie uit. De
rente is meestal weergegeven in een % per jaar. Ieder jaar wordt door de bank een
rentebedrag bijgeschreven dat berekend is over het gewogen gemiddelde van je spaargeld
gedurende een jaar.
Spaarders kunnen 3 redenen hebben om te sparen (spaarmotieven):
- Het zekerheidsmotief: sparen uit voorzorg, bv voor moeilijke tijden.
- Het doelmotief: sparen voor een doel, bv een huis of auto.
- Het vermogensmotief: je wilt je vermogen verhogen met de rente.
Als je een consumptie wilt doen, maar niet genoeg geld hebt, kan je lenen (leenmotieven):
- Om een tegenslag op te vangen.
- Voor de aanschaf van dure consumptie.
- Om een tijdelijk tekort op te vangen.
Er zijn verschillende soorten leningen, maar de meest voorkomende vormen voor gezinnen
zijn het consumptief krediet en de hypothecaire geldlening/hypotheek.
Het consumptief krediet zijn alle geldleningen die bedoeld zijn voor de aanschaf van
consumptiegoederen (bv rood staan op de bank, persoonlijke lening, gebruik van creditcard).
De hypothecaire lening/hypotheek is een lening met een onroerend goed als onderpand.
Dit is bij gezinnen bijna altijd het huis waar je in woont. Omdat er weinig mensen zijn die een
huis met eigen geld kunnen aanschaffen, is het afsluiten van deze lening gebruikelijk. Als je
niet meer kunt voldoen aan je rente- en aflosverplichtingen, heeft de hypotheekverschaffer
het recht om het onderpand te verkopen.
Bij ruilen over de tijd heb je te maken met een keuze tussen consumptie nu en later. Daarbij
maak je een afweging tussen de algemene prijs van tijd (de rente die je betaalt) en de
individuele prijs van tijd (prijs die je bereid bent te betalen). De mate waarin mensen geld
eerder beschikbaar willen hebben om uitgaven te kunnen doen heet tijdsvoorkeur.
1
, Als je geld voor een lange tijd uitleent is de kans dat je je geld niet terug krijgt en je geld door
inflatie minder waard wordt groter. Als het risico groot is wil je ter compensatie een hoge
rente ontvangen.
Als je geld uitleent loop je het risico dat de aflossing en/of de rente niet wordt betaald. Bij een
hypothecaire lening is deze kans klein. Rente op consumptief krediet is hoger omdat er geen
onderpand is en de geldgever een groter risico loopt.
Geld uitlenen aan de overheid door staatsobligaties te kopen is niet erg risicovol want de
kans dat de overheid failliet gaat is klein. Daarom is de rente hierop laag.
Je kunt aandelen of obligaties verkopen. Deze vermogenstitels kan je makkelijk omzetten in
geld, maar sommige niet. Een onderhandse lening is een lening die partijen zonder
tussenkomst van een bank hebben afgesloten en deze kan pas omgezet worden als de
looptijd verstreken is. Hierop zit dus hoge rente.
Vraag en aanbod bepalen de prijs van vermogen: de rente. Op de vermogensmarkt worden
vermogenstitels verruild voor liquide middelen en omgekeerd. Je kunt deze indelen naar
looptijd en bestaat uit de geldmarkt en kapitaalmarkt. Op de geldmarkt worden kortlopende
financieringsmiddelen verhandeld met een looptijd korter dan een jaar (bv rekening-
courantkredieten aka rood staan, of een kortlopend consumptief krediet). Op de
kapitaalmarkt gaat het om het verhandelen van financieringsmiddelen met een looptijd
langer dan een jaar (bv aandelen, obligaties en hypothecaire leningen).
De markt voor vermogen werkt zoals een markt voor een product. Door veranderingen in
vraag en aanbod past de prijs zich aan. De prijs van vermogen is de rente.
1.3 – De invloed van inflatie
Bij sparen moet je rekening houden met inflatie en deflatie omdat de prijs van dat geen dat je
wilt komen dus kan stijgen of dalen. De rente die je krijgt voor spaargeld bij een bank heet
nominale rente. De reële rente is de rente waarbij je rekening houdt met de inflatie.
Indexcijfer reële rente = (indexcijfer nominale rente : prijsindexcijfer) x 100
Door inflatie daalt de reële waarde van een schuld. Je levert minder koopkracht in, dan je
op de grond van het aflossen van de lening en betalen van rente zou verwachten.
De rente die je betaald over een lening zijn de rentelasten, deze dalen meestal door
aflossing. De overheid stimuleert het eigenwoningbezit met een regeling, de
hypotheekrenteaftrek. Dit zorgt ervoor dat je de hypotheekrente gedurende 30 jaar mag
aftrekken van het inkomen waar je belasting over betaalt, zo betaal je minder
inkomstenbelasting. Deze regeling geldt alleen voor hypotheken waar op afgelost wordt.
Figuur 3, blz 33 voor 4 andere hypotheekvormen.
Hoofdstuk 2
2.1 – Inkomsten en uitgaven van de overheid
De overheid en de sociale zekerheidsinstellingen vormen samen de collectieve sector. Het
ministerie van Financiën stelt de rijksbegroting op, een overzicht van de toekomstige
inkomsten en uitgaven van de overheid. De miljoenennota is een toelichting op de
rijksbegroting met een beschrijving van de manier waarop de regering het geld wil gaan
uitgeven.
De belangrijkste inkomstenbron zijn de belastingen, hieronder vallen directe belasting en
indirecte belasting. Directe belastingen worden direct door gezinshoudingen
(inkomstenbelasting) en bedrijven (winstbelasting aka vennootschapsbelasting) betaald. Die
belasting noem je ook wel belasting over winst, inkomen en vermogen. Indirecte
belastingen zijn alle belastingen die via de prijzen van producten, indirect door bedrijven
2
