Introductie ethiek en recht
Samenvatting Recht voor niet-juristen
Hoofdstuk 1: Grondslagen en structuur van het Nederlands recht
1.1 Recht en belangenafweging
De betekenis van recht is het voortdurend afwegen van allerlei belangen
met elkaar. Bijvoorbeeld tussen bedrijfs- en milieubelangen.
1.2 Rechtsstaat
Kenmerken van de rechtstaat:
Burgers hebben grondrechten die in de grondwet zijn opgenomen.
Deze bestaan uit klassieke (van burgers aan de overheid) en sociale
grondrechten (verplichtingen van de overheid aan burgers).
Legaliteitseis: elk overheidsoptreden waarbij vrijheden of
eigendommen van burgers worden ingeperkt moet een wettelijke
grondslag hebben van de regering en Staten-Generaal samen.
Trias politica: scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en
rechtsprekende macht.
Bedacht door Montesquieu en uitgevoerd in Nederland door
Thorbecke.
Gebondenheid aan de wet: iedereen heeft zich te houden aan de in
Nederland geldende wettelijke regelingen. Dit geldt voor zowel
burgers en bedrijven als overheidsinstanties, ook bij controle.
Onafhankelijke rechtspraak: burgers en particuliere organisaties
hebben de mogelijkheid om zich tot een onafhankelijke rechter te
wenden als zij van oordeel zijn dat een andere partij bepaalde
wettelijke voorschriften of contractuele afspraken in onvoldoende
mate is nagekomen.
Rechters worden voor het leven benoemd.
Personen of organisaties die zich schuldig hebben gemaakt aan
wetsovertredingen kunnen worden vervolgd door het OM en bestraft
door de rechter.
Wettelijke regelingen moeten rechtszekerheid bieden, ze moeten
duidelijk en begrijpelijk zijn voor degenen voor wie ze zijn bedoeld.
Echter is het recht soms een ingewikkelde puzzel.
1.3 Rechtsbegrip en rechtsbronnen
Positief recht
Het positief recht zijn algemene normen die op dit moment gelden in
Nederland en waarop een beroep kan worden gedaan bij de Nederlandse
rechter.
Het positieve recht wordt onderscheiden van het natuurrecht, normen van
goddelijke machten of vruchten met universeel karakter (zonder
tijdsperiode of territorium), bijvoorbeeld ‘doden is immoreel’.
We richten ons enkel op positief recht.
Interne regelingen van bedrijven/organisaties mogen niet in strijd zijn met
het positief recht, enkel het ‘interne kerkrecht’ zal dat in sommige
gevallen wel mogen.
,Bronnen van het positieve recht
Wetten in materiële en formele zin
In materiële zin: door een overheidsinstantie vastgesteld op basis
van bevoegdheid.
In formele zin: door de regering en Staten-Generaal samen
vastgesteld.
Wetten kunnen ook zowel materieel als formeel zijn.
Verdragen en besluiten van internationale organisaties
Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens
(EVRM), een aanvulling en nadere invulling van de klassieke
grondrechten.
Jurisprudentie
Alle uitspraken van rechters, maken duidelijk hoe verdragen of
regelingen kunnen worden uitgelegd en hoe vraagstukken moeten
worden aangepakt.
Dit voorkomt dat uitspraken van lage rechters in hoger beroep
worden vernietigd.
Ongeschreven recht en rechtsbeginselen
Gewoonterecht: binnen sectoren gevolgde ongeschreven regels.
Ongeschreven rechtsbeginselen: buitenwettelijke juridische
uitgangspunten die door de rechter als norm zijn aanvaard.
1.4 Rechtsvinding
= het recht vinden en toepassen op een concreet geval door middel van
voorrangregels, interpretatiemethoden en redeneerwijzen.
Welke rechten en plichten kunnen de betrokken partijen in een concreet
geval aan het positieve recht ontlenen?
1. Subsumptie: het concrete geval wordt onder een algemene
rechtsnorm gebracht en toegepast.
2. Soms zijn meerdere rechtsnormen van toepassing, aan de hand van
voorrangsregels wordt dan bepaald welke er gelden.
Hoog gaat voor laag, bijzonder gaat voor algemeen, nieuw gaat voor
oud.
3. Soms is er wel slechts een rechtsnorm van toepassing, maar is de
normstelling onvoldoende duidelijk en moet daarom nader worden
geïnterpreteerd.
Grammaticaal: letterlijke of gebruikelijke betekenis achterhalen.
Wetshistorisch: welke bedoeling had de wetgever bij het maken van
de wet?
Systematisch: kijken naar wetten met hetzelfde
onderwerp/thematiek.
Teleologisch: wat is de meest maatschappelijk aanvaardbare
oplossing?
Rechtshistorisch: wettelijke bepaling in de maatschappelijke context
van die tijd.
Anticiperend: vooruitlopen op een toekomstige wet in afzienbare tijd.
4. Geen wettelijke bepaling op voorhanden, wat dan?
Analogie-redenering: een wettelijke bepaling toepassen op een geval
, waarvoor deze niet bedoeld lijkt te zijn.
A contrario-onderneming: het niet toepassen van een wettelijke
bepaling op een geval, omdat het er niet voor bedoeld is of omdat
het verschilt van andere gevallen waarvoor het is bedoeld.
1.5 Juridische basisbegrippen
Een rechtsfeit is een gebeurtenis of handeling die rechtsgevolgen heeft,
ofwel tot rechten en verplichtingen voor de betrokkenen leidt.
Bij blote rechtsfeiten vloeien de rechtsgevolgen niet voort uit een
menselijke handeling, bijvoorbeeld het krijgen van een kind.
Bij handelingen met rechtsgevolg zijn de gevolgen een consequentie van
menselijke handelingen, bijvoorbeeld het realiseren van een
bouwvergunning.
Bij feitelijke handelingen met rechtsgevolg zijn de rechtsgevolgen niet
beoogd, rechtsgevolgen zijn dan niet of kunnen niet worden nagestreefd,
bijvoorbeeld het per ongeluk beschadigen van een auto of het afsluiten
van een provinciale weg.
Bij rechtshandelingen is sprake van een of meerdere beoogde
rechtsgevolgen, bijvoorbeeld het sluiten van een arbeidsovereenkomst.
Publiekrechtelijke rechtshandelingen kunnen uitsluitend door
overheidsinstanties worden verricht die daarvoor bevoegd zijn,
bijvoorbeeld het verlenen van bijstandsuitkeringen.
Privaatrechtelijke rechtshandelingen kunnen ook door burgers en
ondernemingen worden verricht, bijvoorbeeld het verhuren van een pand.
Als een overheid computers aanschaft, handelt zij als private partij en
hoort hier het verbintenissenrecht bij.
Rechtshandelingen worden verricht door rechtssubjecten, deze hebben
betrekking op zowel natuurlijke personen (gewone burgers) als
rechtspersonen (organisaties, stichtingen, vennootschappen die zich in het
juridisch verkeer gedragen als natuurlijke personen).
Publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals de Staat, de provincies en
gemeenten.
Privaatrechtelijke rechtspersonen, zoals verenigingen, stichtingen,
vennootschappen, etc.
1.6 Hoofdindelingen van het recht
Nationaal en internationaal recht
Materieel en formeel recht
Materieel recht: rechten en plichten van deelnemers aan de
maatschappij
Formeel recht: effectuering van het materiele recht
Publiek- en privaatrecht
Rechtsgebieden
Binnen het publiekrecht: staatsrecht, bestuursrecht, strafrecht
, Binnen het privaat recht o.a. rechtspersonenrecht, vermogensrecht,
verbintenissenrecht.
Procesrecht: juridische procedures die burgers, instanties en/of
overheidsorganisaties bij de rechter kunnen starten indien zij van mening
zijn dat materieelrechtelijke norm(en) zijn overtreden.
Procedurerecht: rechtsnormen die procedureel van aard zijn.
Gelijkheidsbeginsel: de ene zaak hetzelfde behandelen als de uitspraak
van een andere zaak, artikel 1 Gw.
Hoofdstuk 2: Het gebruik van digitale rechtsbronnen
2.1 Het gebruik van de wettenbundel
2.2 Informatie van en over de overheid
Op Overheid.nl onder Beleid & Regelgeving staan de volgende kopjes:
Wettenbank (nationaal en lokaal)
Bekendmakingen
Parlementaire documenten (vanaf 1995 en voor 1995)
Internetconsultatie
Alle beleid en regelgeving (Rechtspraak.nl)
2.3 Nationale wet- en regelgeving
In de wettenbank is up-to-date informatie te vinden over de huidige
wetten en regelgeving, ten voordele van de papieren bundels, die dit niet
zijn.
Om snel tot de gewenste informatie te komen kan gebruikt worden
gemaakt van ‘eenvoudig zoeken’, waarna binnen een regeling kan worden
gezocht op ‘in de titel’, ‘in de tekst’ of ‘artikelnummer’. Deze kunnen ook
gecombineerd gebruikt worden.
Het tabblad ‘uitgebreid zoeken’ is voor mensen die bekend zijn met
wetstechnische informatie.
2.4 Lokale wet- en regelgeving
Door bij ‘eenvoudig zoeken’ eerst te zoeken op postcodecijfers is het
mogelijk om te kiezen voor regelgeving van de gemeente, provincie,
regionaal samenwerkingsorgaan en waterschap. Zo kan lokale wetgeving
makkelijk gevonden worden.
Ook is zoeken met postadres mogelijk, bijvoorbeeld handig om te weten
wat er met een specifieke kavel wel en niet mag gebeuren.
2.5 Officiële bekendmakingen
Op officielebekendmakingen.nl staan alle publicaties van overheden per
dag. Te veel en onnodig voor de burger.
Staatsblad.nl voor wetsgeschiedenis en de bewindspersoon van AMvB’s
(worden zonder Staten-Generaal vastgesteld)
Staatscourant voor ministeriële regelingen en alle ontwikkelingen in de
directe leefomgeving.
Samenvatting Recht voor niet-juristen
Hoofdstuk 1: Grondslagen en structuur van het Nederlands recht
1.1 Recht en belangenafweging
De betekenis van recht is het voortdurend afwegen van allerlei belangen
met elkaar. Bijvoorbeeld tussen bedrijfs- en milieubelangen.
1.2 Rechtsstaat
Kenmerken van de rechtstaat:
Burgers hebben grondrechten die in de grondwet zijn opgenomen.
Deze bestaan uit klassieke (van burgers aan de overheid) en sociale
grondrechten (verplichtingen van de overheid aan burgers).
Legaliteitseis: elk overheidsoptreden waarbij vrijheden of
eigendommen van burgers worden ingeperkt moet een wettelijke
grondslag hebben van de regering en Staten-Generaal samen.
Trias politica: scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en
rechtsprekende macht.
Bedacht door Montesquieu en uitgevoerd in Nederland door
Thorbecke.
Gebondenheid aan de wet: iedereen heeft zich te houden aan de in
Nederland geldende wettelijke regelingen. Dit geldt voor zowel
burgers en bedrijven als overheidsinstanties, ook bij controle.
Onafhankelijke rechtspraak: burgers en particuliere organisaties
hebben de mogelijkheid om zich tot een onafhankelijke rechter te
wenden als zij van oordeel zijn dat een andere partij bepaalde
wettelijke voorschriften of contractuele afspraken in onvoldoende
mate is nagekomen.
Rechters worden voor het leven benoemd.
Personen of organisaties die zich schuldig hebben gemaakt aan
wetsovertredingen kunnen worden vervolgd door het OM en bestraft
door de rechter.
Wettelijke regelingen moeten rechtszekerheid bieden, ze moeten
duidelijk en begrijpelijk zijn voor degenen voor wie ze zijn bedoeld.
Echter is het recht soms een ingewikkelde puzzel.
1.3 Rechtsbegrip en rechtsbronnen
Positief recht
Het positief recht zijn algemene normen die op dit moment gelden in
Nederland en waarop een beroep kan worden gedaan bij de Nederlandse
rechter.
Het positieve recht wordt onderscheiden van het natuurrecht, normen van
goddelijke machten of vruchten met universeel karakter (zonder
tijdsperiode of territorium), bijvoorbeeld ‘doden is immoreel’.
We richten ons enkel op positief recht.
Interne regelingen van bedrijven/organisaties mogen niet in strijd zijn met
het positief recht, enkel het ‘interne kerkrecht’ zal dat in sommige
gevallen wel mogen.
,Bronnen van het positieve recht
Wetten in materiële en formele zin
In materiële zin: door een overheidsinstantie vastgesteld op basis
van bevoegdheid.
In formele zin: door de regering en Staten-Generaal samen
vastgesteld.
Wetten kunnen ook zowel materieel als formeel zijn.
Verdragen en besluiten van internationale organisaties
Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens
(EVRM), een aanvulling en nadere invulling van de klassieke
grondrechten.
Jurisprudentie
Alle uitspraken van rechters, maken duidelijk hoe verdragen of
regelingen kunnen worden uitgelegd en hoe vraagstukken moeten
worden aangepakt.
Dit voorkomt dat uitspraken van lage rechters in hoger beroep
worden vernietigd.
Ongeschreven recht en rechtsbeginselen
Gewoonterecht: binnen sectoren gevolgde ongeschreven regels.
Ongeschreven rechtsbeginselen: buitenwettelijke juridische
uitgangspunten die door de rechter als norm zijn aanvaard.
1.4 Rechtsvinding
= het recht vinden en toepassen op een concreet geval door middel van
voorrangregels, interpretatiemethoden en redeneerwijzen.
Welke rechten en plichten kunnen de betrokken partijen in een concreet
geval aan het positieve recht ontlenen?
1. Subsumptie: het concrete geval wordt onder een algemene
rechtsnorm gebracht en toegepast.
2. Soms zijn meerdere rechtsnormen van toepassing, aan de hand van
voorrangsregels wordt dan bepaald welke er gelden.
Hoog gaat voor laag, bijzonder gaat voor algemeen, nieuw gaat voor
oud.
3. Soms is er wel slechts een rechtsnorm van toepassing, maar is de
normstelling onvoldoende duidelijk en moet daarom nader worden
geïnterpreteerd.
Grammaticaal: letterlijke of gebruikelijke betekenis achterhalen.
Wetshistorisch: welke bedoeling had de wetgever bij het maken van
de wet?
Systematisch: kijken naar wetten met hetzelfde
onderwerp/thematiek.
Teleologisch: wat is de meest maatschappelijk aanvaardbare
oplossing?
Rechtshistorisch: wettelijke bepaling in de maatschappelijke context
van die tijd.
Anticiperend: vooruitlopen op een toekomstige wet in afzienbare tijd.
4. Geen wettelijke bepaling op voorhanden, wat dan?
Analogie-redenering: een wettelijke bepaling toepassen op een geval
, waarvoor deze niet bedoeld lijkt te zijn.
A contrario-onderneming: het niet toepassen van een wettelijke
bepaling op een geval, omdat het er niet voor bedoeld is of omdat
het verschilt van andere gevallen waarvoor het is bedoeld.
1.5 Juridische basisbegrippen
Een rechtsfeit is een gebeurtenis of handeling die rechtsgevolgen heeft,
ofwel tot rechten en verplichtingen voor de betrokkenen leidt.
Bij blote rechtsfeiten vloeien de rechtsgevolgen niet voort uit een
menselijke handeling, bijvoorbeeld het krijgen van een kind.
Bij handelingen met rechtsgevolg zijn de gevolgen een consequentie van
menselijke handelingen, bijvoorbeeld het realiseren van een
bouwvergunning.
Bij feitelijke handelingen met rechtsgevolg zijn de rechtsgevolgen niet
beoogd, rechtsgevolgen zijn dan niet of kunnen niet worden nagestreefd,
bijvoorbeeld het per ongeluk beschadigen van een auto of het afsluiten
van een provinciale weg.
Bij rechtshandelingen is sprake van een of meerdere beoogde
rechtsgevolgen, bijvoorbeeld het sluiten van een arbeidsovereenkomst.
Publiekrechtelijke rechtshandelingen kunnen uitsluitend door
overheidsinstanties worden verricht die daarvoor bevoegd zijn,
bijvoorbeeld het verlenen van bijstandsuitkeringen.
Privaatrechtelijke rechtshandelingen kunnen ook door burgers en
ondernemingen worden verricht, bijvoorbeeld het verhuren van een pand.
Als een overheid computers aanschaft, handelt zij als private partij en
hoort hier het verbintenissenrecht bij.
Rechtshandelingen worden verricht door rechtssubjecten, deze hebben
betrekking op zowel natuurlijke personen (gewone burgers) als
rechtspersonen (organisaties, stichtingen, vennootschappen die zich in het
juridisch verkeer gedragen als natuurlijke personen).
Publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals de Staat, de provincies en
gemeenten.
Privaatrechtelijke rechtspersonen, zoals verenigingen, stichtingen,
vennootschappen, etc.
1.6 Hoofdindelingen van het recht
Nationaal en internationaal recht
Materieel en formeel recht
Materieel recht: rechten en plichten van deelnemers aan de
maatschappij
Formeel recht: effectuering van het materiele recht
Publiek- en privaatrecht
Rechtsgebieden
Binnen het publiekrecht: staatsrecht, bestuursrecht, strafrecht
, Binnen het privaat recht o.a. rechtspersonenrecht, vermogensrecht,
verbintenissenrecht.
Procesrecht: juridische procedures die burgers, instanties en/of
overheidsorganisaties bij de rechter kunnen starten indien zij van mening
zijn dat materieelrechtelijke norm(en) zijn overtreden.
Procedurerecht: rechtsnormen die procedureel van aard zijn.
Gelijkheidsbeginsel: de ene zaak hetzelfde behandelen als de uitspraak
van een andere zaak, artikel 1 Gw.
Hoofdstuk 2: Het gebruik van digitale rechtsbronnen
2.1 Het gebruik van de wettenbundel
2.2 Informatie van en over de overheid
Op Overheid.nl onder Beleid & Regelgeving staan de volgende kopjes:
Wettenbank (nationaal en lokaal)
Bekendmakingen
Parlementaire documenten (vanaf 1995 en voor 1995)
Internetconsultatie
Alle beleid en regelgeving (Rechtspraak.nl)
2.3 Nationale wet- en regelgeving
In de wettenbank is up-to-date informatie te vinden over de huidige
wetten en regelgeving, ten voordele van de papieren bundels, die dit niet
zijn.
Om snel tot de gewenste informatie te komen kan gebruikt worden
gemaakt van ‘eenvoudig zoeken’, waarna binnen een regeling kan worden
gezocht op ‘in de titel’, ‘in de tekst’ of ‘artikelnummer’. Deze kunnen ook
gecombineerd gebruikt worden.
Het tabblad ‘uitgebreid zoeken’ is voor mensen die bekend zijn met
wetstechnische informatie.
2.4 Lokale wet- en regelgeving
Door bij ‘eenvoudig zoeken’ eerst te zoeken op postcodecijfers is het
mogelijk om te kiezen voor regelgeving van de gemeente, provincie,
regionaal samenwerkingsorgaan en waterschap. Zo kan lokale wetgeving
makkelijk gevonden worden.
Ook is zoeken met postadres mogelijk, bijvoorbeeld handig om te weten
wat er met een specifieke kavel wel en niet mag gebeuren.
2.5 Officiële bekendmakingen
Op officielebekendmakingen.nl staan alle publicaties van overheden per
dag. Te veel en onnodig voor de burger.
Staatsblad.nl voor wetsgeschiedenis en de bewindspersoon van AMvB’s
(worden zonder Staten-Generaal vastgesteld)
Staatscourant voor ministeriële regelingen en alle ontwikkelingen in de
directe leefomgeving.
