Materieel strafrecht lectures
Inhoudsopgave
WEEK 1: LEGALITEITSBEGINSEL EN INTERPRETATIE VAN VAGE NORMEN ......................................... 2
WEEK 3 | OPZET ........................................................................................................................... 7
WEEK 4 NOODWEER ................................................................................................................... 12
WEEK 6 DE STRAFRECHTELIJKE GRENZEN VAN HET DEMONSTRATIERECHT ................................... 19
1
,Week 1: Legaliteitsbeginsel en interpretatie van vage normen
Het legaliteitsbeginsel: rechtstheoretische beschouwingen
- Legaliteitsbeginsel als uitgangspunt van moderne strafrechtstelsels
o Voorwaarde is een positivistische rechtsopvatting
o D.w.z. recht wordt gemaakt en is geen gegeven. Dat verschilt van het natuurrecht ->
recht dat zijn bestaan ontleent aan de natuurlijke order of een religieuze autoriteit is
namelijk onveranderlijk en altijd geldig
Het is ontstaan tijdens de verlichting twee denkers die daarbij een belangrijke rol speelde waren Montesqieu en
Beccaria
- Beginsel is fundamenteel onderdeel van de rechtsstaat -> rule of law
- Montesqieu -> trias politica
- Beccaria -> humanisering/ rationaliseringsstreven
We hebben twee fundamenten:
1. Staatsrechtelijk fundament -> trias politica -> het legaliteitsbeginsel is er om te voorkomen dat de rechter
te veel op de stoel van de wetgever gaat zitten en andersom
2. Strafrechtelijk fundament -> rechtszekerheid
Hoofddoel: creëren van (politieke) vrijheid en autonomie voor het individu. Vrijheid is daarbij niet alleen de vrijheid
te doen wat de wet niet verbiedt, maar ook de zekerheid dat overheidsingrijpen aan de wet is gebonden
Met andere woorden:
- Uitgangspunt is dat het recht de burgerbescherming behoort te bieden tegen willekeur van de overheid
- De wet fungeert in dit perspectief voor de burger als waarborg, maar eveneens een tegelijkertijd voor de
overheid als bevoegdheidsgrondslag voor bestraffing
- De rol van het beginsel is verbonden met de aan de (gehele) strafwetgeving toegekende
instrumentele en beschermende aspecten
Betekenis van rechtszekerheid: objectief of subjectief -> er moet onderscheid gemaakt worden tussen de
verschillende betekenissen van rechtszekerheid.
- Subjectief betreft de ervaren zekerheid van een rechtssubject over zijn rechtspositie: nadruk: rechten van
burgers
- Objectief: betreft de kenmerken van het recht die subjectieve rechtszekerheid mogelijk maken (nadruk:
plichten van de overheid)
Objectieve rechtszekerheid is voorwaarde voor subjectieve rechtszekerheid
De samenleving is veel complexer dan vroeger en verandert voortdurend en dat maakt het lastig om voortdurend
rechtszekerheid te bieden aan de burger
- In een complexe veranderlijke samenleving waarin de verheid tegelijkertijd een zeer grote rol speelt in het
leven van burgers is het moeilijk om volledige objectieve zekerheid te bieden.
- Rechtszekerheid kan daarom ook als contextueel bepaald opgevat worden
o Dat betekent dat rz mede afhankelijk is van de aard van de rechtsbetrekking, de aard van de
rechtsnorm en de normadressant. -> normen die niet alleen codificeren maar ook moderniseren.
Asymmetrische rb (wat aan de orde is hier tussen overheid en burger) heeft meer
rechtszekerheid nodig. Normadressant (welke positie neemt deze in de maatschappij); welke
verwachtingen mogen in een bepaalde positie spelen, bv bij politieambtenaar anders dan de
gewone burger. Denk ook aan de mate van risico’s voor gedrag waarmee iemand bezig is.
Eigenaar vuurwerkfabriek krijgt andere plichten dan iemand die dat niet heeft. Rechtszekerheid
wordt aldus contextueel bepaald in het moderne strafrecht
Naleven legaliteitsbeginsel gaat in sommige gevallen alleen tegen een hoge prijs. Vrijspraak verdachte hoewel dat
niet als rechtvaardig kan worden ervaren. Frictie tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid.
Twee opvattingen legaliteit:
- Regel- en rechtenconceptie van legaliteit:
o Hoe omgaan met spanning tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid
o In de regel conceptie wordt rz op conventionele wijze uitgelegd als bescherming van verdachte
tegen onvoorzien en willekeurig overheidsoptreden
o In de rechtenconceptie krijgt rz een bredere betekenis: niet alleen de rechten van verdachte maar
van alle burgers (inclusief het slachtoffer) dienen beschermd te worden
o Bv EHRM over zaken van verkrachting in het huwelijk -> het was tot de jaren 80/ 90 niet mogelijk
om een vrouw te verkrachten binnen het huwelijk. De opvatting over hoe we met elkaar omgaan
zijn veranderd en dat had ten gevolge dat de Engelse hoven zijn gestopt met de toepassing van
het vereiste van buiten het huwelijk, hoewel dit nog wel zo in de wet stond. Het zou niet meer
passend zijn. Maar het stond in de wet dus frictie met legaliteit. Het eindigde bij het EHRM en zij
besloten dat het afstappen van toepassing buiten het huwelijk in een klank te brengen is met
2
, legaliteit en als grondslag werd genoemd dat het niet alleen om de rechten van verdachte maar
ook rechten van slachtoffer gaan. Het zou daarbij ook in strijd zijn met fundamentele beginsel
van mensenrechten
- Rozemond en claes verdedigen de rechtenconceptie
- De hullu en groenhuizen vooral en meer rechtspositivistische regel conceptie
- Keuze wordt mede bepaald door de raag: wat is recht? moet en kan een onderscheid gemaakt worden
tussen recht en moraal of juist niet?
o Denk aan de rassenwetgeving van de naties. Is dat recht of discriminatie? Als je streng
rechtspositivistisch kijkt is het recht als je meer normatief kijkt is het discriminatie.
Legaliteitskwesties: zedendelicten
- Wijzigen van wbvs en andere wetten in verband met de modernisering van de strafbaarstelling van
verschillende vormen van seksueel overschrijdend gedrag (wet seksuele misdrijven)
- Van ‘dwang’ naar ‘consent’ (toestemming)
- Verschillende gradaties van schuld: schuld, opzet en gebruik van dwang
- Schuldverkrachting/ aanranding creëert een onderzoeksplicht voor diegene die seksuele handelingen
initieert.
Ontuchtige handelingen art 256 Sr
- HR 5 november 2019 NJ 2020/214 (dwingen)
- Belangrijke onderdelen die we moeten invullen: dwang; moet bestaan uit dwang of bedreiging daarmee’
plegen of dulden van handelingen (wat wordt verstaan onder ontuchtelijke handelingen)
- Als je spreekt van dwang, spreek je van bewustzijn van het ondergaan van dwang. -> het veronderstelt
de bewustzijn van ondergaan van dwang
- In bovenstaande zaak slaapt het slachtoffer en wordt wakker maar heeft zich slapend gehouden. -> ten
laste gelegd dwingen ontuchtelijke handelingen. HR; slachtoffer sliep dus het opzet was daar niet op
gericht dat het slachtoffer wakker werd. Dan is er geen sprake van dwang. De handeling was duidelijk
tegen de wil in maar van dwang kan geen sprake zijn.
HR 24 juni 2014 NJ 2014/342 (upskirting)
Het ging om iemand die aan het winkelen was en kreeg verder niemand mee maar merkte dat iemand dichtbij ging
staan en voelde misschien een lichte beroering van haar benen maar heeft daar verder geen last van gehad. Later
aangesproken door de beveiliging die beelden laat zien waarop ziet dat de verdachte foto’s heeft gemaakt onder
haar rokje -> kunnen we dat kwalificeren als ontuchtelijke handeling? -> HR: ontuchtelijke handeling is een
gedraging van seksuele lading die in strijd is met sociaal ethische normen. HR vond upskirting geen ontuchtelijke
handeling. Waarom is de HR zo streng? Kijk naar 139f -> verschil: 139 is geen zedendelict maar een delict tegen
de openbare orde. Maar als er een alternatief is dan zie je dus dat de HR vaak streng is. Dus geen ontuchtelijke
handeling maar 139f. maar deze past niet omdat het geen openbare plaats is. Maar in Rotterdam was in de av wel
een toepasbaar artikel
HR 17 december 2013 NJ 2014,149 (blote vrouw in kleedhokje)
Valt dit onder 239 sr? -> dit artikel is eigenlijk bedoeld voor potloodventers, maar in sommige gevallen ook voor
gluurders. In dit geval niet. Deze zaak valt dus niet onder 239 sr. Hier zou 139f wel passen
Art 139h (straks 254ba) sr? Misbruik van seksueel beeldmateriaal:
- Vervaardigen of beschikken/ delen van afbeeldingen
- Nadelig voor die persoon KAN zijn -> dat is heel breed.
- Wat voor delict is dit? Momenteel is dit geen zedendelict maar een delict tegen privacy. Dit gaat veranderen
want het wordt een zedendelict.
o Objectieve bestanddelen
Wederechtelijke: zonder medeweten of zonder toestemming van de afgebeelde is
vervaardigd
Visuele weergave van seksuele aard:
• Visuele weergave: alle vormen van beeldmateriaal (dus niet geschreven tekst)
• Seksuele aard: een zodanig intiem seksueel karakter heeft dat deze door ieder
redelijk denkend mens als privé zal worden beschouwd (naaktheid an sich
wordt dus aangemerkt als seksueel, denk aan foto’s in een sauna? Je zou
daarbij dus rekening kunnen houden met manier van tot stand komen van de
beelden en intentie van de dader) (deepfakes vallen hier ook onder)
Openbaar maken: het bekend maken aan één of meer personen. De dader wendt zich
tot het publiek of iemand in het publiek en hij heeft de wil om openbaar te maken
o Levert het tonen of versturen aan een persoon steeds openbaar
maken op? -> bv als je het naar iemand stuurt van wie je 100% zeker
weten dat diegene het niet doorstuurt.
o Subjectieve bestanddelen
• Opzet
3
Inhoudsopgave
WEEK 1: LEGALITEITSBEGINSEL EN INTERPRETATIE VAN VAGE NORMEN ......................................... 2
WEEK 3 | OPZET ........................................................................................................................... 7
WEEK 4 NOODWEER ................................................................................................................... 12
WEEK 6 DE STRAFRECHTELIJKE GRENZEN VAN HET DEMONSTRATIERECHT ................................... 19
1
,Week 1: Legaliteitsbeginsel en interpretatie van vage normen
Het legaliteitsbeginsel: rechtstheoretische beschouwingen
- Legaliteitsbeginsel als uitgangspunt van moderne strafrechtstelsels
o Voorwaarde is een positivistische rechtsopvatting
o D.w.z. recht wordt gemaakt en is geen gegeven. Dat verschilt van het natuurrecht ->
recht dat zijn bestaan ontleent aan de natuurlijke order of een religieuze autoriteit is
namelijk onveranderlijk en altijd geldig
Het is ontstaan tijdens de verlichting twee denkers die daarbij een belangrijke rol speelde waren Montesqieu en
Beccaria
- Beginsel is fundamenteel onderdeel van de rechtsstaat -> rule of law
- Montesqieu -> trias politica
- Beccaria -> humanisering/ rationaliseringsstreven
We hebben twee fundamenten:
1. Staatsrechtelijk fundament -> trias politica -> het legaliteitsbeginsel is er om te voorkomen dat de rechter
te veel op de stoel van de wetgever gaat zitten en andersom
2. Strafrechtelijk fundament -> rechtszekerheid
Hoofddoel: creëren van (politieke) vrijheid en autonomie voor het individu. Vrijheid is daarbij niet alleen de vrijheid
te doen wat de wet niet verbiedt, maar ook de zekerheid dat overheidsingrijpen aan de wet is gebonden
Met andere woorden:
- Uitgangspunt is dat het recht de burgerbescherming behoort te bieden tegen willekeur van de overheid
- De wet fungeert in dit perspectief voor de burger als waarborg, maar eveneens een tegelijkertijd voor de
overheid als bevoegdheidsgrondslag voor bestraffing
- De rol van het beginsel is verbonden met de aan de (gehele) strafwetgeving toegekende
instrumentele en beschermende aspecten
Betekenis van rechtszekerheid: objectief of subjectief -> er moet onderscheid gemaakt worden tussen de
verschillende betekenissen van rechtszekerheid.
- Subjectief betreft de ervaren zekerheid van een rechtssubject over zijn rechtspositie: nadruk: rechten van
burgers
- Objectief: betreft de kenmerken van het recht die subjectieve rechtszekerheid mogelijk maken (nadruk:
plichten van de overheid)
Objectieve rechtszekerheid is voorwaarde voor subjectieve rechtszekerheid
De samenleving is veel complexer dan vroeger en verandert voortdurend en dat maakt het lastig om voortdurend
rechtszekerheid te bieden aan de burger
- In een complexe veranderlijke samenleving waarin de verheid tegelijkertijd een zeer grote rol speelt in het
leven van burgers is het moeilijk om volledige objectieve zekerheid te bieden.
- Rechtszekerheid kan daarom ook als contextueel bepaald opgevat worden
o Dat betekent dat rz mede afhankelijk is van de aard van de rechtsbetrekking, de aard van de
rechtsnorm en de normadressant. -> normen die niet alleen codificeren maar ook moderniseren.
Asymmetrische rb (wat aan de orde is hier tussen overheid en burger) heeft meer
rechtszekerheid nodig. Normadressant (welke positie neemt deze in de maatschappij); welke
verwachtingen mogen in een bepaalde positie spelen, bv bij politieambtenaar anders dan de
gewone burger. Denk ook aan de mate van risico’s voor gedrag waarmee iemand bezig is.
Eigenaar vuurwerkfabriek krijgt andere plichten dan iemand die dat niet heeft. Rechtszekerheid
wordt aldus contextueel bepaald in het moderne strafrecht
Naleven legaliteitsbeginsel gaat in sommige gevallen alleen tegen een hoge prijs. Vrijspraak verdachte hoewel dat
niet als rechtvaardig kan worden ervaren. Frictie tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid.
Twee opvattingen legaliteit:
- Regel- en rechtenconceptie van legaliteit:
o Hoe omgaan met spanning tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid
o In de regel conceptie wordt rz op conventionele wijze uitgelegd als bescherming van verdachte
tegen onvoorzien en willekeurig overheidsoptreden
o In de rechtenconceptie krijgt rz een bredere betekenis: niet alleen de rechten van verdachte maar
van alle burgers (inclusief het slachtoffer) dienen beschermd te worden
o Bv EHRM over zaken van verkrachting in het huwelijk -> het was tot de jaren 80/ 90 niet mogelijk
om een vrouw te verkrachten binnen het huwelijk. De opvatting over hoe we met elkaar omgaan
zijn veranderd en dat had ten gevolge dat de Engelse hoven zijn gestopt met de toepassing van
het vereiste van buiten het huwelijk, hoewel dit nog wel zo in de wet stond. Het zou niet meer
passend zijn. Maar het stond in de wet dus frictie met legaliteit. Het eindigde bij het EHRM en zij
besloten dat het afstappen van toepassing buiten het huwelijk in een klank te brengen is met
2
, legaliteit en als grondslag werd genoemd dat het niet alleen om de rechten van verdachte maar
ook rechten van slachtoffer gaan. Het zou daarbij ook in strijd zijn met fundamentele beginsel
van mensenrechten
- Rozemond en claes verdedigen de rechtenconceptie
- De hullu en groenhuizen vooral en meer rechtspositivistische regel conceptie
- Keuze wordt mede bepaald door de raag: wat is recht? moet en kan een onderscheid gemaakt worden
tussen recht en moraal of juist niet?
o Denk aan de rassenwetgeving van de naties. Is dat recht of discriminatie? Als je streng
rechtspositivistisch kijkt is het recht als je meer normatief kijkt is het discriminatie.
Legaliteitskwesties: zedendelicten
- Wijzigen van wbvs en andere wetten in verband met de modernisering van de strafbaarstelling van
verschillende vormen van seksueel overschrijdend gedrag (wet seksuele misdrijven)
- Van ‘dwang’ naar ‘consent’ (toestemming)
- Verschillende gradaties van schuld: schuld, opzet en gebruik van dwang
- Schuldverkrachting/ aanranding creëert een onderzoeksplicht voor diegene die seksuele handelingen
initieert.
Ontuchtige handelingen art 256 Sr
- HR 5 november 2019 NJ 2020/214 (dwingen)
- Belangrijke onderdelen die we moeten invullen: dwang; moet bestaan uit dwang of bedreiging daarmee’
plegen of dulden van handelingen (wat wordt verstaan onder ontuchtelijke handelingen)
- Als je spreekt van dwang, spreek je van bewustzijn van het ondergaan van dwang. -> het veronderstelt
de bewustzijn van ondergaan van dwang
- In bovenstaande zaak slaapt het slachtoffer en wordt wakker maar heeft zich slapend gehouden. -> ten
laste gelegd dwingen ontuchtelijke handelingen. HR; slachtoffer sliep dus het opzet was daar niet op
gericht dat het slachtoffer wakker werd. Dan is er geen sprake van dwang. De handeling was duidelijk
tegen de wil in maar van dwang kan geen sprake zijn.
HR 24 juni 2014 NJ 2014/342 (upskirting)
Het ging om iemand die aan het winkelen was en kreeg verder niemand mee maar merkte dat iemand dichtbij ging
staan en voelde misschien een lichte beroering van haar benen maar heeft daar verder geen last van gehad. Later
aangesproken door de beveiliging die beelden laat zien waarop ziet dat de verdachte foto’s heeft gemaakt onder
haar rokje -> kunnen we dat kwalificeren als ontuchtelijke handeling? -> HR: ontuchtelijke handeling is een
gedraging van seksuele lading die in strijd is met sociaal ethische normen. HR vond upskirting geen ontuchtelijke
handeling. Waarom is de HR zo streng? Kijk naar 139f -> verschil: 139 is geen zedendelict maar een delict tegen
de openbare orde. Maar als er een alternatief is dan zie je dus dat de HR vaak streng is. Dus geen ontuchtelijke
handeling maar 139f. maar deze past niet omdat het geen openbare plaats is. Maar in Rotterdam was in de av wel
een toepasbaar artikel
HR 17 december 2013 NJ 2014,149 (blote vrouw in kleedhokje)
Valt dit onder 239 sr? -> dit artikel is eigenlijk bedoeld voor potloodventers, maar in sommige gevallen ook voor
gluurders. In dit geval niet. Deze zaak valt dus niet onder 239 sr. Hier zou 139f wel passen
Art 139h (straks 254ba) sr? Misbruik van seksueel beeldmateriaal:
- Vervaardigen of beschikken/ delen van afbeeldingen
- Nadelig voor die persoon KAN zijn -> dat is heel breed.
- Wat voor delict is dit? Momenteel is dit geen zedendelict maar een delict tegen privacy. Dit gaat veranderen
want het wordt een zedendelict.
o Objectieve bestanddelen
Wederechtelijke: zonder medeweten of zonder toestemming van de afgebeelde is
vervaardigd
Visuele weergave van seksuele aard:
• Visuele weergave: alle vormen van beeldmateriaal (dus niet geschreven tekst)
• Seksuele aard: een zodanig intiem seksueel karakter heeft dat deze door ieder
redelijk denkend mens als privé zal worden beschouwd (naaktheid an sich
wordt dus aangemerkt als seksueel, denk aan foto’s in een sauna? Je zou
daarbij dus rekening kunnen houden met manier van tot stand komen van de
beelden en intentie van de dader) (deepfakes vallen hier ook onder)
Openbaar maken: het bekend maken aan één of meer personen. De dader wendt zich
tot het publiek of iemand in het publiek en hij heeft de wil om openbaar te maken
o Levert het tonen of versturen aan een persoon steeds openbaar
maken op? -> bv als je het naar iemand stuurt van wie je 100% zeker
weten dat diegene het niet doorstuurt.
o Subjectieve bestanddelen
• Opzet
3
