Neuropsychologie
Inhoud
1. Het centrale zenuwstelsel uit cursus Biologie.....................................................................................4
2. Omschrijving en beknopte historiek van de neuropsychologie..........................................................4
2.1. Omschrijving................................................................................................................................4
Voorbeeld: experimentele of cognitieve neuropsychologie: Taal...................................................5
Klinische neuropsychologie............................................................................................................6
2.2. Beknopte historiek van de neuropsychologie..............................................................................7
2.2.1. De oudheid: hart- versus hersenhypothese.........................................................................7
2.2.2. 18de – 20ste eeuw: Lokalisationisme versus Holisme..............................................................7
3. Enkele basisprincipes van de werking van het brein.........................................................................10
3.1. Informatieoverdracht in het brein: neuronen die vuren............................................................10
3.2. Het proces van bedraden… breinarchitectuur...........................................................................10
3.3. … en herbedraden. Neuroplasticiteit.........................................................................................10
3.4. Het brein is een sociaal orgaan: spiegelneuronen.................................................................12
3.5. Neuroplasticiteit inzetten of niet: growth of fixed mindset...................................................13
3.6. Circuits in het brein: willekeurig of georganiseerd? Neuronale netwerken...........................14
3.7. Neuronale netwerken en cognitieve functies........................................................................15
4. De hersenen in beeld........................................................................................................................16
4.1. Inleiding.....................................................................................................................................17
4.2. De gelaagdheid van de hersenen...............................................................................................19
4.3. Niveau 1: de hersenstam...........................................................................................................20
4.4. Niveau 2: de thalamus, de basale ganglia en het limbisch systeem...........................................21
4.5. Niveau 3: de neocortex..............................................................................................................26
4.5.1. Sensorische en motorische projectiegebieden...................................................................29
4.5.2. Sensorische en motorische associatiegebieden..................................................................33
4.5.3. Sensorisch en prefrontaal integratiegebied........................................................................34
4.5.4. De interactie tussen de 3 niveaus.......................................................................................39
4.5.5. Hemisfeerspecialisatie........................................................................................................40
5. Het beschadigde brein......................................................................................................................42
5.1. De impact van stress op het brein.............................................................................................42
5.1.1. Snelle en langzame route van stressrespons......................................................................42
5.1.2. Invloed van overbelast stresssysteem op het brein............................................................43
5.1.3. Impact van chronische stress in de vroege kindertijd.........................................................44
, 5.2. Niet aangeboren hersenletsel NAH...........................................................................................45
5.2.1. Oorzaken.............................................................................................................................45
5.2.2. Gevolgen.............................................................................................................................46
5.2.3. impact van NAH op cliënt en omgeving..............................................................................46
6. Het overlevingsnetwerk....................................................................................................................47
6.1. Het begrip neuroceptie..............................................................................................................47
6.2. De neuroceptieve waarneming en reactiepatronen..................................................................47
6.2.1. Bovenaan de ladder: ventraal vagaal, veilig, sociaal...........................................................49
6.2.2. De ladder afdalen: sympathisch, gemobiliseerd, vechten-vluchten...................................49
6.2.3. Onderaan de ladder............................................................................................................49
6.3. De anatomie van het autonome beveiligingssysteem...............................................................50
6.3.1. Thalamo – amygdalaire projectie........................................................................................50
6.3.2. De insula.............................................................................................................................50
6.3.3. De hippocampus.................................................................................................................51
6.3.4. De temporale cortex...........................................................................................................51
6.3.5. Periaqueductale grijs PAG...................................................................................................51
7. Executieve functies...........................................................................................................................52
7.1. Algemene omschrijving van ‘executieve functies’.....................................................................52
7.2. De verschillende EF’s onder het vergrootglas............................................................................53
7.2.1. De lagere orde EF................................................................................................................53
7.2.2. De hogere orde EF..............................................................................................................54
7.3. Neuroanatomie van executieve functies...................................................................................54
7.4. De ontwikkeling van executieve functies...................................................................................55
7.4.1. Het ritme van de ontwikkeling van de hersenen (nature)..................................................55
7.4.2. Omgevingsinvloeden (nurture)...........................................................................................55
7.5. Verminderd executief functioneren...........................................................................................55
7.5.1. Normale moeilijkheden: het puberbrein of EF bij pubers...................................................55
7.5.2. Verminderd executief functioneren ten gevolge van omgevingsinvloeden of hersenletsel
......................................................................................................................................................56
8. Aandacht..........................................................................................................................................58
8.1. Een omschrijving........................................................................................................................58
8.2. Begrippen..................................................................................................................................58
8.2.1. Intensiteit............................................................................................................................58
8.2.2. Selectiviteit.........................................................................................................................60
8.2.3. Aandachtssturing (‘supervisory attentional system’, ‘shifting’)..........................................61
8.3. Neurale netwerken rond aandacht............................................................................................61
, 8.4. Toepassing: multitasken............................................................................................................64
8.4.1. Multitasken… waarheid of mythe?.....................................................................................64
8.4.2. Waarom laten we ons steeds weer verleidden tot multitasken.........................................64
8.5. Wat zijn de gevolgen van multitasken.......................................................................................64
8.6. Aandachtsstoornissen................................................................................................................65
8.6.1. Mentale traagheid en vermoeidheid..................................................................................65
8.6.2. Verhoogde afleidbaarheid..................................................................................................65
8.6.3. Neglect................................................................................................................................65
9. Het geheugen...................................................................................................................................68
9.1. Inleiding.....................................................................................................................................68
9.2. Neurale geheugennetwerken....................................................................................................70
9.2.1. Neuraal netwerk zintuigelijk geheugen..............................................................................70
9.2.2. Neuraal netwerk kortetermijngeheugen/werkgeheugen...................................................71
9.2.3. Neuraal netwerk langetermijngeheugen............................................................................71
9.2.4. Geheugen in relatie met andere cognitieve functies..........................................................74
9.3. Problemen en stoornissen.........................................................................................................74
9.3.1. Vergeten.............................................................................................................................74
9.3.2. Psychogene amnesie...........................................................................................................74
9.3.3. Retrograde en anterograde amnesie..................................................................................75
9.4. Vragen bij ‘Het geheugen’.........................................................................................................76
9.5. Casus JAAP.................................................................................................................................78
10. Het verouderde brein.....................................................................................................................79
10.1. Anatomie van het ouder wordende brein...............................................................................79
10.2. Veranderingen in cognitieve functies......................................................................................79
10.3. Geheugenproblemen en geheugenstoornissen bij ouderen....................................................80
10.3.1. Van milde cognitieve stoornis MCI naar beperkte neurocognitieve stoornis BNS (DSM-5)
......................................................................................................................................................81
10.3.2. Dementie/major neurocognitive disorder MND (DSM-5).................................................82
10.4. Vragen bij dit hoofdstuk..........................................................................................................83
, 1. Het centrale zenuwstelsel uit cursus Biologie
2. Omschrijving en beknopte historiek van de
neuropsychologie
2.1. Omschrijving
Onderdeel van de neurowetenschappen
Neuropsychologie = Bestudeert de relatie tussen het functioneren van het brein en het
menselijk gedrag, emotie en cognitie
o Zowel bij gezonde personen als personen met een hersenletsel
Onderzoeksobject = ontwikkelen van wetenschappelijke kennis over het menselijk gedrag (=
psychologie) op basis van het functioneren van het menselijk brein (= neuro)
o 2 takken
Structureel vb.:
Hoe zorgen de hersenen ervoor dat jij op een examen in staat bent
om info op te roepen uit je geheugen, welke stappen zijn daarvoor
nodig? Welke hersengebieden nemen welke functie op?
Welke processen hebben zich in de hersenen afgespeeld zodat jij
hier vandaag op tijd, in het juiste lokaal aanwezig bent en ook het
verwachte gedrag stelt namelijk: zitten, zwijgen en luisteren.
Dynamisch/temporeel: hoe verlopen mentale processen in de tijd: gebeuren
die stap voor stap in de hersenen (serieel) of zijn het processen die
gelijktijdig, parallel gebeuren in de hersenen?
Vb. het oproepen van een herinnering aan de afgelopen vakantie:
gebeurt het oproepen daarvan in stappen, is het zo dat bepaalde
deelelementen van die herinnering eerst een voor een in de
hersenen geactiveerd worden, dan samengevoegd worden en zo één
herinnering vormen? Of wordt een herinnering in één keer
geactiveerd, waarbij alle deelfacetten van een herinnering in één
keer samen opgeroepen worden?
Je kan je afvragen wat het nut hiervan is. Dit is vooral belangrijk bij de
revalidatie van personen met een hersenletsel: als een proces serieel
Inhoud
1. Het centrale zenuwstelsel uit cursus Biologie.....................................................................................4
2. Omschrijving en beknopte historiek van de neuropsychologie..........................................................4
2.1. Omschrijving................................................................................................................................4
Voorbeeld: experimentele of cognitieve neuropsychologie: Taal...................................................5
Klinische neuropsychologie............................................................................................................6
2.2. Beknopte historiek van de neuropsychologie..............................................................................7
2.2.1. De oudheid: hart- versus hersenhypothese.........................................................................7
2.2.2. 18de – 20ste eeuw: Lokalisationisme versus Holisme..............................................................7
3. Enkele basisprincipes van de werking van het brein.........................................................................10
3.1. Informatieoverdracht in het brein: neuronen die vuren............................................................10
3.2. Het proces van bedraden… breinarchitectuur...........................................................................10
3.3. … en herbedraden. Neuroplasticiteit.........................................................................................10
3.4. Het brein is een sociaal orgaan: spiegelneuronen.................................................................12
3.5. Neuroplasticiteit inzetten of niet: growth of fixed mindset...................................................13
3.6. Circuits in het brein: willekeurig of georganiseerd? Neuronale netwerken...........................14
3.7. Neuronale netwerken en cognitieve functies........................................................................15
4. De hersenen in beeld........................................................................................................................16
4.1. Inleiding.....................................................................................................................................17
4.2. De gelaagdheid van de hersenen...............................................................................................19
4.3. Niveau 1: de hersenstam...........................................................................................................20
4.4. Niveau 2: de thalamus, de basale ganglia en het limbisch systeem...........................................21
4.5. Niveau 3: de neocortex..............................................................................................................26
4.5.1. Sensorische en motorische projectiegebieden...................................................................29
4.5.2. Sensorische en motorische associatiegebieden..................................................................33
4.5.3. Sensorisch en prefrontaal integratiegebied........................................................................34
4.5.4. De interactie tussen de 3 niveaus.......................................................................................39
4.5.5. Hemisfeerspecialisatie........................................................................................................40
5. Het beschadigde brein......................................................................................................................42
5.1. De impact van stress op het brein.............................................................................................42
5.1.1. Snelle en langzame route van stressrespons......................................................................42
5.1.2. Invloed van overbelast stresssysteem op het brein............................................................43
5.1.3. Impact van chronische stress in de vroege kindertijd.........................................................44
, 5.2. Niet aangeboren hersenletsel NAH...........................................................................................45
5.2.1. Oorzaken.............................................................................................................................45
5.2.2. Gevolgen.............................................................................................................................46
5.2.3. impact van NAH op cliënt en omgeving..............................................................................46
6. Het overlevingsnetwerk....................................................................................................................47
6.1. Het begrip neuroceptie..............................................................................................................47
6.2. De neuroceptieve waarneming en reactiepatronen..................................................................47
6.2.1. Bovenaan de ladder: ventraal vagaal, veilig, sociaal...........................................................49
6.2.2. De ladder afdalen: sympathisch, gemobiliseerd, vechten-vluchten...................................49
6.2.3. Onderaan de ladder............................................................................................................49
6.3. De anatomie van het autonome beveiligingssysteem...............................................................50
6.3.1. Thalamo – amygdalaire projectie........................................................................................50
6.3.2. De insula.............................................................................................................................50
6.3.3. De hippocampus.................................................................................................................51
6.3.4. De temporale cortex...........................................................................................................51
6.3.5. Periaqueductale grijs PAG...................................................................................................51
7. Executieve functies...........................................................................................................................52
7.1. Algemene omschrijving van ‘executieve functies’.....................................................................52
7.2. De verschillende EF’s onder het vergrootglas............................................................................53
7.2.1. De lagere orde EF................................................................................................................53
7.2.2. De hogere orde EF..............................................................................................................54
7.3. Neuroanatomie van executieve functies...................................................................................54
7.4. De ontwikkeling van executieve functies...................................................................................55
7.4.1. Het ritme van de ontwikkeling van de hersenen (nature)..................................................55
7.4.2. Omgevingsinvloeden (nurture)...........................................................................................55
7.5. Verminderd executief functioneren...........................................................................................55
7.5.1. Normale moeilijkheden: het puberbrein of EF bij pubers...................................................55
7.5.2. Verminderd executief functioneren ten gevolge van omgevingsinvloeden of hersenletsel
......................................................................................................................................................56
8. Aandacht..........................................................................................................................................58
8.1. Een omschrijving........................................................................................................................58
8.2. Begrippen..................................................................................................................................58
8.2.1. Intensiteit............................................................................................................................58
8.2.2. Selectiviteit.........................................................................................................................60
8.2.3. Aandachtssturing (‘supervisory attentional system’, ‘shifting’)..........................................61
8.3. Neurale netwerken rond aandacht............................................................................................61
, 8.4. Toepassing: multitasken............................................................................................................64
8.4.1. Multitasken… waarheid of mythe?.....................................................................................64
8.4.2. Waarom laten we ons steeds weer verleidden tot multitasken.........................................64
8.5. Wat zijn de gevolgen van multitasken.......................................................................................64
8.6. Aandachtsstoornissen................................................................................................................65
8.6.1. Mentale traagheid en vermoeidheid..................................................................................65
8.6.2. Verhoogde afleidbaarheid..................................................................................................65
8.6.3. Neglect................................................................................................................................65
9. Het geheugen...................................................................................................................................68
9.1. Inleiding.....................................................................................................................................68
9.2. Neurale geheugennetwerken....................................................................................................70
9.2.1. Neuraal netwerk zintuigelijk geheugen..............................................................................70
9.2.2. Neuraal netwerk kortetermijngeheugen/werkgeheugen...................................................71
9.2.3. Neuraal netwerk langetermijngeheugen............................................................................71
9.2.4. Geheugen in relatie met andere cognitieve functies..........................................................74
9.3. Problemen en stoornissen.........................................................................................................74
9.3.1. Vergeten.............................................................................................................................74
9.3.2. Psychogene amnesie...........................................................................................................74
9.3.3. Retrograde en anterograde amnesie..................................................................................75
9.4. Vragen bij ‘Het geheugen’.........................................................................................................76
9.5. Casus JAAP.................................................................................................................................78
10. Het verouderde brein.....................................................................................................................79
10.1. Anatomie van het ouder wordende brein...............................................................................79
10.2. Veranderingen in cognitieve functies......................................................................................79
10.3. Geheugenproblemen en geheugenstoornissen bij ouderen....................................................80
10.3.1. Van milde cognitieve stoornis MCI naar beperkte neurocognitieve stoornis BNS (DSM-5)
......................................................................................................................................................81
10.3.2. Dementie/major neurocognitive disorder MND (DSM-5).................................................82
10.4. Vragen bij dit hoofdstuk..........................................................................................................83
, 1. Het centrale zenuwstelsel uit cursus Biologie
2. Omschrijving en beknopte historiek van de
neuropsychologie
2.1. Omschrijving
Onderdeel van de neurowetenschappen
Neuropsychologie = Bestudeert de relatie tussen het functioneren van het brein en het
menselijk gedrag, emotie en cognitie
o Zowel bij gezonde personen als personen met een hersenletsel
Onderzoeksobject = ontwikkelen van wetenschappelijke kennis over het menselijk gedrag (=
psychologie) op basis van het functioneren van het menselijk brein (= neuro)
o 2 takken
Structureel vb.:
Hoe zorgen de hersenen ervoor dat jij op een examen in staat bent
om info op te roepen uit je geheugen, welke stappen zijn daarvoor
nodig? Welke hersengebieden nemen welke functie op?
Welke processen hebben zich in de hersenen afgespeeld zodat jij
hier vandaag op tijd, in het juiste lokaal aanwezig bent en ook het
verwachte gedrag stelt namelijk: zitten, zwijgen en luisteren.
Dynamisch/temporeel: hoe verlopen mentale processen in de tijd: gebeuren
die stap voor stap in de hersenen (serieel) of zijn het processen die
gelijktijdig, parallel gebeuren in de hersenen?
Vb. het oproepen van een herinnering aan de afgelopen vakantie:
gebeurt het oproepen daarvan in stappen, is het zo dat bepaalde
deelelementen van die herinnering eerst een voor een in de
hersenen geactiveerd worden, dan samengevoegd worden en zo één
herinnering vormen? Of wordt een herinnering in één keer
geactiveerd, waarbij alle deelfacetten van een herinnering in één
keer samen opgeroepen worden?
Je kan je afvragen wat het nut hiervan is. Dit is vooral belangrijk bij de
revalidatie van personen met een hersenletsel: als een proces serieel
