EINDTERMEN 4
DE VRAAG NAAR DE MENS
IN RELATIE TOT WETENSCHAP
EN TECHNIEK
, Eindtermen kwestie 4
18. De kandidaten kunnen de opvattingen van Haraway, Morton, Despret, Latour,
Hayles, Barad, Harari en Rasch over de grensvervagingen omtrent de mens
uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren. Daarbij kunnen zij de volgende
standpunten betrekken:
• dat door de grensvervagingen de vraag naar het wezen van de mens opnieuw
en anders benaderd moet worden (Haraway);
• dat er bij de grensvervagingen kanttekeningen kunnen worden geplaatst
vanuit ethisch, kentheoretisch en wetenschapsfilosofisch perspectief;
• dat de grens tussen mens en dier is vervaagd (Morton, Despret);
• dat de grens tussen levend en niet-levend is vervaagd (Latour, Hayles);
• dat de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd (Barad, Harari, Rasch).
Donna Haraway
Haraway is de schrijfster van het beroemde essay ‘A Cyborg Manifesto’. Hierin
heeft zij kritiek op de neiging van de westerse filosofie om vooral in dualistische
termen te denken en die vervolgens meestal aan één van deze dualiteiten de
voorkeur geeft: geest boven lichaam, mens boven dier, man boven vrouw en wit
boven gekleurd. Haraway stelt voor om deze grenzen in ons denken te vervagen,
niet alleen omdat dit tot een rechtvaardiger omgang met elkaar kan leiden, maar
ook omdat de grenzen in de werkelijkheid niet zo duidelijk getrokken kunnen
worden.
Het beeld dat zij hiervoor gebruikt is dat van een cyborg. Een cyborg is een
samengesteld wezen (mens en techniek). Om die reden heeft het geen
vastomlijnde, natuurlijke identiteit en dus geen essentiële kenmerken. Een
mensbeeld is nooit neutraal, het heeft altijd ethische en wetenschapsfilosofie
consequenties. Het beeld van de cyborg, zonder vaste identiteit, geeft ons de
mogelijkheid om weerstand te bieden aan een bepaald mensbeeld en mogelijke
onderdrukking of uitsluiting die daaruit voortkomt, waardoor verschillende
ervaringen en tegenstijdige standpunten naast elkaar kunnen bestaan.
De grens tussen mens en dier (en plant) is vervaagd
Timothy Morton
Mensen (eigenlijk elk dier) bestaan niet zomaar op zichzelf. Ieder mens is
onderdeel van een geheel van menselijke en niet-menselijke elementen. Als
bacteriën onderdeel zijn van het menselijke lichaam, dan is de grens tussen mens
en dier wellicht niet zo scherp als gedacht. Morton plaatst zelfs kritische noten bij
de grens tussen mens en plant. Mensen zijn volgens Morton lang niet zo rationeel
als we onszelf willen wijsmaken en we hebben meer gemeen met planten dan we
denken. Zie eindterm 19 voor een verdere uitwerking.
Vinciane Despret
Bij wetenschappelijk onderzoek naar dieren pleit Despret tegen antropocentrisme,
oftewel het vooroordeel waarbij de mens zichzelf als uitgangspunt neemt. Bij
onderzoek naar dieren, moeten we het perspectief van dat dier meenemen in onze
benadering. Zie eindterm 19 voor een verdere uitwerking.
2
DE VRAAG NAAR DE MENS
IN RELATIE TOT WETENSCHAP
EN TECHNIEK
, Eindtermen kwestie 4
18. De kandidaten kunnen de opvattingen van Haraway, Morton, Despret, Latour,
Hayles, Barad, Harari en Rasch over de grensvervagingen omtrent de mens
uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren. Daarbij kunnen zij de volgende
standpunten betrekken:
• dat door de grensvervagingen de vraag naar het wezen van de mens opnieuw
en anders benaderd moet worden (Haraway);
• dat er bij de grensvervagingen kanttekeningen kunnen worden geplaatst
vanuit ethisch, kentheoretisch en wetenschapsfilosofisch perspectief;
• dat de grens tussen mens en dier is vervaagd (Morton, Despret);
• dat de grens tussen levend en niet-levend is vervaagd (Latour, Hayles);
• dat de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd (Barad, Harari, Rasch).
Donna Haraway
Haraway is de schrijfster van het beroemde essay ‘A Cyborg Manifesto’. Hierin
heeft zij kritiek op de neiging van de westerse filosofie om vooral in dualistische
termen te denken en die vervolgens meestal aan één van deze dualiteiten de
voorkeur geeft: geest boven lichaam, mens boven dier, man boven vrouw en wit
boven gekleurd. Haraway stelt voor om deze grenzen in ons denken te vervagen,
niet alleen omdat dit tot een rechtvaardiger omgang met elkaar kan leiden, maar
ook omdat de grenzen in de werkelijkheid niet zo duidelijk getrokken kunnen
worden.
Het beeld dat zij hiervoor gebruikt is dat van een cyborg. Een cyborg is een
samengesteld wezen (mens en techniek). Om die reden heeft het geen
vastomlijnde, natuurlijke identiteit en dus geen essentiële kenmerken. Een
mensbeeld is nooit neutraal, het heeft altijd ethische en wetenschapsfilosofie
consequenties. Het beeld van de cyborg, zonder vaste identiteit, geeft ons de
mogelijkheid om weerstand te bieden aan een bepaald mensbeeld en mogelijke
onderdrukking of uitsluiting die daaruit voortkomt, waardoor verschillende
ervaringen en tegenstijdige standpunten naast elkaar kunnen bestaan.
De grens tussen mens en dier (en plant) is vervaagd
Timothy Morton
Mensen (eigenlijk elk dier) bestaan niet zomaar op zichzelf. Ieder mens is
onderdeel van een geheel van menselijke en niet-menselijke elementen. Als
bacteriën onderdeel zijn van het menselijke lichaam, dan is de grens tussen mens
en dier wellicht niet zo scherp als gedacht. Morton plaatst zelfs kritische noten bij
de grens tussen mens en plant. Mensen zijn volgens Morton lang niet zo rationeel
als we onszelf willen wijsmaken en we hebben meer gemeen met planten dan we
denken. Zie eindterm 19 voor een verdere uitwerking.
Vinciane Despret
Bij wetenschappelijk onderzoek naar dieren pleit Despret tegen antropocentrisme,
oftewel het vooroordeel waarbij de mens zichzelf als uitgangspunt neemt. Bij
onderzoek naar dieren, moeten we het perspectief van dat dier meenemen in onze
benadering. Zie eindterm 19 voor een verdere uitwerking.
2
